2.1.3.3 - Over tekenaars, vertellers en natuurvereerders

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Wat heb je nodig om te overleven?

Wat als je "klaar bent" met overleven?

Welke cultuur hadden de eerste Homo sapiens in Europa?

Doelen

Wanneer arriveerde de Homo sapiens in Europa?

1. 150.000 jaar geleden
2. 80.000 jaar geleden
3. 40.000 jaar geleden
4. 15.000 jaar geleden

Welke cultuur hadden de eerste Homo sapiens in Europa?

1. Welke kunst creëerde de eerste Homo sapiens in Europa? 
2. Welke rol speelde taal bij de eerste Homo sapiens in Europa?
3. Waren de eerste Homo sapiens in Europa gelovig?

1. Welke kunst creëerde de eerste Homo sapiens in Europa?

• Kunst = creatie van schoonheid
• Kunstuiting = een vorm van schoonheid, door de mens gemaakt, die we kunnen waarnemen met onze zintuigen
• Prehistorische "kunst" vanuit moderne bril → we kunnen niet achterhalen wat hun bedoeling was

1. Welke kunst creëerde de eerste Homo sapiens in Europa?

Venus van Willendorf

• 24.000-22.000 jaar oud
• Gevonden in Oostenrijk (1908)

Venus? Romeinse godin van de liefde → naam gegeven door moderne wetenschappers

Is de Venus van Willendorf een primaire of secundaire bron?

1. primair
2. secundair

Wat voor bron is de Venus van Willendorf volgens de VORM?

1. visueel
2. geschreven
3. materieel
4. audiovisueel

De Venus van Willendorf is betrouwbaar voor ons onderzoek.

1. juist
2. fout

Welke kunst creëerde de eerste Homo sapiens in Europa?

• Wat valt op aan het lichaam van het beeldje?
• Wat merk je op aan het gezicht? 

⇒ Vruchtbaarheidsbeeldjes

Oorzaak of gevolg? Plaats de pijl in de juiste richting.

Het beeldje van Venus is klein.

De jagers-verzamelaars waren nomaden. Kleine beeldjes waren handiger om mee te nemen.

→ 

← 

Oorzaak of gevolg? Plaats de pijl in de juiste richting.

De jagers-verzamelaars hechtten wellicht veel belang aan de vruchtbaarheid van de vrouw.

De jagers-verzamelaars benadrukten in beeldjes de heupen en de borsten van vrouwen.

→ 

← 

1. Welke kunst creëerde de eerste Homo sapiens in Europa?

De grotten van Lascaux

(15.000-10.000 jaar oud)

Plaats het balkje onderaan op de juiste plaats in de tijdlijn. Het balkje moet de periode weergeven waarin de grottekeningen van Lascaux gemaakt zijn.

archeologie.culture.gouv.fr

De betekenis van de grottekeningen is niet met zekerheid gekend. Toch zijn er heel wat hypotheses. Welke van deze 3 is volgens jou het meest aannemelijk.

1. De grottekeningen zijn een vorm van kunst. In dit geval wilde men jachtsuccessen vieren. Prehistorische schilders wilden zoveel mogelijk mensen bereiken met hun creaties.
2. De tekeningen zijn gemaakt onder invloed van een soort drugs. Tijdens een 'trip' stapten ze over naar de geestenwereld. Wat ze daar zagen, schilderden ze dan op de muren. De beelden verwijzen dus naar een soort religieuze ervaring.
3. De tekeningen bevatten een sterrenkaart. Ze verwijzen naar een band met de sterren. Een tekening van een stier heeft dan een link met het sterrenbeeld stier.

Kan je zelf een 4de hypothese bedenken?

