Avant-garde

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Avant-garde?

 Historische context

In eerste instantie (renaissance) een militaire term voor de voorhoede van een leger. 

Daarna werd het een metafoor voor alles wat toekomstgericht en revolutionair was.

Eind  19e eeuw: revolutionaire kunst, waarbij dat revolutionaire vooral in de vormgeving gezocht moet worden. Gaat ook op voor literaire uitingen.

Avant-gardekunstenaars zetten zich af tegen de geldende traditie en experimenteren met nieuwe vormen, technieken en/of stijlen.

De eerste helft van de twintigste eeuw was een onrustige tijd, die leidde tot twee wereldoorlogen. Technologische ontwikkelingen zorgden ervoor dat ook het alledaagse leven in hoog tempo veranderde.

Dichters en schrijvers reageerden op deze turbulentie, vooral in de periode die we nu het ‘interbellum’ noemen.

Interbellum? Wanneer? 

Noteer ook een hoogte- en/of dieptepunt van deze periode.

start

Avant garde = modernisme*

• Nieuwe manieren om de werkelijkheid te beschrijven.
  
• Discussie tussen vorm en vent (de mens).
  
• Een werkelijkheid die iedereen anders ziet en ervaart.
  
• Legt de nadruk op:
  

* In Nederland.

1. de subjectieve beleving, niet op de objectieve buitenwereld
   
2. de ervaringen van individuele personages, meer dan op sociale groeperingen
   
3. subtiele gevoelens en gedachten, in plaats van op het wereldgebeuren
   

Wat weet je nu over avant-gardisme?

Avant garde = modernisme*

* In Nederland.

• Hoe kun je deze zin het beste uitleggen?
  
• Voorbeelden?
  

Koe

Beschrijf, teken, beeld uit volgens:

• de expressionist
  
• de kubist
  
• de surrealist
  
• de dadaïst
  

In Nederland

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

• Expressionisme
• Dadaïsme
• Nieuwe zakelijkheid

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Expressionisme 

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Expressionisme 

H. Marsman, 1899 - 1940

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Expressionisme 

P. van Ostaijen, 1896 - 1928

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Boem

Paukeslag

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Nieuwe zakelijkheid

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Opdracht - readymade

• Ga naar Teams Nederlands en open daar de krant.
• Kies een pagina uit en maak daar een  schermafbeelding van.
• Snijd deze afbeelding bij tot een spannende readymade.

Kubisme

expressionimse

dadaisme

surrealisme

Bijvoorbeeld

The end

https://schooltv.nl/video-item/historische-avant-garde-in-de-nederlandse-literatuur-van-ostaijen-en-van-doesburg

Culturele context (4), expressionisme:

• Aansluitend bij Van Gogh (negentiende eeuw)
• Tegengif tegen vervreemding, materialisme + burgerlijke orde
• Direct en eerlijk schilderen, bevrijden van academische kunst, persoonlijke expressie en intuïtie staan centraal
• Zowel stedelijke als natuurtaferelen
• Kritisch over materialisme en vervreemding van eigen tijd
• Heldere kleuren, spirituele weg, kleuren spirituele eigenschappen; 
• WO I:einde expressionisme

Vrije vers

- expressionisme: geen impressie van de werkelijkheid, maar een persoonlijke ervaring van de werkelijkheid

- expressionisten laten de vaste vormen los

Culturele context (5), dadaïsme & surrealisme:

• dadaistische bijeenkomsten (1916), reactie van ontgoocheling en ontreddering -> wil chaos scheppen
• Tegengif tegen vervreemding, materialisme + burgerlijke orde
• Direct en eerlijk schilderen, bevrijden van academische kunst, persoonlijke expressie en intuïtie staan centraal
• Zowel afbeeldingen van natuur als stad
• Kritisch over materialisme en vervreemding van eigen tijd
• Heldere kleuren, spirituele weg, kleuren spirituele eigenschappen; 
• WO I:einde expressionisme

Écriture automatique

• Voor het eerst doelbewust gebruikt bij Dada en Surrealisme
• Automatisch schrijven zonder vooropgezet idee, met het doel de tekst te gebruiken voor een literair doel
• De auteur schrijft wat in hem opkomt, of het nu grammaticaal klopt of niet.
  
• Zo spreekt de schrijver zijn onderbewuste aan.
  
• De ontstane teksten worden vaak (niet per se) verwerkt tot gedichten, waarna ze dikwijls geredigeerd worden

Literaire ontwikkelingen 

• Meer lezers, middengroepen (incl. vrouwen) gingen lezen
  
• Commercialisering boekenbedrijf
  
• Psychologische roman belangrijk
  
• Doorwerking romantiek
  
• Doorwerking realisme
  
• Aansluiting bij avant garde (dat juist breekt met realisme en naturalisme)
  

Op het gevaarlijke af

- futurisme: Italië

verheerlijking van energie, gevaar, techniek, snelheid, heroïek van daad en strijd

- verwant aan fascisme

Nietzsche: bestaande waarden omver werpen

übermensch: bevrijd van illusies en uitstijgend boven zichzelf door zuivere innerlijke kracht

Krachtig levensgevoel

- optimisme door economische bloei in de jaren '20

- dynamiek van de stad

- persoonlijke ervaring (als de romantiek)

- vitalisme: Hendrik Marsman

Denken aan Holland

- Marsman vindt geen vitalistische levenshouding in Nederland, wel in Europa

- overmoed

- beurskrach (1929)

- Marsman verlaat het vitalisme en schrijft 'Herinnering aan Holland' (gedicht van de eeuw)

Vorm of vent

- Tegengeluid: Menno ter Braak en Edgar du Perron

- Verzet tegen de 'vergoding van de vorm' door de avantgardisten

- aandacht voor mens achter het werk (de vent)

- de vorm-of-ventdiscussie

De nieuwe zakelijkheid

Poëzie:

- functionele vormgeving

- gedichten over gewone gebeurtenissen

- alledaagse taal

- pratende wijze van dichten

Proza:

- geen uitgebreide sfeerbeschrijving, maar korte zinnen en snel wisselende beelden (reportagestijl): Ferdinand Bordewijk en Willem Elsschot

Traditie

- neoromantiek

- gevoelsuitingen als afzet tegen een steeds lelijkere wereld vol machines en van dreiging

- reactie op koele, externe observaties van de naturalisten

Een aantal dichters en schrijvers

Paul van Ostaijen - expressionisme/dada

Hendrik Marsman - vitalisme

Jan Slauerhoff - escapisme

Menno ter Braak en Edgar de Perron- ventist

Nieuwe zakelijkheid:

Ferdinand Bordewijk, Willem Elsschot, Simon Vestdijk

Neoromantiek:

Nescio, J.C. Bloem, Arthur van Schendel