Byzantijnse rijk

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Byzantijnse rijk

ca. 500 - 1453

'Waarom zag het Oost-Romeinse rijk zichzelf als voortzetting van het Romeinse rijk?'

Welke soort historische vraag is dit?

1. over het verleden
2. over de relatie verleden-heden
3. over totstandkoming van historische kennis
4. over historische beeldvorming

Naam?

- inwoners noemden zichzelf niet 'Byzantijnen', maar Grieken die inwoners waren van het Romeinse rijk

- naam 'Byzantijnse rijk' ontstaan in de renaissance (vroegmoderne tijd) om onderscheid te maken tussen:

• oorspronkelijke oosten van het verenigde Romeinse rijk
• Romeinse rijk in het oosten na de val van het WRR

In welke eeuw bereikte het Byzantijnse rijk een territoriaal* hoogtepunt? 

nl.wikipedia.org

In welke eeuw bereikte het Byzantijnse rijk een territoriaal hoogtepunt?

1. 5de eeuw
2. 6de eeuw
3. 11de eeuw
4. 12de eeuw

Byzantijnse rijk: territoriale* evolutie

330	Constantinopel hoofdstad
395	administratieve opsplitsing O/W door Theodosius I
6de eeuw	veroveringen door Justinianus -> focus op maritieme ruimte
tot 1453	geleidelijke verschrompeling tot een Grieks rijk / verovering door Turken

Grieks vuur

Grieks vuur (ook wel Byzantijns vuur of vloeibaar vuur genaamd) was een wapen van het Byzantijnse rijk. Grieks vuur was een voorloper van modernere wapens als de vlammenwerper en napalm.

Het wapen was een apparaat dat een stroom brandende vloeistof produceerde en over enige afstand kon spuiten. Het wapen bleek zowel op het land als ter zee efficiënt, maar werd voornamelijk gebruikt door de Byzantijnse marine (vluchten van een schip is vaak moeilijker dan vluchten van een veldslag). Vijandige schepen waagden zich vaak niet in de buurt van de Byzantijnse vloot omdat binnen het schootsveld van het Grieks vuur de Byzantijnen zo hevig in het voordeel waren.

Grieks vuur was de sleutel tot veel militaire overwinningen van het Byzantijnse Rijk en was ook een reden dat het rijk zo lang bleef bestaan. Zeker tegen het einde van het rijk, toen er eigenlijk niet meer genoeg inwoners over waren om het rijk effectief te kunnen verdedigen. (Wikipedia, Grieks vuur)

Grieks vuur in gebruik. Illustratie in het 12e-eeuwse manuscript van het werk Samenvatting van de geschiedenis (Grieks: Σύνοψις Ἱστοριῶν) door de laat-11e-eeuwse Griekse historicus Johannes Skylitzes (Grieks: Ἰωάννης Σκυλίτζης, soms Σκυλίτσης), Madrid.

330

395

6de eeuw

2de ME (vanaf 1000)

1453

Val van het Byzantijnse rijk

Justinianus

Theodosius deelt rijk in oostelijk en westelijk deel in

Constan-tinopel wordt hoofdstad

Verschrompeling van het Byzantijnse rijk

Justinianus (6de eeuw)

wordt beschouwd als de laatste

Romeinse keizer

• taal = Latijn
• wilde eenheid

Romeinse rijk herstellen

527: alleenheerser Romeinse rijk

Bronnen over Justinianus: Procopius

• 'Geschiedenis der Oorlogen' 

(Grieks: Υπερ των πολεμων λογοι; Latijn: De Bellis);

• 'Geheime Geschiedenis' 

(oorspronkelijk titelloos; kreeg bekendheid als de Anekdotes [Grieks: Ανεκδοτα]; herontdekt in de jaren twintig van de 17e eeuw in de Vaticaanse Bibliotheek kreeg het de Latijnse titel Historia Arcana).

• 'Over Gebouwen' 

(Grieks: Περι Κτισματων; Latijn: De Aedificiis);

Achtergrondinfo Procopius

Procopius van Caesarea (Latijn: Procopius Caesarensis, Grieks: Προκόπιος ο Καισαρεύς) (Caesarea, kort voor 500 - Constantinopel, na 562) was een prominent Byzantijns geschiedkundige, wetenschapper, juridisch adviseur en letterkundige, die leefde onder de regering van keizer Justinianus I.

Achtergrondinfo 'De Bellis'

Behalve de veldtochten van generaal Belisarius onder Justinianus bevat het ook breedvoerige uitweidingen over geografie en over de geschiedenis van de vreemde volkeren, afgewisseld met wederwaardigheden over het leven in de hoofdstad.

Kenmerken van de Byzantijnse samenleving

Focus op de periode van Justinianus

Alleenheerser

Keizerlijke alleenheerser naar Romeins model 

Belisarius

Flavius Belisarius of ook Belisarios (Grieks: Βελισάριος) (505-565) was waarschijnlijk de grootste generaal van het Oost-Romeinse Rijk c.q. Byzantijnse Rijk. Hij veroverde in naam van Justinianus I van Byzantium een groot deel van het verloren gegane West-Romeinse Rijk terug.

