1.3 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen.

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Begintaak

Noem 3 verschillen tussen het katholicisme en het protestantisme.

Weet je het niet? Kijk op blz. 18

Eerder klaar? Lees par. 1.3 

Zelfstandig en in stilte 

Leerdoel

Wat is de Reformatie en welke gevolgen had dit voor de Kerk én de inwoners van Europa?

Katholieke kerk (1)

• Christelijke kerk

• Staat onder leiding van de Paus in Rome (vandaar ook wel: Rooms-Katholieke Kerk).

• Hiërarchisch: er is een duidelijke leider en indeling van macht.

• De mis (kerkdienst) en de Bijbel zijn in het Latijn.

Katholieke kerk (2)

• Er staan beelden in de kerk

• Deze beelden (van bijvoorbeeld heiligen) worden ook vereerd.

• Ook relieken (overblijfselen van heiligen) worden vereerd.

• Er zijn handelingen en rituelen, zoals: wijn/bloed en brood/lichaam

Kritiek op de kerk

• De Katholieke kerk was streng, maar gaven het voorbeeld niet. 
• Priesters en monniken hadden een dubbelleven.
• Paus en bisschoppen streefden naar macht en rijkdom. 
• Aflaat en celibaat. 

Reformatie (1)

• Betekent hervorming

• In dit geval hervorming van de katholieke kerk.

• Begint aan van de 16e eeuw.

• Protesteren tegen de macht en rijkdom (o.a. door aflaten) van de katholieke kerk.

Reformatie (2)

• Belangrijkste hervormers: Maarten Luther en Johannes Calvijn

• In 1517 komt Luther met 95 stellingen (vooral tegen aflaten)

• Hij hoopt dat de Paus mee wil denken en de Kerk zal hervormen, maar hij wordt door de Paus in de ban gedaan. Karel V verklaarde hem vogelvrij. 

Maarten Luther (1483-1546)

Duitse monnink die grote moeite had met de aflaten en levensstijl van de geestelijken. 

Veel aanhangers in Duitsland.

Johannes Calvijn (1509-1564)

Zwitserse hervormer die vond dat beelden niet in de Kerk thuishoorden. 

Veel aanhangers in Nederland. 

Luther werd beïnvloed door Erasmus. 

- Niet God, maar de mens centraal in het denken.

- Veel ritiek op de manier van leven van de geestelijken en de kerk in de hoop dat zij zouden veranderen. 

- Calvijn werd beïnvloed door Luther.
- Het begin van de Hervormde kerk.
- Zijn leer wordt calvinisme genoemd. 

Waarom heeft Luther succes?

• Door de uitvinding van de boekdrukkunst kunnen de teksten van Luther snel worden gekopieerd en verspreid.
  
• Luther wordt gesteund én beschermd door machtige Duitse vorsten.
• Luther was tegen de pacht, de herendiensten en de kerkelijk grondbezit. Dit spraken veel arme gelovigen aan. Arme boeren kwamen in 1524, maar Luther koos de kant van de vorsten. 
• Veel gelovigen zijn het niet eens met de aflaten.

Ook in Engeland verandert het geloof: 1534

Koning Hendrik VIII wilde scheiden, maar de paus staat deze scheiding niet toe.

Hendrik richt zijn eigen kerk op: het Anglicaanse kerk.

gescheiden, onthoofd, overleden, gescheiden, onthoofd, overleden. 

➤Sleep de onderdelen naar de juiste plek

Protestant

Katholiek

Maarten Luther

De Paus

Aflaten

Bijbel in volkstaal

Latijnse kerkdienst

Sober

Beeldenverering

Reliekenverering

'Kale' kerk

Beelden in de kerk

'Magische' handelingen

Sobere handelingen

➤Koppel aan elk cijfer het juiste woord.

In de Middeleeuwen werd de Bijbel met [.........1.........] overgeschreven. Na de uitvinding van de [.........2.........] hoefde dat niet meer. Boeken konden nu met behulp van een [.........3.........] gedrukt worden. Daardoor werden Bijbels goedkoper en konden meer mensen er zelf een kopen én lezen. Bijbels werden nu ook in de taal van het volk gedrukt. Protestanten als [.........4.........] en [.........5.........] waren hier blij mee.

drukpers

boekdrukkunst

de hand

Luther

de paus

Karel de Grote

kopieermachine

schrijvers

de bisschop

Calvijn

printer

moeite

Gevolgen op de langere termijn (1)

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (lutherse, calvinistische en anglicaanse kerken) naast de katholieke Kerk.

• Toenemen van godsdienstige onverdraagzaamheid: ieder zag het eigen geloof als het waren en keek neer op andere godsdiensten. 

Gevolgen op de langere termijn (2)

• Ontstaan van godsdienstoorlogen: lutheranen vs. keizer Karel V (1546-1555).
  
• De Vrede van Augsburg: Karel V werd gedrongen om protestanten toe te staan.
  
• "Cuius regio, eius et religio": wie het gebied beheerst, beheerst ook de godsdienst.
  
• Andere godsdienstenoorlogen: protestanten vs. katholieke in Frankrijk, de Republiek vs. Spanje.
  
• Vorsten besluiten slechts één godsdienst in hun land toe te staan.

Reactie van de Katholieke Kerk: de Contra-Reformatie.

1. Verwijderen van misbruiken (aflaat), geen veranderingen in de leer.

2. Bestrijden van ketterijen: priesters goed opleiden.

3. Oprichten van  Rechtbanken Inquisitie: kerkelijke rechtbank, om ketters te straffen (marteling en de brandstapel)

De Contra-Reformatie leidt tot Barok

• Belangrijkste kunststijl in de 17de en 18de eeuw. 

• De regels uit de Grieks-Romeinse tijd werd niet meer zo strak de hand gehouden.

• Bouwkunde, schilderkunst, muziek, dans en letterkunde. 

• Gestimuleerd door de kerk en vorsten. 

Drie oorzaken van de Hervorming

1. De nieuwe belangstelling voor de Grieks-Romeinse cultuur: onderzoekers ontdekten dat er veel fouten werd gemaakt bij de vertaling van de Bijbel. Sommige gingen de Bijbel op hun eigen manier uitleggen.  

2. Trouw aan eigen land en koning wordt belangrijker dan trouw aan de Kerk: met de opkomst van nationale staten vonden belangrijker trouw te zijn aan het eigen land en de koning dan de Kerk. Sommige wilden een scheiding tussen kerk en staat. 

3. De aantrekkingskracht van het protestantisme op verschillende bevolkingsgroepen: handelaren werden rijker, de adel armer. 

De aantrekkingskracht van het protestantisme 

• De adel: een deel van de kerkelijk grondbezit werd onder edelen verdeeld. 

• Burgerij: bewonderde de eenvoudige manier van leven het hard werken.

• Boeren en arme in de steden: protestantse leiders namen het voor hun op.