MZ Comm 6.13 Intimiteit en ongewenste intimiteit

• Verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Communicatie MZ

6.13 Intimiteit en ongewenste intimiteit

(ongewenste) intimiteit

In je beroep van beroepskracht MZ kom je vaak bij cliënten in hun intieme zone. De reden is simpelweg dat dat voor de dagelijkse verzorging nodig is. Sommige cliënten hebben er veel moeite mee dat al die vreemde mensen hen van zo dichtbij aanraken en vastpakken. Andersom kan het natuurlijk ook gebeuren dat een cliënt of een collega te dicht bij jou komt en dat jij je daar niet prettig bij voelt. 

Intimiteit

Intimiteit heeft te maken met nabijheid, vertrouwelijkheid. Intimiteit kan lichamelijk zijn, maar dat hoeft niet. Het kan ook gaan om een sfeer van vertrouwelijkheid. Intimiteit kun je alleen ervaren als je in de nabijheid bent van mensen die je vertrouwt.

Intimiteit is een levensbehoefte.

jouw eigen waarden en normen

• Welke betekenis heeft intimiteit voor mij?
  
• Wat vind ik normaal en wat niet?
  
• Waar ligt voor mij de grens als het gaat om cliënten die mij aanraken?
• Zijn je grenzen in je privé leven hetzelfde als in je werk?

Een kind heeft voor zijn ontwikkeling geen intimiteit nodig.

1. juist
2. onjuist

Intimiteit wil zeggen: nabijheid voelen.

1. juist
2. onjuist

Intimiteit heeft alles te maken met vertrouwelijkheid.

1. juist
2. onjuist

Intimiteit is een soort seksualiteit.

1. juist
2. onjuist

Intimiteit kán lichamelijk zijn, maar het hoeft niet.

1. juist
2. onjuist

Ongewenste intimiteiten

Ongewenste intimiteiten zijn alle intimiteiten (fysiek contact of nabijheid) van iemand anders die tegen de zin van het slachtoffer plaatsvinden en als ongewenst worden ervaren.

Of jij een intimiteit als ongewenst ervaart, zal niet alleen van het gedrag afhangen, maar ook van de situatie waarin het gebeurt en van de persoon die je lastigvalt.

Vormen 1

• Licht ongewenste vormen van intimiteit 

tot

• Seksueel geweld is gedrag waarbij een ander onder dwang seksuele handelingen moet uitvoeren of ondergaan en zijn of haar autonomie en lichamelijke integriteit wordt geschonden. De dwang kan allerlei vormen aannemen, zoals fysiek geweld of dreiging daarmee, intimidatie of chantage.

Vormen 2

• Lichamelijke integriteit verwijst naar onaantastbaarheid van het menselijk lichaam. In de grondwet staat dat iedereen zelf mag bepalen wat er met zijn lichaam gebeurt.
• Bij seksueel geweld kan sprake zijn van lichamelijk contact, maar dat hoeft niet.

Wie zijn slachtoffer?

Bij ongewenste intimiteiten is tussen dader en slachtoffer vaak sprake van een machtsverhouding. Hierdoor is het slachtoffer op een bepaalde manier afhankelijk van de dader en komt er geen einde aan de ongewenste intimiteit. Soms is een slachtoffer niet in staat er en einde aan te maken. 

Organisaties beschikken vaak over protocollen die aangeven wat je als beroepskracht moet doen in dit soort situaties.

Wie zijn slachtoffer?

Uit onderzoek blijkt dat er grote verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen over wat ze ongewenst vinden. Dit soort verschillen in beoordeling van een situatie speelt overigens niet alleen bij ongewenste intimiteiten een rol. Ze komen ook naar voren bij onderzoeken naar pesten op het werk. Daders hebben het idee dat wat zij doen grappig en onschuldig is.

