Les 10.4 Zuur-base reacties

• Scheikunde
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 4

Les 10.4 Zuur-basereacties

Planning

• nakijken: 1, 4 t/m 7, 9 t/m 16 (blz 34)
• Les 10.2 Deel 3
• Maken opgaven
• Nakijken opgaven

Maken: 1, 4 t/m 7, 9 t/m 16 (blz 34)

1

• a) Opnemen
• b) hoger

4

• a) hoger
• b) De pH kan niet lager worden dan 7.
• c) Basische oplossingen tasten huid en slijmvliezen aan.

5

• a) een oplossing van natriumhydroxide in water.
• b) NaOH(s) --> Na⁺ (aq) + OH⁻ (aq)
• c) als gootsteenontstopper
• d) Natriumhydroxide kan vetten oplossen. Bij oplossen komt er veel warmte vrij, waardoor het gestolde vet in de afvoer weer vloeibaar wordt.

6

• a) een oplossing van calciumhydroxide in water
• b) Ca(OH)₂ (s) --> Ca²⁺(aq) + 2 OH⁻ (aq)
• c) als reagens om koolstofdioxide aan te tonen

7

• Ammoniak is het zuivere gas, NH₃ (g). Ammonia is de oplossing vanammoniak in water, NH₃ (aq)

9

• a) basisch
• b) pH hoger dan 7

10

• a) Kaliumhydroxide is een base, want het bevat de base OH−
  
• b) paars/rood
• c) B

11

• a) natriumcarbonaat
• b) CO₂^3-
• c) Vettig vuil
• d) C
• e) B

12

• a) Ba(OH)₂ (s) --> Ba²⁺(aq) + 2 OH⁻(aq)
• b) Het is een basische oplossing, want er is OH⁻ aanwezig.
• c) Groengeel

13

• C

14

• a) A
• b) E
• c) A
• d) fenolrood

15

• C

16

• a) H+ en Ac-
• b) Voorbeelden van een goed antwoord:
  
• • Na₂CO₃ bevat carbonaat-ionen. Dat zijn basen en die kunnen H⁺ opnemen en zijn dus niet zuur.
• • In de formule Na₂CO₃  is geen H⁺  aanwezig, dus deze stof kan niet zuur zijn.
• c) A

Leerdoelen 10.4 zuur-base reacties

• Je kunt uitleggen hoe een zuur en een base zich gedragen bij een zuur-basereactie.
  
• Je kunt een aantal belangrijke toepassingen van zuur-basereacties beschrijven.
  
• Je kunt de reactievergelijkingen van een aantal zuur-basereacties opstellen.

zuur en base bij elkaar

• Een zuur kan H⁺ afstaan, een base kan H⁺ opnemen.
  
• Reactie tussen zuren en basen noemen we ‘zuur-basereacties’
  

Basen kunnen zure oplossingen neutraliseren

• Het gevolg is dat H+ ‘verdwijnt’
  
• Oplossingen worden minder zuur en ten slotte neutraal (pH=7). Bij een overmaat aan base stijgt de pH boven 7 uit, de oplossing wordt base.
  

zuur en base bij elkaar

• Zuur-basereactie, ook wel neutralisatie. Omdat je met een base, een zure oplossing ‘neutraler’ kunt maken. 
• Het binden van H⁺ - ionen door een basisch deeltje kun je weergeven met een reactievergelijking. Deze moet je kennen:

Voorbeelden van zuur-base reacties

• Neutraliseren zoutzuur (met behulp van natronloog)
  
• Neutraliseren ammoniak (die vrijkomt uit de mest in veestallen)
  
• Ontkalken van een verwarmingselement (in een koffiezetapparaat met schoonmaakazijn)
  
• Verzuring van de natuur bestrijden (door strooien met ongebluste kalk)
  
• Vorming van ammoniumnitraat (een kunstmest)

Stappenplan opstellen zuur-base reactie

• Stap 1: Noteer in formuletaal de aanwezige stoffen.
  
• Stap 2: Omcirkel het zuur- én het basedeeltje.
• Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking (zie tabel).

Neutraliseren van zoutzuur (1)

Het neutraliseren van zoutzuur doe je met natronloog.
Stap 1: Noteer in formuletaal de aanwezige stoffen.

• Zoutzuur (H⁺ (aq) + Cl^- (aq))
  
• Natronloog (Na⁺ (aq) + OH^- (aq))
  

Stap 2: Omcirkel het zuur- én het basedeeltje.

• H⁺ en OH^-

Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking

• H⁺ (aq) + OH^- (aq) --> H₂O (l)

Neutraliseren van zoutzuur (2) 

Het neutraliseren van zoutzuur doe je met natronloog.
Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking

• H⁺ (aq) + OH^- (aq) --> H₂O (l)
  

Er zijn ionen die niet mee hebben gedaan in de reactie, hoe noem je die en welke zijn dat bij deze reactie?