Justinianus

Narses

Narses (Armeens: Նարսես; Grieks: Ναρσής) (Armenië, 478 - Rome, 573) hoorde samen met Belisarius tot de twee grote generaals van keizer Justinianus I van Byzantium, die grotendeels verantwoordelijk waren voor de herovering van Italië op Germaanse stammen in de zesde eeuw.

Maximianus

Patriarch ten tijde van Justinianus

Mozaïek in San Vitale in Ravenna

Op welke manieren wordt de status van Justinianus ver-beeld?

Caesaropapisme

= Byzantijnse keizer (= caesar) 

beschouwde zichzelf 

als hoofd van de Byzantijnse kerk (= papa)

Benoemde nieuwe bisschoppen 

(= patriarchen)

Riep concilies bijeen

(= kerkvergaderingen)

Bepaalde gang van zaken in de Byzantijnse kerk

benoemde tot eerste bisschop

Keizer

Patriarch van Constantinopel

wijdde elke nieuwe Byzantijnse keizer tot plaatsvervanger van God op aarde

Codex Justinianus

- Optekenen van het Romeins recht

- Tijdens de middeleeuwen, en in veel gebieden ook nog nadien, werd dit recht door de rechtswetenschap als een belangrijke rechtsbron beschouwd.

Codex

In de tijd van de Romeinen betekende het woord codex simpelweg boek en kon dus in die tijd ook een niet-juridische inhoud bevatten. Tegenwoordig wordt het echter algemeen als wetboek gezien, door de betekenis die het kreeg in het Codex Justinianus. Hiervan is de term codificatie afgeleid.

Door Accursius, Franciscus, 1182?-1260? (viaf)102317020 - Universiteitsbibliotheek UGent, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=93545091

Economie

- Handel 

- Munt: solidus

- Grote steden zijn de draaischijf van de (internationale) economie

Soldij

Het woord soldaat is afgeleid van solidus, omdat de soldaten ermee werden betaald. Hun loon wordt soldij genoemd.

Solidus Byzantijnse rijk, uit de 13de eeuw

Byzantijnse architectuur

- Hagia Sophia 

- kathedraal in Constantinopel

- in slechts 5 jaar gebouwd onder Justinianus

Tekening op basis van de beschrijving van Procopius in 537.

Koepel-bouw

Centraal grondplan

Mozaïeken

Iconen

Geen kenmerk

Reconstructietekening 

van de Hagia Sophia 

rond 1200

Foto 

van de Ayasofia 

vandaag

Hoe verklaar je het verschil tussen beide?

De Hagia Sophia of Ayasofya (Grieks: Ἁγία Σοφία; "Heilige Wijsheid", Turks: Ayasofya, officieel: Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi: "Hagia Sophia Heilige Grote Moskee")[1] is een voormalige christelijke, oosters-orthodoxe kathedraal, die tegenwoordig als moskee in gebruik is, in de Turkse stad Istanboel. Van 537 tot 1453, toen het huidige Istanbul nog Constantinopel heette, was de Hagia Sophia de grootste kathedraal ter wereld. Na de val van Constantinopel in 1453 werd de kathedraal, onder Otomaans bestuur, het islamitische gebedshuis Ayasofia. In 1934, tijdens het bewind van Atatürk, werd het gebedshuis een museum, en vanaf 2020 werd het opnieuw een moskee. (Wikipedia - Hagia Sophia)

Welk verschil merk je tussen beide?

Op de rechterfoto zie je minaretten, de torentjes waarin de muezzin de moslims oproept tot gebed.

Verschillende bestemmingen Hagia Sophia 

doorheen de tijd

537	Oosters-orthodoxe kerk	Byzantijnen
1203	Rooms-katholieke kathedraal	kruisvaarders
1261	oosters-orthodoxe kerk	Byzantijnen
1453	moskee	Ottomanen
1931	museum (secularisering)	Turken (Atatürk)
2020	moskee	Turken (Erdogan)

Continuïteit t.o.v. de bloeiperiode van het Romeinse rijk

Verandering t.o.v. de bloeiperiode van het Romeinse rijk

Sterk centraal leger

Keizer-schap

Caesaro-papisme

Codex Justinianus

Solidus (munt)

Voortzetting Romeinse rijk

Heel wat elementen van continuïteit:

- sterk centraal leger

- keizerschap

- Romeinse wetgeving

- handel met solidus

- grote steden als draaischijf van de internationale economie

...

-> Bekijk het volgende filmpje als samenvatting van dit deel

Conflict tussen oost en west

Het Oosters Schisma - 1054

Oosters Schisma in 1054

= religieuze breuk* binnen de christelijke kerk in 1054:

• rooms-katholieke kerk in het westen
• oosters-orthodoxe kerk in het oosten

In hoeverre heb je alles goed begrepen tijdens deze les?

😒🙁😐🙂😃