AF 2 Cellen en weefsels 1

• AFP
• MBO
• Studiejaar 1

M1W1

2

cellen en weefsels

1

TM module 2

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN...

• Je noemt zes kenmerken van leven
• Je beschrijft de algemene bouw en functie van een cel
• Je legt het begrip homeostase uit
• Je legt uit hoe transport in en uit de cel plaatsvindt

2 cellen, weefsels en organen

LEERDOELEN..

• Je legt uit waarom cellen delen en hoe de celdeling verloopt
  
• Je legt het verschil uit tussen deling van lichaamscellen en deling van geslachtscellen
• Je vertelt hoe X- en Y-chromosomen het geslacht van een baby bepalen
  

kenmerken van het leven zijn...

1. stofwisseling
2. groei
3. prikkelontvangst en verwerking
4. aanpassing
5. beweging
6. voortplanting

1.1

kenmerken van het leven

• stofwisseling (metabolisme) zijn alle chemische processen
• afbraak (levert energie) of opbouw (kost energie)

1.1.1

stofwisseling

• groei is het uitbreiden van het aantal cellen
• voor groei zijn voedingsstoffen en een gunstige omgeving nodig

1.1.2

groei

• zintuigen ontvangen een prikkel en geven dit door aan het brein
• het brein verwerkt en geeft betekenis
• het brein laat het lichaam reageren (spieractie)

1.1.3

prikkelontvangst en verwerking

• aanpassen (adaptatie) is het vermogen te veranderen, omdat de omgeving verandert

1.1.4

aanpassing

• het vermogen om jezelf te verplaatsen of om je vorm te veranderen

1.1.5

beweging

• voortplanting (reproductie) is noodzakelijk om de soort in stand te houden
• voortplantingscellen (ei- en zaadcel) zorgen hiervoor

1.1.6

voortplanting

1.2 cellen

• elk mens start als bevruchte eicel
• door celdeling ontstaan er 200 soorten cellen
• elke cel heeft een aantal basisprincipes...

1.2

cellen

• 1 bedekken, 2 verbinden, 3 bewegen of 4 reageren
• zo zijn alle lichaamscellen in te delen in: dekcellen, bindcellen, spiercellen of zenuwcellen

1.2.1

taak van een cel

1

2

3

4

• een menselijke cel bestaat uit een celmembraan, cytoplasma en een celkern

1.2.1

opbouw van de cel

• het celmembraan vormt de grens van de cel
• het is selectief doorlaatbaar (semipermeabel): sommige stoffen mogen erin of uit
• membraaneiwitten zorgen hiervoor

1.2.2

opbouw van de cel

• het celmembraan (8) bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden (4); de kop hiervan is wateraantrekkend (hydrofiel, 7), de staart is waterafstotend (hydrofoob, 6)
• het celmembraan gebruikt cholesterol (5) voor de stevigheid ervan
• op en in het celmembraan liggen eiwitten die als functie hebben...
• de cel zijn identiteit geven (1)
• enzym werkend (2)
• transport in en uit de cel (3)

1.2.2

opbouw van de cel

• de cel is gevuld met vocht: het cytoplasma
• hierin drijven veel stoffen
• hierin liggen 'kleine orgaantjes' (organellen)
• een organel helpt de cel zijn taak goed te kunnen doen

1.2.2

opbouw van de cel

• deze organel zorgt voor de energieaanmaak van de cel
• (mitochondrium)

1.2.2

opbouw van de cel

• deze organel zorgt voor het afbreken en het opruimen van stoffen
• (lysosoom)

1.2.2

opbouw van de cel

• het grootste organel is de celkern
• de kern regelt alle activiteiten in de cel
• in de kern zit het erfelijk materiaal in de vorm van chromosomen
• chromosomen bevatten het script voor alle taken

1.2.2

opbouw van de cel

• elke lichaamscel heeft 46 chromosomen (23 van elke ouder)
• elke chromosoom bestaat uit dna: een lange spiraal van moleculen
• de volgorde van deze moleculen bepaalt het kenmerk of de taak

1.2.2

opbouw van de cel

• dna wordt onderverdeeld in genen: een gen heeft informatie over één kenmerk of taak
  
• de mens heeft ongeveer 20 duizend genen

1.2.2

opbouw van de cel

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

de mens bestaat voor ongeveer 60% uit water...

• het meeste hiervan zit in cellen

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

buiten de cel komt het voor...

