2.3/2.4 onrust in de nederlanden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

2. 3 onrust in de Nederlanden

Lesdoel:

- Waardoor ontstond er in de 16e eeuw grote onrust in de Nederlanden?

De Nederlanden onder Karel V

• De Nederlanden waren 17 lossen gewesten met Karel V als landsheer
• De Nederlanden: geen eenheid, maar losse gewesten die elk eigen regels, privileges, rechtspraak en bestuur hadden .

Het bestuur van de Nederlanden

- Ieder Gewest: eigen regels en gewoonten.

- Om aan geld te komen moesten de landheren  onderhandelen met de gewesten. Dit gebeurde in de Gewestelijke staten.

Pas als de landheer hun oude privileges wilde bevestigen, waren de staten bereid belasting te betalen.

Karel V: ook keizer van Heilig Roomse/ Duitse Rijk en koning van Spanje.

Verbleef in het buitenland.

Vertegenwoordiging door landvoogd(es)

Binnen ieder gewest benoemde Karel een Stadhouder als plaatsvervanger.

Centralisatie van het bestuur

• Voor een koning was het niet handig dat elke stad zijn eigen wetten en regels had. 
• Waarbij steeds vanuit één plaats (Brussel) wordt geregeerd noemen we centralisatie. 
• Hoe zorgde Karel V voor centralisatie?

1. Staten-Generaal werd ingesteld (vergadering met alle gewesten samen). 
2. Hoogste rechtbank in Mechelen voor hele Nederlanden
3. Rechters en ambtenaren werden aangesteld op basis van opleiding, dus niet meer door te erven. 

Vele gewesten vonden de centralisatie van Karel V maar niks. Ze wilden hun oude privileges behouden en wilden het gewest zelf besturen. 

. 

De situatie in 1566

Edelen

Door de centralisatie bepaalde de landvoogdes Margaretha van Parma zonder overleg. De edelen verloren hierdoor hun macht

Rijke burgers

Door de centralisatie hadden de rijke burgers ook minder invloed op het bestuur van de gewesten.

€

Armoede/honger

Veel arbeiders en ambachtsleiden verdienden maar weinig geld. Ook mislukten de oogsten waardoor er weinig voedsel was.

Protestantisme

Veel mensen waren katholiek, maar er waren aardig veel protestanten. De katholieken vonden dat protestanten veel te hard werden aangepakt (onterecht).

✞

Godsdienstige wetten tegen de protestanten= plakkaten

• Karel V was katholiek en wilde ook dat iedereen dat was in zijn rijk.
  
• Invoering plakkaten: tegen ketters.  1550: Bloedplakkaat, altijd doodstraf protestanten.
  
• Gewesten en stadsbesturen moesten de plakkaten uitvoeren, volgens hen zijn deze in strijd met hun privileges en dus werden ze vaak niet uitgevoerd=> In strijd met het particularisme.
  

Filips II werd landsheer

• Halfzus Margaretha van Parma landvoogdes na vertrek Filips II naar Spanje. 1559
• Filips  II ging bestuur nog meer centraliseren: verbood Staten-Generaal.
• Streng katholiek en wilde dat Bloedplakkaat werd uitgevoerd. De inquisitie ging hierop toezien.
• Godsdienstvervolgingen zorgden voor steeds meer onrust, ook onder de gematigde katholieken.

 2.4 De Opstand breekt uit

Lesdoel:

- Hoe leidde de onrust in de Nederlanden tot de Opstand

Het smeekschrift aangeboden aan Margareta van Parma

1566: 300 edelen komen aan het hof van de landvoogd

Het smeekschrift

• Nederlandse edelen vroegen om het stopzetten van de vervolgingen van protestanten, dit gebeurde door het Smeekschrift der edelen aan te bieden aan de landvoogdes.
• Margretha accepteerde dit smeekschrift en de vervolgingen werden tijdelijk gestaakt.

Door het Smeekschrift werden de plakkaten gematigd




Protestanten vernielen kerken om afgoderij, beelden en schilderijen. Beeldenstorm

Protestanten houden hagenpreken

De Beeldenstorm

De Beeldenstorm 1566 brak uit na een

hagenpreek over heiligenbeelden 

in de kerk. Leek op afgoderij. 

Boze gelovigen vernielden de beelden 

van een nabijgelegen kerk. Daarna

verspreidde de Beeldenstorm zich over

Brabant en Holland.

De komst van Alva

• Filips II vindt dat er harde maatregelen moet worden genomen en vertrouwd de Nederlandse edelen niet meer

- Willem v Oranje: stadhouder Holland, Zeeland, Utrecht: Mild naar protestanten

• Hij stuurt zijn beste veldheer! Alva
• Willem v Oranje vlucht naar DUI
• Alva stelt Raad van Beroerten op. Speciale rechtbank die daders van beeldenstorm moest bestraffen.
• Alva herstelt de orde, door velen gehaat.

Oorlog in de Nederlanden

Willem v Oranje: gevlucht naar Dillenburg

- opgevoed aan hof van Kaerl V: trouwe vazal van hem en Filips II.

Raad van beroerten: al zijn bezittingen in NL afgenomen. (was rijkste edelman van NL)

1568: met leger NL binnengevallen. 

Pamfletten: Willem wilde NL bevrijden van tiran Alva. Inval mislukte.

Watergeuzen

1572 opnieuw inval. Mislukte weer.

Watergeuzen waren protestanten die vanaf zee de Spanjaarden aanvielen.

April 1572 eerste overwinning: verovering van Den Briel.

Steden in Holland en Zeeland sloten zich aan bij Willem.

Daarna bevrijdden ze namens Willen van Oranje nog meer steden.

Velen boos over invoering Tiende penning.

Staten Holland en Zeeland benoemden Willen weer tot stadhouder.

Alva zet tegenaanval in:

- belegering van opstandige steden

- soldaten toestemming om te plunderen.

Vele steden bang. Gaven zich snel over. 

Opstandelingen gebruikten de bloedbaden in hun propaganda tegen Spanje

Alkmaar besloot zich niet over te geven. 

1574 Leiden bevrijdt door watergeuzen: keerpunt in de oorlog!

De opstand leek geen hopeloze zaak meer.