Les 5 Domein C Feit&Fictie: Nepnieuws en beeldmanipulatie

• ckv
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 4

Culturele en kunstzinnige vorming (ckv)

Ensceneren, regisseren, kader, fotografie

1. Ik weet waaraan ik nepnieuws en beeldmanipulatie kan herkennen en waarom het gemaakt wordt.

2. Ik controleer nieuws op betrouwbaarheid en licht toe waardoor het nieuws niet betrouwbaar is. 

1. Kenmerken nepnieuws

1. Vragen: nepnieuws 

2. Kijkvragen: beeldmanipulatie

3. Opdracht: Doe de check

1. Zijn de doelen behaald?

Wat is nepnieuws?

Waarom wordt nepnieuws gemaakt?

Video over: Wat is nepnieuws en waarom wordt het gemaakt.

Nepnieuws

• Informatie dat bewust misleidend en onjuist is.
• Een vorm van desinformatie.
• Het wordt verspreid om geld te verdienen of om je mening te beïnvloeden.

Fake news… hoax… fabeltjes… oftewel nepnieuws. Je hoort het steeds vaker, maar wat is het precies? Nepnieuws is misleidende en onjuiste informatie, die wordt verspreid om geld te verdienen of om je mening te beïnvloeden. Het is een vorm van desinformatie.

Desinformatie en nepnieuws kunnen vele vormen hebben: een nieuwsbericht op het internet, een foto of video die gedeeld wordt via sociale media of WhatsApp, of een verhaal dat je buurman heeft gehoord van iemand anders.

In Nederland wordt nepnieuws vooral verspreid om geld te verdienen. Hoe meer mensen op een artikel klikken, hoe meer geld de makers krijgen vanwege de getoonde advertenties. Een pakkende, sensationele kop levert vaak veel ‘clicks’ op. En dus veel geld. We noemen dit clickbait. Ook maken mensen bewust nepnieuws om meningen te beïnvloeden, bijvoorbeeld in de aanloop naar verkiezingen en over het coronavirus.

Ben jij wel eens nepnieuws tegen gekomen? Zo ja, wat voor nieuws was dat?

Hoe herken je nepnieuws?

Check 1: Lees het hele bericht goed

De titel van een bericht wordt vaak gebruikt om de aandacht te trekken. Een titel is alleen geen samenvatting van het bericht. Lees daarom altijd het hele bericht, zodat je alle informatie hebt.

Check 2: Wat is de bron van het bericht?

Een check die je standaard altijd moet doen: kijken wat de bron is. 

• Check het account
• Check de website
• Check wanneer het is geschreven

Een check die je standaard altijd moet doen: kijken wat de bron is. Zie je een bericht op sociale media? Bedenk dan dat dit plekken zijn waar iedereen zelf nieuws kan maken en delen.

Check het account. Kijk wie het bericht als eerste online zette. Mensen die nepnieuws verspreiden, doen dit vaak met nepaccounts. Controleer dus of degene die het bericht als eerste online zette, ook echt bestaat. Vaak hebben officiële profielen van bekende personen, journalisten en organisaties een blauw vinkje naast hun naam staan.

Check de website. Makers van nepnieuws willen hun berichten zoveel mogelijk op echt nieuws laten lijken. Let daarom goed op waar het bericht geplaatst is. Wil je weten of een website betrouwbaar is? En of de afzender echt bestaat? Zoek dan naar pagina’s met de naam ‘disclaimer’ of ‘over ons’. Daar vind je meer informatie over de makers van de website, waarom de website gemaakt is en wie de schrijvers van berichten zijn. Het kan zijn dat het bericht niet door een organisatie maar door een persoon is geschreven. Dan kun je opzoeken wie deze persoon is. Kijk bijvoorbeeld of het bericht geschreven is door een professionele journalist. Als je twijfelt of de website, organisatie of schrijvers betrouwbaar zijn, kun je in zoekmachines opzoeken hoe er over wordt geschreven door andere bronnen.

Check wanneer het is geschreven. Soms wordt een oud nieuwsbericht opnieuw gedeeld, waardoor het lijkt alsof het net gebeurd is. Controleer daarom wanneer het bericht is geschreven. Meestal staat er een datum bij. Is het een nieuw bericht of oud nieuws?

Check 3: Waarom is het bericht geschreven?

Bedenk je goed waarom een organisatie of persoon een bericht schrijft.  

• Om je ergens over te informeren? 
• Om geld te verdienen? 
• Om meningen te beïnvloeden en verwarring te zaaien?
• Als grap?