• in bloedplasma
• in lymfe
• in hersenvocht
• in weefselvocht (tussen de cellen)

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

het lichaam is gericht op balans: homeostase...

• cellen regelen zelf het transport in en uit de cel

1.3 intracellulaire en extracellulaire vloeistof

1.4 uitwisseling van stoffen

niet alle stoffen kunnen de cel in of uit, dit hangt af van...

• de grootte (kleine gaan makkelijker dan grote)
• of het energie kost

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

• dit kost de cel geen energie
• hier zijn twee voorbeelden van...

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

1 diffusie

• zuurstof en kooldioxide kunnen overal in en uit de cel
• gaan van hoge concentratie naar lage concentratie

1.4

uitwisseling van stoffen

1 passieve uitwisseling

2 osmose

• water wordt verplaatst van lage concentratie naar hoge concentratie

1.4

uitwisseling van stoffen

2 actieve uitwisseling

• deze uitwisseling kost de cel energie
• membraaneiwitten zijn voor dit transport nodig

1.4

uitwisseling van stoffen

1.5 deling

Cellen moeten delen om te groeien, ontwikkelen of herstellen...

• niet alle cellen delen even snel
• er zijn twee soorten celdelingen...

1.5

deling

bij de normale celdeling (mitose) kopieert een lichaamscel zichzelf in twee nieuwe cellen...

• uit één moedercel ontstaan twee dochtercellen
• deze cellen zijn genetisch exact hetzelfde

1.5.1

de normale celdeling

eerst worden alle 46 chromosomen gekopieerd (en zijn er tijdelijk 92)...

1.5.1

de normale celdeling

1 de kernmembraan verdwijnt en de 92 chromosomen groeperen zich rond centrosomen

1.5.1

de normale celdeling

2 de 92 chromosomen gaan naar het midden van de cel

1.5.1

de normale celdeling

3 gelijke chromosomen (origineel en kopie) worden door trekdraden naar elk een kant getrokken

1.5.1

de normale celdeling

4 de cel snoert zichzelf in, de 46 chromosomen vormen een kern

1.5.1

de normale celdeling

• geslachtscellen delen door meiose
• voorlopers van deze cellen hebben 46 chromosomen
• bij deling ontstaan uit één voorloper 4 cellen met 23 chromosomen

1.5.2

de reductiedeling

22 chromosomen zorgen voor eigenschappen, 1 chromosoom voor het geslacht...

• eicellen hebben alleen X
• zaadcellen kunnen X of Y hebben
• bij een combi wordt XX een meisje en XY een jongen

1.5.2

de reductiedeling

• na bevruchting telt de nieuwe cel 23+23=46 chromosomen

1.5.2

de reductiedeling

• het Y chromosoom bevat het SRY-gen
• bij activatie (6 weken na bevruchting) zet het ook andere genen aan tot werking
• teelballen worden gevormd en aangezet tot het maken van testosteron
• het brein krijgt instructies een mannelijke lijn te volgen
• ontbreekt het RSY-gen, dan zet bij 8 weken de vrouwelijke lijn in

1.5.2

de reductiedeling

SRY gen

de man bepaalt het geslacht van het kind...

• eicellen hebben genetisch alleen het X-chromosoom (voor meisje)
• zaadcellen hebben zowel het X- als Y-chromosoom

welke stof verplaatst zich door osmose?

1. zuurstof
2. kooldioxide
3. glucose
4. water

wat is homeostase?

1. het lichaam wil alles gelijk houden
2. dat is een celdeling
3. hormonen die zorgen voor groei
4. dat is een membraaneiwit

wat gebeurt er als eerste bij een aanstaande celdeling?

1. dna wordt gekopieerd
2. dna wordt gesplitst
3. dna wordt samengevoegd
4. dna wordt uit elkaar getrokken

welke vorm van transport zie je hier?

1. osmose
2. diffusie
3. actief transport
4. passief transport

hoeveel chromosomen heeft een eicel?

1. 1
2. 2
3. 23
4. 46

deze dekcel heeft zich net gedeeld, hoeveel chromosomen heeft deze cel?

1. 0
2. 2
3. 23
4. 46

deze rode bloedcel heeft zich net gedeeld, hoeveel chromosomen heeft deze cel?

1. 0
2. 2
3. 23
4. 46

maak in EDITION

• de vragen van module 2, onderdeel 1: cellen

cellen