introductie BC -> cultuur van de kerk

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

11e t/ m 14e eeuw

 De Cultuur van de kerk

welke begrippen horen bij de middeleeuwen?

De  middeleeuwen 500-1500 NC

Belangrijke gebeurtenissen voor de start van de periode:

Einde van de vierde eeuw wordt het Christendom staatsgodsdienst.

De christelijke keizers maakten  een einde aan Olympische Spelen.

De christelijke keizers maakten  een einde aan Gladiatorenspelen.

Het Romeinse Rijk valt uiteen in Oost en West

Het west Romeinse rijk wordt al gauw binnengevallen door o.a. Germanen.

De Kerk wordt oppermachtig

Er ontstaat een feodaal stelsel (leenheren, horigheid)

Memento Mori

Het laatste oordeel.

De kerk houdt haar volgers klein, door hen er steeds aan te herinneren dat zij aan het einde aan de hemelpoort staan.

Met aflaten kunnen mensen hun zonden afkopen.

Detail van de timpaan van de sainte Foy, Conques FR (11e eeuw) ►

Sainte foye (11e eeuw)

Oorsprong Romaans

• Romeinse basilica wordt aangepast. Toevoeging dwarsschip: kruisvorm

• ‘Romaans’ komt van ‘Romeins’. Doet Romeins aan vanwege de rondbogen en dikke muren.

• Veel toegepast op kloosterkerken. Kloosterleven is in afzondering -> gesloten karakter van kloosterkerken.
  

Saint-Sernin, Toulouse, Frankrijk, ca. 1080-1120​

Basilica van Constantijn, Trier, Duitsland, 310

Romaans 

• Constructiebouw: gewicht van het dak wordt door dikke, massieve muren gedragen. 

Kenmerken:

• Dikke muren: massief en gesloten
• Kleine ramen: donker
• Rondbogen
• Tongewelf  >>>

• Horizontaal karakter

1000 - 1200 na Chr.

Oorsprong Gotiek

• Door de welvaart en stabiliteit in de hoge middeleeuwen groeit de bevolking. Door erediensten geloof toegankelijker maken.

• Ook door pelgrimstochten zijn grotere (pelgrims)kerken nodig.

• Kerk is 'stukje hemel op aarde': torens reiken naar de hemel, het 'Goddelijk Licht' valt door glas-in-loodramen naar binnen.

Ontstaat in Noord-Frankrijk. 

Abt Suger: ‘We zochten naar architectuur van het licht die de beschouwer van het materiële naar het goddelijke moest verheffen’.

God = licht. Licht is de essentie van schoonheid. 

Gotiek

• Skeletbouwconstructie: skelet draagt het gewicht (niet de muren), gewicht wordt afgeleid door kruisribgewelf, pilaren, luchtbogen en steunberen (en pinakels).

Kenmerken:

• Dunnere muren: open en sierlijk
• Grote glas-in-loodramen, roosvensters
• Spitsbogen
• Kruisribgewelf>>>

• Verticaal karakter

1150 - 1500 na Chr.

Tongewelf                   Kruisgewelf             Kruisribgewelf

        (Rom.)                                                             (Got.)             

 Soorten gewelven

Skeletbouw (Gothisch)

Gewelfbouw (Romaans)

Dak wordt gedragen door dikke muren

Dak wordt gedragen door skeletconstructie en luchtbogen

Beeltenis Romaanse bouwstijl

Beeltenis Gothische bouwstijl

Architectuur van de kerk.

Architectuur vind je het meest terug in kerken en kloosters.

Kerk: globale vorm van romeinse Basilica, met als toevoeging de dwarsarm: het transept. 

De kerken worden gekenmerkt door de overwelving met ton of kruisgewelven.

Kloosters: Twee kloosterorden die de bouwstijl zullen verdelen:

Cluniacenzers: gaan voor weelde

Cistercienzers: gaan voor soberheid.

plattegrond van romaanse bouwstijl

op basis van de basilica

Pelgrimstochten

Santiago de compostella

Gotiek

< Kathedraal van Saint Denis (1144)

Doe een klein onderzoek naar de gotische bouwkunst. Wat kunnen jullie in duo's vinden in 5 minuten?

kenmerken gotiek?

Kenmerken Gotiek

ornamenten

gebrandschilderde ramen

hoogbouw

ribgewelven en kruisgewelven

spitsbogen

focus op het licht

bundelpijlers

Muziek en theater

Vanuit de kerk, waar denk je dan aan?

Liturgie

Gregoriaans 

De muziek van de kerk was in de vroege middeleeuwen gregoriaans: een- of meerstemmig en homofoon.

Later kwam de polyfonie in zwang. 

Muzieknotatie wordt uigevonden (filmpje)

polyfoon: praktisch

Muziek in de stad

Troubadours

Ook aan het hof

Bekijk het filmpje.

Theater vanuit liturgie

In de grote stad begint vermaak een steeds grotere rol te spelen.

De kerk ziet dansen en straatartisten als duivels.

Het liturgisch drama begint op vermaak te lijken en verplaatst zich naar buiten.

Volksfeesten (met stierenvechten en stad-eigen tradities ontstaan)

Mysteriespelen ontstaan. Vanuit het geloof (tekst en thema) een groot volkstheater stuk. Vaak met optocht. 

Mirakelspel is een (volks-)toneelstuk met het geloof als leidraad, maar een theatrale setting.

Liturgisch drama, mysteriespel of mirakelspel

Beeldende kunst

HET TWEEDE GEBOD

Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in  den hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is, noch van hetgeen in de wateren onder de aarde is. Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen; want Ik, de HEERE uw God, ben een ijverig God, Die de misdaad der vaderen bezoek aan de kinderen, aan het derde, en aan het vierde lid dergenen, die Mij haten; En doe barmhartigheid aan duizenden dergenen, die Mij liefhebben, en Mijn geboden onderhouden.

Bonaventura (1217)

 Beter begrip voor de ongeletterden

 Beeld maakt meer indruk dan woorden alleen.

 Beeld blijft beter hangen dan woorden alleen.

perspectief is nog niet ontwikkeld

Van 500 v CHR - 1600 

les 2: De Cultuur van de kerk

Doelen van de serie:

Je hebt een globale tijdlijn van de kunstgeschiedenis tot aan de burgerlijke cultuur.

Je kunt onderscheid maken tussen de verschillende kunstvormen en hun ontwikkeling.

Doelen van de les: Je kunt kenmerken van de cultuur van de kerk herkennen en benoemen.