V4 erfelijkheid H5.4

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

5.4

Doel en begrippen 5.4 

Je leert hoe je kunt werken met kruisingsschema's en stambomen bij meerdere genen tegelijk

• Dihybride kruising
• Ongekoppelde overerving (onafhankelijke overerving)
• Gekoppelde overerving (afhankelijke overerving)

Dihybride kruising ongekoppeld

Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.

Waarbij de genen op verschillende chromosomen liggen.

Let op: er kunnen méér verschillende combinaties van allelen ontstaan bij het aanmaken van de geslachtscellen.

Bij niet gekoppelde overerving mag je  per eigenschap berekenen hoe de nakomelingen eruit zien: 

Dus kans op aabb kind bij AaBb x AaBb bereken je als volgt:

Kijk eerst naar Aa x Aa
Kans op aa is 1/4

Kijk dan naar Bb x Bb

Kans op bb is 1/4

Kans op aabb is dan 1/4 x 1/4= 1/16

nr.1 

nr.1

nr. 2

nr.2

Kruising van de P generatie

Grote plant met groene erwten

AABB

Kleine plant met gele erwten

aabb

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

A=groot, a = klein

B= groen, b= geel

Welke geslachtscellen kan de AABB plant maken?

1. AB
2. Ab
3. ab
4. ab

Kruising van de P generatie

Grote plant met groene erwten

AABB

100% AB

Kleine plant met gele erwten

aabb

100% ab

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

Resulteert in de F1 generatie

	AB
ab	AaBb

F(iliale)1 generatie

100% AaBb

Grote planten met groene erwten

van beide eigenschappen komt één allel in de geslachtcellen terecht, dus een A en een B (of a en b)

Welke geslachtscellen maakt de AaBb plant?

1. AB en ab
2. AB, Ab, ab en aB

Kruising van de F1 generatie

Grote plant met groene erwten

AaBb

AB, Ab, aB en ab

Grote plant met groene erwten

AaBb

AB, Ab, aB en ab

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

Resulteert in de F2 generatie

	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB	AABb	AaBB	AaBb
Ab	AABb	AAbb	AaBb	Aabb
aB	AaBB	AaBb	aaBB	aaBb
ab	AaBb	Aabb	aaBb	aabb

F2 generatie

9/16 is groot met groene erwten

3/16 is klein met groene erwten

3/16 is groot met gele erwten

1/16 is klein met gele erwten

Onthouden!

Een verhouding 9:3:3:1 van een combinatie van twee eigenschap in de nakomelingen wijst altijd op een kruising van 2 voor beide eigenschappen heterozygote ouders, dus

AaBb x AaBb 

Je kruist een Aabb plant met een AaBb plant. Wat is de kans dat de nakomelingen aaBb hebben?

1. 0%
2. 1/2
3. 1/4
4. 1/8

Van een dihybride kruising met 2 cavia's: AABB x aabb
(A = zwart, a = wit, B = ruw, b = glad) worden de F1 dieren onderling gekruist. A en B of a en b zijn niet gekoppeld. In de F2 is het gedeelte dat zwart en ruwharig is:

1. 1/16
2. 3/16
3. 9/16
4. 3/4

De snellere manier om onderstaande vraag te beantwoorden:  

Van een dihybride kruising met 2 cavia's: AABB x aabb

(A = zwart, a = wit, B = ruw, b = glad) worden de F1 dieren onderling gekruist.
In de F2 is het gedeelte dat zwart en ruwharig is:

F1: AaBb x AaBb 

kans op zwart: Aa x Aa = 3/4 (want AA Aa Aa aa dus 3/4 heeft A_
kans op ruw: Bb x Bb =3/4 (want BB Bb Bb bb dus 3/4 heeft B_

Dan doe je nog A_ x B_ dus 3/4 x 3/4 = 9/16

Bij bananenvliegjes is het allel Q dominant over het allel q. Het allel R is dominant over het allel r. De genen zijn niet gekoppeld. Bij welke van onderstaande kruisingen kunnen individuen ontstaan die homozygoot zijn voor beide recessieve allelen?

