3.1 en 3.2

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H3. Genetica

BS 1: fenotype & genotype

BS 2: genenparen

Leerdoelen - basisstof 1

3.1.1 Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt

3.1.2 Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.

3.1.3 Je kunt omschrijven hoe de DNA-sequentie en de genexpressie erfelijke eigenschappen kunnen bepalen.

Fenotype

Alle waarneembare eigenschappen van een individu 

Genotype

De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een individu vast gelegd in je DNA

• Alle waarneembare eigenschappen van een individu
• Combinatie van genen en milieufactoren (licht, lucht, voeding, etc)
• Kunnen worden veranderd

• De informatie voor de erfelijke eigenschappen van het individu
• Aangeboren

3.1.1 Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt

Het genotype (je DNA) geeft een code af 

waarmee je fenotype (je uiterlijk) wordt gevormd.

Niet alleen DNA maar ook milieufactoren dragen bij aan het fenotype

Karyogram 

Binas 70B

• Karyogram/chromosomenportret: rangschikking van chromosomen. 
• Mensen hebben 23 paren homologe chromosomen.
• In totaal 46 chromosomen (2n)
• 22 paar autosomen (= identieke lichaamschromosomen)
• 1 paar  geslachtschromosomen 

       (X en Y niet identiek)

• Notatie: 46, XY / 46, XX

3.1.2 Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.

Geslachtschromosomen XY  

Mannen hebben XY

Vrouwen hebben XX

De homologe chromosomen vormen een chromosomenpaar.

Dat wil zeggen dat op deze chromosomen informatie ligt over dezelfe erfelijke eigenschappen.

alle chromosomen behalve de geslachtschromosomen noem je autosomen.

* Chromosomen zijn opgebouwd uit DNA. 

* De DNA-sequentie bepaalt wat voor informatie er in een gen staat (bijv. haarkleur).

Je DNA, dus je genen, erfde je van je biologische ouders.

( voor de helft  van je biologische vader en voor de andere helft  van je biologische moeder)

Gen

Een gen is een gedeelte van een chromosoom 

met een code voor een erfelijke eigenschap

DNA-sequentie (DNA- volgorde)

-  een code voor een erfelijke eigenschap

-de volgorde van nucleotiden vormen een code

* Chromosomen zijn opgebouwd uit DNA. 

* De DNA-sequentie bepaalt wat voor informatie er in een gen staat (bijv. haarkleur).

DNA is opgebouwd uit nucleotiden.

Elke nucleotide  bestaat uit een fosfaatgroep, een suikergroep en een base

Er zijn 4 basen: A T G of C

de tredes van de wenteltrap van DNA worden gevormd door basenparen.

vaste basenparen zijn: A-T  of C-G

DNA-sequentie: de volgorde van nucleotiden(met  de bases) op het DNA. (dus bijvoorbeeld: ACGGTTCG)

Leerdoelen - basisstof 2

3.2.1 Je kunt beschrijven hoe dominante en recessieve allelen in het fenotype van een organisme tot uiting kunnen komen.

3.2.2 Je kunt toelichten hoe door recombinatie nieuwe combinaties van allelen ontstaan.

Wat is een allel?

allel: rood haar

allel:

rood haar

deze jongen heeft van zijn vader en moeder een allel voor rood haar gekregen.

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde allelen

Heterozygoot: 2 verschillende allelen

Dominant: alle; dat overheerst over een ander allel.

Recessief: allel dat onderdrukt wordt.

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is:

AA (homozygoot dominant) of 

aa (homozygoot recessief).

Dominant allel

A

Dit allel bepaalt hoe deze eigenschap in het fenotype tot uiting komt.

Recessief allel

a

Dit allel is ondergeschikt aan een dominant allel in het genenpaar.

je kunt twee dominante allelen erven. (vader geeft A en moeder geeft A)

Twee dominante allelen noem je homozygoot dominant

je kunt twee recessieve allelen erven. (vader geeft a en moeder geeft a)

Twee recessieve allelen noem je homozygoot recessief

je kunt beide allelen erven. (bijv vader geeft a en moeder geeft A)

1 dominant en 1 recessief allel samen noem je heterozygoot

Genen opschrijven letters

• Dominante allelen geef je aan met een hoofdletter (A, B etc.)
• Recessieve allelen geef je aan met een kleine letter (a, b etc.)
• Intermediair de eigenschap geef je aan met een grote letter. De variant van de eigenschap geef je aan met en een kleinere letter  (A^rA^r/A^wA^w/A^rA^w)

homozygoot / heterozygoot

dominant / recessief

BB: homozygoot dominant

bb: homozygoot recessief

Bb: heterozygoot

Onvolledig dominant: Beide fenotypen zijn even sterk

 

Intermediair: Beide fenotypen komen tot uiting 

Intermediair fenotype

Intermediair

Intermediair fenotype

Beide allelen onvolledig dominant

- komen een beetje tot uiting

Haplotype = allelen combinatie op 1 chromosoom

Y-chromosomaal

mitochondriaal DNA

Crossing-over

Bij crossing-over worden stukken DNA van homologe- chromosomen uitgewisseld tijdens de meiose.

Chromosomen krijgen een unieke combinatie van allelen (= haplotype) 

Haplotype

De combinatie van allelen op één chromosoom is het haplotype.

Een diploïde cel heeft dus 2 haplotypes van elk chromosoom. 

Genetische variatie door recombinatie & crossing-over

Recombinatie tijdens meiose