Cijfers

• 53% van de vrouwen heeft weleens met niet-lichamelijke seksuele intimidatie te maken gehad (mannen 29%). 
• 40% van de Nederlandse vrouwen heeft met ongewenst lichamelijk contact te maken gehad (mannen 13%).
• >50% intimiderend gedrag van zorgvrager
• >30% ongewenste intimiteiten op werk (niet alleen zorgvrager!)

Beoordelen van de mate van ongewenstheid 1

• Vond de seksuele handeling plaats tegen de zin van het slachtoffer?
• Werd er naar het slachtoffer geluisterd?
• Werd er rekening gehouden met zijn of haar wensen?
  
• Had het slachtoffer zeggenschap over wat er wel of niet ging gebeuren?
  
• Kan het slachtoffer verantwoordelijk gesteld worden voor wat er gebeurd is?

Beoordelen van de mate van ongewenstheid 2

Belangrijke aandachtspunten

• dwang en onvrijwilligheid;
• machtsongelijkheid tussen pleger en slachtoffer;
• lichamelijk geweld en fysieke verwonding;
  
• bedrog, misleiding, chantage of het verdoven van het slachtoffer door alcohol en/of drugs.

seksuele intimidatie

Seksuele intimidatie = term voor allerlei vormen van seksueel getinte aandacht, die door degene die het ondergaat, als ongewenst en onplezierig worden ervaren. 

Het gedrag kan verbaal, non-verbaal of fysiek zijn, en zowel opzettelijk als onopzettelijk zijn.

seksuele intimidatie

• fysiek: in de billen knijpen, zogenaamd per ongeluk de borsten aanraken, iemand (proberen) te zoenen, aanranding en verkrachting;
• verbaal: intieme vragen over het privéleven, suggestieve opmerkingen, seksueel getinte opmerkingen, seksistische en bedreigende opmerkingen;
• non-verbaal: iemand dreigend met je lichaam benaderen, iemand langdurig aanstaren, seksuele gebaren maken, seksueel getinte afbeeldingen tonen (al dan niet digitaal).

"Er is óók een groep mensen die zich vanuit onmacht of verveling grensoverschrijdend gedraagt, wat heb je anders te doen om jezelf nog een beetje op te vijzelen?”

Het slachtoffer is medeverantwoordelijk voor wat er gebeurt.

1. seksueel geweld
2. geen seksueel geweld

Het seksueel contact vindt plaats tegen de zin van het slachtoffer.

1. seksueel geweld
2. geen seksueel geweld

Er wordt niet naar het slachtoffer geluisterd.

1. seksueel geweld
2. geen seksueel geweld

Het slachtoffer heeft ook zeggenschap over wat er wel of niet gebeurt.

1. seksueel geweld
2. geen seksueel geweld

Er wordt geen rekening gehouden met de wensen van het slachtoffer.

1. seksueel geweld
2. geen seksueel geweld

Situaties interpreteren

Je opvattingen over wat wel en wat niet kan, hebben veel te maken met de waarden en normen die je hebt. Minstens zo groot is de rol van je ervaringen en jouw persoonlijke achtergrond. 

• Het kan zijn dat je je door een lichte aanraking erg bedreigd voelt, omdat dat bepaalde herinneringen bij je losmaakt waar je liever niet aan denkt. 
• Als jij bepaald gedrag van collega’s of cliënten als ongewenste intimiteit ervaart, heb je altijd het recht daar wat van te zeggen. 

Jij hebt altijd het recht stop te zeggen als het voor jouw gevoel te ver gaat; het doet er niet toe hoe een ander erover denkt.

Omgaan met ongewenste intimiteiten

• Als een cliënt meer van je vraagt dan jij wilt doen, of dingen tegen je zegt die jij niet prettig vindt, is het belangrijk dat je dat durft aan te geven. 
• Je moet assertief durven zijn. 
• Je moet je grenzen aangeven.

casus

Terwijl je een oudere client wast en vooral als je zijn rug afdroogt, kreunt hij zachtjes en zegt: ‘O, lekker, wil je dat nog eens doen?’ 

- Je kunt het afdoen met een grapje. 

