3.1 Genotype + fenotype en 3.2 genen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Thema 3       Erfelijkheid 

Fenotype, genotype en genen

Wat maakt ons wie we zijn?

Thema 3       Erfelijkheid 

Laptop en etui op tafel. 

Leerdoel voor deze les noteren op aantekenblad

Aan de slag 15 minuten stil werken

Instructie 20 minuten

Aan de slag 15 minuten fluisterend overleg

Leerdoelen uit de onderbouw

1 Je kunt de verschillen uitleggen tussen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting.

2 Je kunt benoemen dat alle cellen van je lichaam dezelfde erfelijke informatie bevatten.

3 Je kunt uitleggen wat genotype en fenotype zijn.

4 Je kunt de verschillen benoemen tussen mitose en meiose.

5 Je kunt benoemen dat soorten verwant zijn als ze een gemeenschappelijke voorouder hebben.

Introductie (15 min)

Maak opdracht 1 t/m 5

gebruik de filmpjes waar nodig

liever uitleg, kom dan naar voren...

Leerdoelen uit de onderbouw

1 Je kunt de verschillen uitleggen tussen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting.

2 Je kunt benoemen dat alle cellen van je lichaam dezelfde erfelijke informatie bevatten.

3 Je kunt uitleggen wat genotype en fenotype zijn.

4 Je kunt de verschillen benoemen tussen mitose en meiose.

5 Je kunt benoemen dat soorten verwant zijn als ze een gemeenschappelijke voorouder hebben.

Leerdoel

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen

Begrippen: Fenotype, genotype, gen, homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype.

Thema 4
Erfelijkheid

Celkern

• In de celkern ligt de informatie voor erfelijke eigenschappen.
  
• Die informatie ligt in de chromosomen (genotype)
  
• Chromosomen bestaat uit DNA
  
• lichaamscel heeft 23 paar chromosomen

Genen

gedeelte van het chromosoom dat staat voor een erfelijke eigenschap.

Je hebt altijd 2 genen van een eigenschap, 1 van je vader en 1 van je moeder.

Genenparen

- Van elk gen heb je twee allelen.

Homozygoot:
twee gelijke allelen, namelijk 2x blond

Heterozygoot:
twee ongelijke allelen, namelijk blond & bruin

Genotype & Fenotype

Fenotype: Uiterlijk,  van organisme

Genotype: Informatie, erfelijke eigenschappen

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Hiernaast zie je twee chromosomen
van Charlie.

Is Charlie homozygoot of heterozygoot
voor haarkleur?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Dominant & recessief

• Sommige allelen zijn dominant
  en komen altijd tot uiting in het
  fenotype. Weergave met hoofdletter
  
  
• Recessieve allelen komen alleen tot
  uiting als er geen dominant allel is. 
  Weergave met kleine letter
   

Hiernaast zie je twee chromosomen van
Charlie.

Welk allel voor haarkleur is dominant?

1. Bruin (B)
2. Blond, (b)

Charlie - haarkleur

Genotype:
Bb

Fenotype:
Bruin haar

Charlie - oogkleur

Genotype:

Fenotype:
Bruine ogen

Hoe ontstaat het genotype?

• Zaadcel met 23 chromosomen van vader + met eicel met 23 chromosomen = bevruchte eicel. 
• Genotype staat vast
• gewone celdeling...... elke cel zelfde genotype
  

Hiernaast staat het genotype voor
oogkleur van Charlie.

Is Charlie Homozygoot of Heterozygoot?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Charlie - oogkleur

Genotype:
bruin allel
bruin allel

Fenotype:
Bruine ogen

Genotype:
bruin allel
blauw allel

Fenotype:
Bruine ogen

Moeder van Charlie

Welk allel is dominant?

1. Bruine oogkleur
2. Blauwe oogkleur

Charlie - oogkleur

Genotype:
bruin allel
bruin allel

Fenotype:
Bruine ogen

Genotype:
bruin allel
blauw allel

Fenotype:
Bruine ogen

Moeder van Charlie

Oogkleur

Genotype

Fenotype

          BB                    Bb                         bb

Bruine ogen      Bruine ogen     Blauwe ogen      

Dennis - oogkleur

Genotype:
bb

Fenotype:
Blauwe ogen

Variatie in genotypen
Wat is waar?

1. Ontstaan door verandering in het fenotype
2. Ontstaan in de nakomelingen door geslachtelijke voortplanting

Bij cavia's is het gen voor grijze vachtkleur (a) recessief ten opzichte van het gen voor een blonde vachtkleur (A).

Wat is het fenotype van een cavia met genotype Aa?

1. Grijs
2. Blond
3. Zwart
4. Bruin

Hoe ontstaat het fenotype?

• Alle informatie uit het genotype+ invloeden uit het milieu
• Je kan je fenotype veranderen, je genotype ....
• fenotype=genotype + milieu
  

Fenotype

-Je fenotype komt tot stand door je genotype en de invloeden vanuit het milieu.

Ezelsbruggetje:

genotype; bevat woord gen, dus DNA

Welk van onderstaande eigenschap heeft te maken met het fenotype?

1. Blond geverfd haar
2. Kort geknipt haar
3. Gepermanent haar
4. Zowel A, B als C

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Welke van de twee kan je in je leven veranderen?

1. Genotype
2. Fenotype

Geslachtschromosomen

Afwijkend chromosomenpaar

Is dit een chromosoompaar van een man of vrouw?             

 = Karyogram

= Geslachtschromosomen

XX en XY

Vrouw: XX, chromosomen hebben dezelfde afmeting en bevatten dezelfde informatie

Man: XY, 2 verschillende chromosomen 

XY

- 2 verschillende chromosomen

- bevatten niet dezelfde informatie 

- Y: informatie over het mannelijk geslacht 

bijvoorbeeld: productie testosteron 

XY

- 2 verschillende chromosomen

- bevatten niet dezelfde informatie 

- Y: informatie over het mannelijk geslacht 

bijvoorbeeld: productie testosteron 
              --> Man

- De code op het Y chromosoom zorgt ervoor dat iemand een man wordt 

- Dus: DNA --> eigenschap 

genotype --> fenotype

Cel 1 is een: geslachtscel of
lichaamscel?
afkomstig van: man of vrouw?

1. geslachtscel, vrouw
2. lichaamscel, vrouw
3. geslachtscel, man
4. lichaamscel, man

Aan de slag tot 09:20

Laptop en etui op tafel. 

Aan de slag 30 minuten fluisterend overleg

- maak je samenvatting van je aantekeningen.

- Maken bs 1 en 2. Zie bonus boekje welke opdr.

- Maak mindmap voor bonus.

Zijn er nog dingen waar je extra uitleg over wilt, vragen, opmerkingen?

Leerdoel

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen

Begrippen: Fenotype, genotype, gen, homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype.

Wat is waar?

1. één-eiïge tweeling hetzelfde genotype
2. een eiïge tweeling verschillend genotype
3. twee-eiïge tweeling hetzelfde genotype
4. twee-eiïge tweeling verschillend genotype

Een tweeling.
Wat is waar?

1. één-eiïge tweeling hetzelfde genotype
2. een eiïge tweeling verschillend genotype
3. twee-eiïge tweeling hetzelfde genotype
4. twee-eiïge tweeling verschillend genotype