• Tribune-ionen: ionen die niet meedoen in de reactie Cl^- (aq) en Na⁺ (aq)

Neutraliseren van zoutzuur (3) 

Ontkalken van een verwarmingselement

Het ontkalken van een verwarmingselement doe je met (schoonmaak)azijn.

Kalkaanslag (kalksteen = calciumcarbonaat)

Stap 1: Noteer in formuletaal de aanwezige stoffen.

• Azijn (H⁺ (aq) + Ac^- (aq))
  
• Calciumcarbonaat (CaCO₃)
  

Stap 2: Omcirkel het zuur- én het basedeeltje.

• H⁺ en CO₃^2- in calciumcarbonaat

Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking

• CaCO₃ + 2 H⁺(aq) --> H₂O (l) + CO₂ (g) + Ca²⁺ (aq)
  

Verzuring van de natuur bestrijden

Bossen en meren raken verzuurd doordat er zure regen (salpeterzuuroplossing) op de bodem en in het water terechtkomt. Dit kan worden geneutraliseerd door ongebluste kalk (CaO (s))

Stap 1: Noteer in formuletaal de aanwezige stoffen.

• Salpeterzuuroplossing (H+ (aq) + NO3- (aq))
  
• Ongebluste kalk (CaO)

Stap 2: Omcirkel het zuur- én het basedeeltje.

• H⁺ en O^2- in ongebluste kalk

Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking

• CaO + 2 H⁺(aq) --> H₂O (l) + Ca²⁺ (aq)
  

Neutraliseren van ammoniak

De reactie tussen een zwavelzuuroplossing en ammoniak levert als zout ammoniumsulfaatoplossing op:

• NH₃ (g) + H⁺ (aq) --> NH₄⁺ (aq)
  

Deze reactie kun je gebruiken om ammoniak te verwijderen die vrijkomt in veestallen, ammoniak, NH₃ (g), bindt daarbij een H⁺

Maken: 1, 2, 4, 6 en 7

Klaar? 8 t/m 14 

(vanaf blz 45)

1

• a) afstaat, opneemt
• b) Neutralisatie
• c) bijvoorbeeld: ontkalken van waterkoker en ontzuren van zure bodem

2

• C

4

• a) H⁺ en Cl^-
• b) Na⁺ en OH^-
• c) H⁺ en OH^-
• d) H⁺ (aq) + OH^- (aq) --> H₂O (l)
• e) Na⁺ en Cl^-

6

• a) CaO
• b) H⁺ 
• c) H⁺ en CaO
• d) 2H⁺ (aq) + CaO (aq) --> H₂O (l) + Ca²⁺ (aq)

7

• a) verdund zwavelzuur: 2H⁺ (aq) + SO₄^2- (aq) 
•       kaliumhydroxide-oplossing: K⁺ (aq) + OH^- (aq)
• b) zuurdeeltje: H⁺ , basedeeltje: OH^-
• c) H⁺ (aq) + OH- (aq) --> H₂O (l) 
• d) Sulfaat-ion en kalium-ion
• e) Uit de oplosbaarheidstabel volgt dat de kalium-ionen en sulfaat-ionen goed oplosbaar zijn. Er ontstaat dus geen neerslag

Maken: 8 t/m 14 

(vanaf blz 48)

8

• a) Door te ontkalken; dit is een toepassing van een zuur-basereactie.
• b) CaCO₃ 
• c) H⁺ (aq) en Ac^- (aq)  
• d) acetaat-ion
• e) H⁺, calciumcarbonaat
• f) 2H⁺ (aq) + CaCO₃ (s) --> H₂O (l) + CO₂ (g) + Ca²⁺ (aq)

9

• a) C
• b) oplossing van natriumhydroxide in water
• c) H⁺ (aq) + Cl^- (aq)
• d) H₂O

10

• a) H⁺ (aq) + Cl^- (aq)
• b) Mg(OH)₂ 
• c) 2H⁺ (aq) + Mg(OH)₂ (s) --> 2H₂O (l) + Mg²⁺ (aq)

11

• a) calciumcarbonaat
• b) D
• c) water
• d) C
• e) Krijt is een base en die reageert met het zuurdeeltje. De concentratie van H⁺ neemt af, dus de pH zal stijgen.

12

• a) rood
• b) Fe₂O₃(s) + 6 H⁺(aq) --> 3 H₂O(l) + 2 Fe³⁺(aq)

13

• a) Universeel indicatorpapier
• b) C₄H₆O₆(s) --> 2 H⁺(aq) + C₄H₄O₆²⁻(aq)
• c) 2 H⁺(aq) + CaCO₃(s) --> Ca²⁺(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)
• d) Meet met universeel indicatorpapier de pH. Deze moet gestegen zijn.

14

• a) Een milieu-inspecteur werkt onder andere aan bodem- en grondwateronderzoek en de controle van milieuregels.
• b) een 2 voor O₂
• c) A
• d) C
• e) In reactie 2 wordt salpeterzuur omgezet in stikstofgas. De hoeveelheid zuur neemt dan af.
• f) D