- Je kunt er wat serieuzer op ingaan en de cliënt ter wille zijn

- Je kunt de cliënt aanspreken op zijn gedrag. 

Omgaan met ongewenste intimiteiten

Je reactie hangt sterk af van hoe je de situatie interpreteert. 

• Hoe je een situatie moet inschatten, is soms erg moeilijk. 
• Het is in ieder geval belangrijk er met collega’s over te praten. 
• Denken je collega’s er hetzelfde over of niet? 
• Als de conclusie is dat de cliënt met zijn gedrag een grens overschrijdt, kun je bespreken hoe jullie het beste met deze cliënt kunnen omgaan.

Actief verzet bieden

Heb je te maken met ongewenste intimiteiten, dan is het belangrijk je weerbaar op te stellen. 

• Hoe actiever je weerstand biedt, des te groter is de kans dat de ander ermee ophoudt. 
• Gedrag dat jij als ongewenste intimiteit ervaart, hoef je nooit te accepteren. 
• Actief verzet begint ermee dat je in duidelijke taal zegt – zonder je te verontschuldigen – dat je wilt dat de ander er onmiddellijk mee ophoudt.

Geef grenzen meteen aan

Bij ongewenste intimiteiten is vaak sprake van een glijdende schaal.

• Het is belangrijk om niet te lang te wachten met het aangeven van grenzen. (niet zo kinderachtig doen, er geen punt van maken.
• De cliënt moet vanaf het begin beseffen dat er grenzen zijn aan de zorgplicht. 
• Hij/zij moet weten wat wel en niet toelaatbaar is.

‘Inge, als ik aan jou denk, moet ik er een nat washandje bij houden.’

“Seksueel overschrijdend gedrag roept schaamte en schuldgevoel op. Het zorgt ervoor dat mensen zich bekeken en kleingemaakt voelen. Het is daardoor heel ingewikkeld om jezelf weer groot te maken en te benoemen dat je wil dat het gedrag stopt.”

Als het om eenmalig contact gaat, kun je denken: ik laat het lekker lopen, die is zo weer weg. 

Informeer je leidinggevende

Het is belangrijk om ongewenste intimiteiten zo snel mogelijk te melden bij je leidinggevende. 

• Vertel je leidinggevende wat er gebeurd is, 
• leg samen de datum, de naam van de cliënt 
• en de gemaakte afspraken vast. 
• En heel belangrijk: aangifte doen

Als het gebeurt

• Zoek de fout niet bij jezelf
• Zoek steun
  

Vooral jonge, alleenstaande vrouwen en vrouwen met een tijdelijk contract maken extra kans om slachtoffer te worden van seksuele intimidatie.

Ongewenste intimiteiten door collega’s

• Ook bij ongewenste intimiteiten door collega’s geldt: blijf er niet mee rondlopen, maar praat erover. 
• Vraag advies of zoek andere collega’s die je kunnen steunen of je verhaal bevestigen. 
• Bedenk dat het niet verstandig is om ontslag te nemen. 
• Als het echt niet langer gaat, meld je dan ziek. 

Hulp vragen kan bij: vertrouwenspersoon - klachtencommissie - vakbond - politie

Ongewenste intimiteiten op werk

Verbaal

1. Seksueel getinte opmerkingen maken of seksuele getinte sms’jes, e-mails of brieven sturen
2. Intieme vragen stellen over andermans privéleven
3. Afspraakjes, gericht op seksueel contact, voorstellen

Ongewenste intimiteiten op werk

Niet-verbaal

1. Iemand lang aanstaren
2. Seksueel getinte afbeeldingen tonen, bijvoorbeeld op de werkvloer zelf of via het internet/intranet
3. Seksueel gerichte gebaren maken

Ongewenste intimiteiten op werk

Fysiek

1. Vastpakken, arm om schouder leggen, ‘knijpen’
2. Iemand proberen te kussen
3. Iemand expres de doorgang versperren
4. Aanranding
5. Verkrachting

Wat vind je van deze opmerking?

“In de zorg wordt vaak gezegd dat dit erbij hoort”