NN7 - Taal §2 - Spreekwoorden en uitdrukkingen - 1V

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Spreekwoorden en uitdrukkingen

NN7 - Taal §2 - 1V

Leerdoelen voor deze paragraaf

• Je leert over letterlijk en figuurlijk taalgebruik en over spreekwoorden en uitdrukkingen.

Noem twee synoniemen voor het woord 'gemakkelijk'.

Noem twee synoniemen voor het woord 'gemakkelijk'.

Simpel, eenvoudig

Welke drie uitdrukkingen uit het berichtje betekenen 'het was makkelijk'...?

Welke drie uitdrukkingen uit het berichtje betekenen 'het was makkelijk'...?

• een makkie
• een peulenschil
• kat in 't bakkie

Noteer een andere uitdrukking die ‘gemakkelijk’ betekent en waarin het woord ‘fluitje’ voorkomt.

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

a Dennis zal wel in de zevende .......... zijn nu hij mag zingen in de musical.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

b We moeten stoppen met dat gepraat en spijkers met ...... slaan.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

c Nicole zal eerst de kat uit de ...... kijken voor ze echt vriendschap sluit.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

d Ik eis een belangrijke rol en wil niet voor spek en ..... meedoen.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

e Die opmerking van Jos vind ik kant noch ...... raken.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Vul de zin aan met het juiste woord, zodat een uitdrukking ontstaat.

f Je wilt me zeker de stuipen op het ...... jagen met je verhaal over haaien in de Waddenzee.

hemel

lijf

bonen

koppen

wal

boom

Wat betekent
'in de zevende hemel zijn'?

1. een beslissing nemen; de zaak krachtig aanpakken
2. heel blij zijn
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

Wat betekent
'spijkers met koppen slaan'?

1. een beslissing nemen; de zaak krachtig aanpakken
2. heel blij zijn
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

Wat betekent
'de kat uit de boom kijken'?

1. nergens op slaan
2. heel blij zijn
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

Wat betekent
'voor spek en bonen (meedoen)'?

1. nergens op slaan
2. (iemand) bang maken
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

Wat betekent
'kant noch wal raken'?

1. nergens op slaan
2. (iemand) bang maken
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

Wat betekent
'(iemand) de stuipen op het lijf jagen'?

1. nergens op slaan
2. (iemand) bang maken
3. afwachten
4. deelnemen zonder mee te tellen

We lezen nu met elkaar de tekst 'Slingers'.

Je kunt vanaf je laptop meelezen.
De tekst staat ook in je boek op blz. 93

Slingers

(1) ‘Wat voer jij in je schild? Voor de draad ermee! En wind er maar geen doekjes om.’ Het zijn de slingers in het huis van de taal: spreekwoorden en gezegdes. Of om een overkoepelende term te gebruiken: uitdrukkingen. ‘Anne sprong een gat in de lucht’ klinkt toch fraaier dan het vlakke ‘Anne was erg blij’? Daarmee breng je bovendien beter onder woorden hoe verrukt Anne was. We gebruiken aan de lopende band uitdrukkingen, vaak zonder het te beseffen. Wat zijn uitdrukkingen eigenlijk? Waar komen ze vandaan?

(2) Een uitdrukking is altijd figuurlijk bedoeld. ‘Dat is een rib uit mijn lijf’ betekent dat iets heel duur is. Het is natuurlijk niet letterlijk zo, dat je door iets duurs te kopen een rib kwijtraakt.

(3) Spreekwoorden zijn een specifiek soort uitdrukkingen. Een spreekwoord is een onveranderlijke, hele zin. Die staat altijd in de tegenwoordige tijd. Meestal drukt het een soort volkswijsheid uit: ‘Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.’

(4) Over ‘billen’ gesproken: in veel uitdrukkingen komt een lichaamsdeel voor. Je kent vast wel een uitdrukking met de woorden ‘hand’, ‘hoofd’ of ‘hart’ erin. Verder bevatten veel spreekwoorden en gezegdes dierennamen, zoals ‘kat’ en ‘hond’.’

(5) Uitdrukkingen hebben vaak een lange geschiedenis. Ze gaan nogal eens terug op de Bijbel, zoals ‘een rib uit mijn lijf’, en op oude ambachten. Denk aan ‘een smid’. Die moet ‘het ijzer smeden als het heet is’. Je snapt vast wat dit betekent: ‘Ons plan valt in duigen’. Maar weet je wel wat ‘duigen’ zijn? Zoek het maar eens op.

(6) De meeste uitdrukkingen leer je pas als je al wat ouder bent. Kinderen tot een jaar of twaalf kennen zeker wel allerlei uitdrukkingen, maar veel minder dan volwassenen. En er is natuurlijk een verschil tussen een uitdrukking passief kennen en die actief gebruiken. Soms hebben kinderen niet precies in de gaten wat een uitdrukking wil zeggen. Niet zelden denken ze dat die letterlijk bedoeld is. Zoals Elise van zes. Als haar oom op een familiefeestje vertelt dat zijn vrouw een gat in haar hand heeft, kijkt Elise verschrikt naar tantes handen en vraagt: ‘Waar dan?’

De tekst noemt twee bronnen van (oude) uitdrukkingen. Welke?

Wat zou Elise van zes (al. 6) denken als haar tante tegen haar man zegt: ‘Je moet een toontje lager zingen’?

De uitdrukkingen 1 tot en met 6 staan in tekst 2. Maak de juiste combinaties met de betekenissen.

geheime, snode plannen hebben

je kans grijpen op het juiste moment

iets vertellen wat je eerst achtergehouden hebt

niet doorgaan; mislukken

te gemakkelijk geld uitgeven

iets ronduit zeggen

iets in zijn schild voeren

het ijzer smeden als het heet is

voor de draad komen met iets

in duigen vallen

een gat in de hand hebben

ergens geen doekjes om winden

Einde van deze les!