Is het niet duidelijk is waarom het bericht is geschreven? Kijk dan naar wie het heeft geschreven en probeer te bedenken met welke bedoeling die persoon het bericht schrijft. Werkt de schrijver voor een bedrijf of politieke partij met bepaalde belangen? Dan kan het zijn dat ze proberen om invloed te hebben op wat je denkt of doet.

Waarom maken mensen nepnieuws?

- Om geld te verdienen. Hoe meer op het artikel geklikt wordt, hoe meer geld ze ontvangen voor de advertenties.

- Om meningen te beïnvloeden en verwarring te zaaien. Door bijvoorbeeld tijdens de verkiezingen negatieve berichten over een ander te verspreiden.

- Als grap, zoals de video’s van Lucky TV of berichten van De Speld. Dit is geen nepnieuws, maar dit noemen we satire. Lees meer over satire in dit interview met Jop van De Speld.

Check 4: Wat is de toon van het bericht? 

Nepnieuws speelt vaak in op emoties. Want als je boos of bang wordt van een bericht is kans groter dat je het gelooft én gaat delen. 

LET OP! BREAKING NEWS! De titel van een bericht wordt vaak gebruikt om de aandacht te trekken. Het is dus niet altijd het hele verhaal. Lees daarom het hele bericht, zodat je beter je eigen mening kan vormen. Let ook op het verschil tussen uitspraken van personen, die staan tussen aanhalingstekens, en beschrijvingen van de schrijver, die staan niet tussen aanhalingstekens. Als een filmpje of bericht veel emotie oproept en veel wordt gedeeld door anderen, houd je hoofd dan koel. Doe een extra check om te controleren of het nieuws klopt. bron

  

Met de toon van het bericht beïnvloedt de schrijver jouw reactie. Klinkt het bericht serieus, of juist grappig? Een betrouwbaar nieuwsbericht geeft je informatie, zodat je zelf je mening kunt vormen. Dat betekent dat de schrijver geen mening geeft, maar het nieuws alleen omschrijft. Daarnaast laat de schrijver het nieuws van verschillende kanten zien.

Andere soorten berichten zijn:

- Een opiniestuk. Daarin geeft de schrijver juist wel heel duidelijk een mening. Het is vaak bedoeld om jou te overtuigen.

- Satire. Als een bericht satire is, dan is de toon grappig en kritisch. Satire geeft vaak kritiek op de politiek of invloedrijke personen. Aan de toon kun je dus inschatten wat voor bericht je leest, kijkt of luistert en wat de schrijver van je wil.

Check 5: Wat voor soort informatie staat er in het bericht?

Iedereen kan zelf berichten maken en delen. Check daarom altijd op bronvermelding. 

Op websites en sociale media, zoals Facebook, Twitter of Instagram kan iedereen zelf berichten maken en delen. Je hoeft dus geen journalist te zijn. Er zijn ook geen duidelijke regels of controle op onwaarheden. Er kunnen dus ook nepberichten worden geplaatst. Wees je daarvan bewust. Landelijke en regionale nieuwsmedia hebben regels om berichten te controleren op onwaarheden. Daarmee voorkomen ze nepnieuws.

 

Controleer altijd waar de informatie uit een bericht vandaan komt. Dit kun je doen door te kijken naar de bronvermelding. In betrouwbare informatie wordt goed vermeld waar de informatie, afbeeldingen en beeldfragmenten oorspronkelijk vandaan komen: dat is bronvermelding. Nepberichten maken vaak gebruik van nepbronnen. Dus kijk verder dan alleen de bron die wordt genoemd. Wordt er met een link verwezen naar de bron? Controleer de website of het onderzoek. Worden de teksten en foto’s op dezelfde manier gebruikt? Of is het bericht uit verband getrokken? Is er geen link naar de bron? Gebruik dan een zoekmachine om op te zoeken of de bron te vinden is.

Check ook of de bron te vinden is op andere plekken. Schrijven meerdere media of organisaties erover? Of staat het alleen in een bericht op sociale media?

Check 6: Kloppen de foto’s en video’s?

Ook beeld en geluid kunnen worden bewerkt, waardoor de werkelijkheid wordt verdraaid.

Check dus of de beelden bewerkt zijn of wat de originele bron is. (bijv. met Google Images of de zoekmachine van Tineye) 

Bij nepnieuws wordt vaak gebruikgemaakt van een afbeelding die het nieuws versterkt. De afbeelding komt vaak ergens anders vandaan en heeft vaak niets met het nieuws te maken. Ook kunnen beeld en geluid worden bewerkt, waardoor de werkelijkheid wordt verdraaid.

Met behulp van Google Images of de zoekmachine van Tineye kun je achterhalen of foto’s bewerkt zijn, en van welke bron ze origineel komen. 