1. Welke kunst creëerden de eerste Homo sapiens in Europa?

"Beeldjes van vrouwen met zware borsten, stevige billen en een dikke buik lijken dan weer te wijzen op zwangerschap. Wetenschappers noemden die vrouwenbeeldjes daarom vruchtbaarheidsbeeldjes. Sommigen werden gevonden op plekken met sporen van rituelen. Daarbij werden de beeldjes in het vuur gegooid. Ze leken dus niet bedoeld om lang mee te gaan. Archeologen vonden op sommige van die plaatsen ook muziekinstrumenten. Wellicht werden de rituelen met muziek begeleid."

- Bron: Memoria 1 (2019), 57.

fluit gemaakt van een gierbot, ongeveer 35.000 jaar oud

1. Welke functie had kunst nog?
2. Wat zijn rituelen?

 Besluit: welke kunst creëerden de eerste Homo sapiens in Europa?

• Welke soorten kunst?
  Grotschilderingen, vruchtbaarheidsbeeldjes, muziekinstrumenten,...
• Welke functie?
  Verschillende verklaringen mogelijk:
  - Gemaakt onder invloed van drugs
  - Tekeningen als sterrenkaart
  - Verband met rituelen
  - Uiting van kunst om jachtsucces te vieren

2. Welke rol speelde taal bij de eerste Homo sapiens in Europa?

Kaart met Nederlandstalige dialecten (2008)

Legende:

1. West-Vlaams en Zeeuws-Vlaams dialect

23. Oost-Vlaams dialect

22. Noord-Brabants en Noord-Limburgs

24. Limburgs

Welk soort dialect wordt hier in Wetteren gesproken?

Spreekt iedereen hier hetzelfde?

2. Welke rol speelde taal bij de eerste Homo sapiens in Europa?

Dialect neem je over uit je omgeving 

→ Geldt ook voor jagers-verzamelaars

→ Iedere groep ontwikkelt eigen taal/dialect

Waarom hebben de voedselverzamelaars-jagers taal nodig?

Als een leerkracht je iets vertelt, hoe noemen we die uitleg dan?

1. Beeldend
2. Mondeling
3. Schriftelijk

Besluit: welke rol speelde taal bij de eerste Homo sapiens in Europa?

Mondelinge traditie: kennis/verhalen worden overgeleverd door ze te vertellen

• Groepen ontwikkelen eigen taal
• Belangrijk voor communicatie bij vb. de jacht

Wisselwerking tussen domeinen

• Wat zijn de vier maatschappelijke domeinen?
• Kan je aan de hand van deze les voorbeelden geven van hoe verschillende domeinen met elkaar verbonden zijn? 

3. Waren de eerste Homo sapiens in Europa gelovig?

Hoe herken je geloof?

3. Waren de eerste Homo sapiens gelovig?

Leeuwenmens (30.000-35.000 jaar oud)

• Mammoetivoor 
• 28cm hoog
• Gevonden samen met sieraden (hangers, kralen...), gereedschap uit been, andere dierenbeeldjes en muziekinstrumenten

Welk soort bron is de "Leeuwenmens"

1. Mondelinge bron
2. Schriftelijke bron
3. (Audio)visuele bron
4. Materiële bron

3. Waren de eerste Homo sapiens gelovig?

Leeuwenmens (30.000-35.000 jaar oud)

Beschrijf het beeldje, wat zie je?

Welke stelling over de Leeuwenmens is juist?

1. Een leeuwenmens heeft niet echt bestaan. De maker heeft dus zijn of haar verbeelding gebruikt om het beeldje te maken.
2. Een leeuwenmens heeft echt bestaan. De maker heeft dus gewoon een beeldje gemaakt van een wezen dat hij kent.

Dit beeldje maken moet veel tijd gekost hebben. Waarom zou iemand dat doen?

Besluit: waren de eerste Homo sapiens gelovig?

Teken van respect voor goddelijke kracht van de leeuw?

→ Natuurreligie: godsdienst waarbij natuurverschijnselen, dieren en de natuurkrachten aanbeden en vereerd worden

Aan de slag!

Werk de oefeningen zelfstandig af.

Maak aan de hand van de lestekst (groene kader bij theorie) zelf een schema van de les.