1. Qqrr x QQrr
2. QqRr x qqRR
3. qqRR x QQrr
4. QqRr x qqRr

Een plant heeft het genotype QqRr. De betrokken genen zijn niet gekoppeld.
Hoe groot is de kans dat een stuifmeelkorrel (geslachtscel) van deze plant tegelijkertijd het allel q en het allel R bevat?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Bij muizen komen de volgende allelen voor: allel H veroorzaakt beharing, allel h veroorzaakt kaalheid. Allel R veroorzaakt bruine haren en allel r witte. De genoemde allelen zijn niet X-chromosomaal en niet gekoppeld. Twee muizen met het genotype HhRr krijgen nakomelingen.
Hoe groot is de kans dat het eerstgeboren jong een bruine vacht zal hebben?

1. 1/4
2. 1/2
3. 9/16
4. 3/4

Dihybride kruising gekoppeld

Letten op 2 eigenschappen/ genen tegelijk.

Waarbij de genen op hetzelfde chromosoom liggen.

Hierbij kan crossing-over zorgen voor andere genotypen en fenotypen dan verwacht.

Bij gekoppelde overerving  berekenen je als volgt hoe de nakomelingen eruit zien: 

Dus kans op aabb kind bij AaBb x AaBb bereken je dan als volgt:

A en B erven als set over. Dat geldt ook voor a en b. Deze allelen liggen immers op hetzelfde chromosoom.

Ze zijn gekoppeld.

Beide AaBb ouders maken dan geslachtscellen met AB en ab en de kans op aabb is dan 1/4

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

Gele erwten en dikke wortels

aabb

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

A= groen, a =geel

B= dun en b is dik

Kruising van de P generatie

Groene erwten en dunne wortels

AABB

100% 

Gele erwten en dikke wortels

aabb

100% 

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

Resulteert in de F1 generatie

	AB
ab	AaBb

F(iliale)1 generatie

100% 

Grote planten met dunne wortels

Geslachtscellen bij koppeling

Groene erwten en dunne wortels

Groene erwten en dunne wortels

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

Resulteert in de F2 generatie

	AB	ab
AB	AABB	AaBb
ab	AaBb	aabb

F2 generatie

3/4 heeft groene erwten en dunne wortels

1/4 heeft gele erwten en dikke wortels

Gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving zorgt er voor dat allelen die geen functionele relatie hebben (bijvoorbeeld oogkleur en hoog cholesterol gehalte) toch samen overerven.

NB. Door crossing-over kunnen er toch andere genotypen en fenotypen voorkomen dan verwacht.

Bij muizen komen de volgende allelen voor: allel H veroorzaakt beharing, allel h veroorzaakt kaalheid. Allel R veroorzaakt bruine haren en allel r witte. De genoemde allelen H en R en h en r zijn gekoppeld. Twee muizen met het genotype HhRr krijgen nakomelingen.

Hoe groot is de kans dat het eerstgeboren jong een bruine vacht zal hebben?

1. 1/2
2. 3/4
3. 9/16

Het genotype van een individu is EeFfGgHh.
EFGH en efgh zijn gekoppeld.

Hoeveel verschillende geslachtscellen kan dit individu maken?

1. 2
2. 4
3. 8
4. 16

Een vrouwelijk zoogdier is heterozygoot voor 5 eigenschappen waarvan allelen ABCDE en abcde gekoppeld zijn
Hoe groot is de kans, dat zij een eicel vormt met zowel de recessieve allelen als de dominante allelen van de betrokken genen? Er treedt geen crossing-over op.

1. 0
2. 1/5
3. 1/10
4. 1/32

Bij kippen is het allel voor een erwtenkam (E) dominant over dat voor een enkelvoudige kam (e); het allel voor gevederde poten (G) is dominant over dat voor kale poten (g). Een hen met een erwtenkam en gevederde poten wordt gekruist met een haan met een enkelvoudige kam en kale poten. Onder de directe nakomelingen bevinden zich vier verschillende fenotypen.
Kan hier sprake zijn van koppeling van E en G en e en g?