Bij video’s in berichten kan er gebruik zijn gemaakt van deepfake. Dat is een verzamelnaam voor software waarmee je nepvideo’s kunt maken die bijna niet van echt te onderscheiden zijn. Met deze software kun je iemand dingen laten zeggen of doen die hij of zij in werkelijkheid nooit gezegd of gedaan heeft.

Om een deepfake te herkennen, kun je letten op de volgende dingen:

• Maakt de mond onnatuurlijke bewegingen?
• Beweegt de mond in lijn met de rest van de gezichtsuitdrukking?
• Knippert de spreker niet met zijn ogen?
• Zitten er ‘vervaagde’ pixels in het beeld?
• Wat kun je nog meer zien van het lichaam van de spreker en klopt dat met de bewegingen die het hoofd maakt?
• Maak het jezelf makkelijker door de video vertraagd af te spelen, dan vallen eventuele eigenaardigheden nog meer op.

Als er cijfers of grafieken zijn gebruikt, controleer dan of deze kloppen. Zijn de conclusies die worden getrokken uit de cijfers logisch? Dit kun je controleren door op te zoeken of de cijfers hetzelfde worden gebruikt als in de originele bron. Veel statistieken kun je opzoeken op de website van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS verzamelt betrouwbare data over de Nederlandse samenleving. 

Dus doe de check!

1. Lees het hele bericht en stel jezelf de volgende vragen:

2. Wat is de bron?
3. Waarom is het bericht geschreven?
4. Wat is de toon van het bericht?
5. Wat voor soort informatie staat er in het bericht?
6. Kloppen de foto’s, video’s en cijfers?

Zie hier de checklist van de website isdatechtzo.nl 

Ensceneren, regisseren, kader, fotografie

1. Ik weet waaraan ik nepnieuws en beeldmanipulatie kan herkennen en waarom het gemaakt wordt.

2. Ik controleer nieuws op betrouwbaarheid en licht toe waardoor het nieuws niet betrouwbaar is. 

1. Kenmerken nepnieuws

1. Vragen: nepnieuws 

2. Kijkvragen: beeldmanipulatie

3. Opdracht: Doe de check

1. Zijn de doelen behaald?

Beeldmanipulatie

Hoe zie je dat deze video van Obama nep is?

De video is nep omdat:

• De mond maakt onnatuurlijke bewegingen.
  
• De mond beweegt niet in lijn met de rest van de gezichtsuitdrukking.
• De spreker knippert niet met zijn ogen.
  
• Er zitten ‘vervaagde’ pixels in het beeld.
  
• Andere delen van het lichaam kloppen niet met de bewegingen die het hoofd maakt.
• De afzender van de video is geen bekende en betrouwbare nieuwsbron.

Ensceneren, regisseren, kader, fotografie

1. Ik weet waaraan ik nepnieuws en beeldmanipulatie kan herkennen en waarom het gemaakt wordt.

2. Ik controleer nieuws op betrouwbaarheid en licht toe waardoor het nieuws niet betrouwbaar is. 

1. Kenmerken nepnieuws

1. Vragen: nepnieuws 

2. Kijkvragen: beeldmanipulatie

3. Opdracht: Doe de check

1. Zijn de doelen behaald?

Opdracht: Doe de check

1. Zoek op internet nepnieuws. 

2. Controleer waardoor het nepnieuws niet betrouwbaar is. 

3. Gebruik hiervoor de 'Doe de check'-checklist. Kruis op de checklist aan waardoor het niet betrouwbaar is. Schrijf er een toelichting (uitleg) bij. 

Makers van nepnieuws proberen hun berichten zoveel mogelijk op echt nieuws te laten lijken. Twijfel je of je een bericht kan vertrouwen? Met de volgende checks kan je meer te weten komen.  Zie hier de checklist van de website isdatechtzo.nl

00:48

Vraag 1: Waarom zou Stalin ervoor hebben gekozen om mensen uit zijn portret te halen?

01:18

Vraag 2: Waarom wordt er een extra raket in de foto toegevoegd?

01:37

Vraag 3: Waarom heeft de Orthodoxe krant Hillary Clinton en haar collega uit de foto gehaald?

02:41

Vraag 4: Wat is je indruk van Obama als je naar de linkerfoto kijkt en naar de rechterfoto?

03:15

Vraag 5: Waarom kiest de krant er bewust voor om Mansveld in de hoek van de krant te plaatsen?

03:35

Vraag 6: Wat valt je op aan deze foto? Wat is gedaan met het beeld?

03:53

Vraag 7: Waarom kiest de fotograaf ervoor om niet het gehele vliegtuig te laten zien?