Luxor - De late Oudheid, het vroege christendom

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

2.4 De late Oudheid; het vroege christendom 

kenmerkende aspecten

• De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest Europa
• De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten. 

 Tijdbalk 2.4, Late Oudheid

• tot ca. 180: relatieve vrede en welvaart in Romeinse Rijk
• vanaf 180: toenemende invallen Germanen, ruzies en chaos bij opvolging. 'crisis derde eeuw'.
• vanaf 250 offerplicht voor keizercultus; joden- en christenvervolgingen
• 284-305: Diocletianus hervormt structuur: tetrarchie (rijk in 4 stukken), boeren moeten op land blijven. Meer ambtenarij. (pre-middeleeuws systeem). Opnieuw christenvervolgingen. 
• 306: coup door legerleider Constantijn
• 312: Constantijn wint slag bij Milvische brug, wordt keizer, "heeft visioen".
• 313: Edict van Milaan: christendom krijgt gelijke rechten, versterking positie, steun overheid
• 324: Bouw Constantinopel, nieuwe hoofdstad
• 391: Theodosius maakt christendom staatsgodsdienst, verbod op heidense godsdienst. 
• 476: Germaanse generaal zet keizer af, einde West-Romeinse Rijk. (begin "Middeleeuwen")

Wat zou jij doen als Romeins keizer, als je last hebt van interne conflicten, en binnenvallende barbaren?

Het christendom staatsgodsdienst maken

Het Rijk in vier stukken verdelen

Een deal sluiten met de Germanen

Een deal sluiten met de Perzen

De oude Romeinse religie promoten

Mobiele legers met veel paarden inzetten

De christenen de schuld geven

Iedereen belasting laten betalen

Boeren vastzetten op hun land

Strakke bureaucratie invoeren

Diocletianus' choice

1. keizerrijk in vieren delen (tetrarchie)
2. strakke bureaucratie
3. meer soldaten, mobiele grenslegers met paarden
4. belasting voor iedereen
5. boeren vast op hun land
6. poging om het Romeins recht te structureren
7. christenen vervolgen.

Hoe kon het dat er steeds meer Romeinen christen werden?

Christen zijn was strafbaar in het Romeinse rijk. Er waren soms perioden van heftige christenvervolging. Toch werden steeds meer mensen christen. Wat was de aantrekkingskracht van deze religie voor Romeinen? 

christelijke naastenliefde - in contrast met keiharde Romeinse samenleving

• hulp aan weduwen en wezen 
• zorg en financiele steun bij ziekte of begrafenis
• voedseluitdelingen
• christenen hielpen elkaar, en waren goed georganiseerd
• ook rijke burgers werden christen, en besteedden hun geld aan naastenliefde.

christelijke boodschap van gelijkwaardigheid voor God - in contrast met patriarchale Romeinse samenleving

• vrouwen
• slaven

standvastigheid bij christenvervolgingen

• publiek spektakel - veel mensen waren getuige van dood van martelaren. 
• dat christenen bereid waren te sterven voor hun geloof leverde veel respect op. 

EXAMENVRAAG: De Romeinen vervolgden aanhangers van andere godsdiensten dan de Romeinse religie meestal niet. Maar christenen werden, tot het begin van de vierde eeuw, wel vervolgd.

Verklaar dit verschil door aan te geven:
− waardoor de verdraagzaamheid tegenover andersgelovigen het Romeinse imperialisme diende (1) en
− waardoor de christelijke religie door het Romeinse bestuur aanvankelijk werd gezien als een politiek gevaar. (1)

Antwoord

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• Het niet-vervolgen van andersgelovigen voorkwam mogelijke opstanden die de uitbreiding/instandhouding van het Romeinse Rijk in gevaar konden brengen / maakte het voor andere culturen aantrekkelijker opgenomen te worden in het Romeinse Rijk (1)

• Volgens het Romeinse bestuur bracht de christelijke religie de stabiliteit van het Romeinse Rijk in gevaar, omdat de christenen weigerden de keizer te aanbidden (vanuit het monotheïstische karakter van hun godsdienst) (1) 

Constantijn de Grote

• 306; wordt door soldaten tot keizer uitgeroepen 
• 312 wint slag bij Milvische brug
• 313 Edict van Milaan, christendom gelijke rechten

Voor Constantijn was de christelijke god niet de enige god. Hij gebruikte zowel christelijke als  Romeinse religieuze symbolen. 

---

• 391 Theodosius maakt christendom staatsgodsdienst

EXAMENVRAAG: Vanaf waarschijnlijk de achtste eeuw voor Christus werden in het Griekse Olympia elke vier jaar wedstrijden gehouden ter ere van de god Zeus. Eind vierde eeuw werden deze Olympische Spelen door de christelijke Romeinse keizer Theodosius verboden.

Verklaar dit verbod met een kenmerkend aspect van de Oudheid. (2)

Antwoord

Kern van een juist antwoord is:

Door KA 'de ontwikkeling van het christendom als monotheïstische godsdienst' was het christendom staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk geworden (waardoor heidense feesten / feesten ter ere van Zeus, zoals de

Olympische Spelen, verboden werden).

Opmerking

Alleen als een kenmerkend aspect uit de Oudheid in een juiste verklaring wordt verwerkt, worden 2 scorepunten toegekend.

Van oudheid naar middeleeuwen

va. 375 Hunnen bereiken Europa

400-600 periode van 'volksverhuizingen' - Germaanse stammen willen toegang tot (west)-Romeinse Rijk, maar met behoud van eigen leiders en bestuur. 

476: Germaanse legerleider Odoaker zet Romeins keizer af. 

Continuiteit:

• stedelijke centra, netwerk wegen
• kerkelijke structuur, bisschopszetels in steden --> "kathedra"
• horigheid, landgoederen
• Rome als identificatie, legitimatie, doel (iedereen wil claimen de ware opvolger van de Romeinen te zijn)