1. ja
2. nee

Bij kippen is het allel voor een erwtenkam (E) dominant over dat voor een enkelvoudige kam (e); het allel voor gevederde poten (G) is dominant over dat voor kale poten (g). Een hen met een erwtenkam en gevederde poten wordt gekruist met een haan met een enkelvoudige kam en kale poten. Onder de directe nakomelingen bevinden zich vier verschillende fenotypen.
Wat was het genotype van de hen?

1. EEGG
2. EEGg
3. EeGG
4. EeGg

Bij een diersoort komen van twee onafhankelijk overervende genen letale allelen voor: zygoten met het genotype pp en/of qq zijn niet levensvatbaar.

Welk deel van de zygoten zal bij het ouderpaar PpQq x PpQq niet-levensvatbaar zijn?

1. 1/16 deel
2. 4/16 deel
3. 7/16 deel
4. 8/16 deel

Bij katten wordt de vachtkleur onder andere bepaald door een X-chromosomaal allelenpaar met een allel voor rode vacht en een allel voor zwarte vacht. Poezen kunnen een rode vacht hebben, een schildpadvacht of een zwarte vacht. Schildpadvacht is het intermediaire fenotype. Een poes met een schildpadvacht paart met een rode kater.
Hoe groot is de kans dat de eerste kater die geboren wordt, een schildpadvacht heeft?

1. 0
2. 12,5%
3. 25%
4. 50%

Bij katten wordt de vachtkleur onder andere bepaald door een X-chromosomaal allelenpaar met een allel voor rode vacht en een allel voor zwarte vacht. Poezen kunnen een rode vacht hebben, een schildpadvacht of een zwarte vacht. Schildpadvacht is het intermediaire fenotype. Een poes met een schildpadvacht paart met een rode kater.
Hoe groot is de kans dat de eerste poes die geboren wordt, een schildpadvacht heeft?

1. 0
2. 12,5%
3. 25%
4. 50%

Bij mensen is het gen voor een bepaalde vorm van kleurenblindheid X-chromosomaal. Eén op de zeven niet-kleurenblinde vrouwen is hiervoor heterozygoot. Een man en een vrouw kunnen normaal kleuren zien. Deze twee mensen krijgen een kind. Over hun voorouders zijn geen gegevens bekend. Aangenomen mag worden dat er geen mutatie of crossing-over heeft plaatsgevonden. Hoe groot is de kans dat dit kind die bepaalde vorm van kleurenblindheid heeft?

1. 0%
2. 1/196
3. 1/14
4. 1/28

Antwoord op vraag vorige slide:

Een heterozygote vrouw is niet kleurenblind en dus is het allel voor kleurenblindheid recessief.

  

De man kan normaal kleuren zien en heeft dus geen allel voor kleurenblindheid.

Een kind dat kleurenblind is, moet het allel dus van de moeder krijgen.

Als de vader zijn X-chromosoom (met het dominante allel voor normaal zien) aan zijn kind geeft, is dit kind nooit kleurenblind. Hij moet dus zijn Y-chromosoom geven om een kleurenblind kind te krijgen.

De kans dat de moeder het allel voor kleurenblindheid heeft, is 1/7. De kans dat ze het doorgeeft is 1/2. Dus de kans dat het kind het X-chromosoom met het allel voor kleurenblindheid krijgt, is dus 1/2 x 1/7 = 1/14.

De kans dat de vader het Y-chromosoom doorgeeft, is 1/2.

De kans op een kind met kleurenblindheid is 1/2 x 1/14 = 1/28. (Deze kinderen hebben allemaal een Y-chromosoom en zijn dus zonen.)

Poll als exit ticket

Na deze les, 

wil ik...

de uitleg nog 1 keer horen

meer voorbeelden krijgen

meer oefeningen maken

de leerstof thuis nog even bekijken

overgaan naar nieuwe leerstof

nog meer te weten komen over de leerstof

niet meer te weten komen over de leerstof

nog iets anders (vul de vraag op de volgende slide in)

Nog iets anders, namelijk...

Heb je wat geleerd

deze les?

😒🙁😐🙂😃