Module 2 3+4

• kunst
• Secondary Education

Rond de overgang van de 19e naar de 20e eeuw is Europa in beweging. De bestaande machtsverhoudingen tussen de Europese landen staan onder druk. De veranderingen hebben ook gevolgen voor de rest van de wereld. Kolonie en moederland, slaaf en meester, niets is meer vanzelfsprekend. Ontwikkelingen in Europa zetten de wereld op zijn kop:

• industriële revolutie
• het imperialisme
• WOI (1914-1918)
  
• WOII (1933- 1945)

Wat weten we van de industriele revolutie?

Wat weten we van het imperialisme?

Wat weten we van WO 1?

Wat weten we van WO 2?

Vanaf de 15e eeuw koloniseert Europa, dit krijgt halverwege de 19e eeuw een nieuwe impuls.

Duitsers, Fransen en Britten willen meer, dit vindt  vooral plaats in Afrika, maar ook in Amerika en om zeegebieden in de Caribe.In de 19e eeuw worden veel Latijns Amerikaanse landen onafhankelijk en na WO II Volgen veel andere kolonies.

De Amerikaanse schrijver O. Henry introduceert in 1904 het begrip ‘bananenrepubliek’ in zijn boek Cabbages and Kings. Eerst gaat het nog vooral om landen in Latijns-Amerika waar de grote fruitexporteurs Chiquita en Dole sterke invloed hebben op de politiek en de staatsbedrijven. Tegenwoordig geeft een bananenrepubliek een onrustig en onstabiel land aan, vaak rijk aan grondstoffen, met opeenvolgende staatsgrepen en revoluties.

De industriële revolutie begint rond 1750 in Engeland en rukt eind 18e, begin 19e eeuw op, ambachtelijke en kleinschalige werkplaatsen groeien uit tot grote fabrieken. Stuwende kracht is de stoommachine. Na WOI, in de jaren ‘20, neemt de export van producten toe. De artikelen reizen de hele wereld over. De handel en concurrentie globaliseert. Dus moet je opvallen. De fabrikant onderscheidt zich niet alleen meer door de kwaliteit van zijn product, maar ook met een goed ontwerp, een mooie lay-out en een pakkend beeldmerk. Wereldwijd herkennen mensen de logo’s van bekende merken van multinationals.

Kunstenaars  zoeken nieuwe technieken en actuele onderwerpen,  nieuwe stromingen ontstaan en de traditionele kunst past niet meer.

Door de communicatietechnologie komt alles in stroomversnelling. De gloeilamp wordt uitgevonden, er wordt getelegrafeerd.

Commercie en industrie roepen de hulp in van vormgevers, die ontwerpen affiches, meubels, gebruiksvoorwerpen en auto’s.

En zo ontstaat een nieuwe kunstvorm waarin vormgeving en functie hand in hand gaan: design.

Nationalisme

De jaren 20 en 30 van de twintigste eeuw. Wereldwijd viert het nationalisme hoogtij. Oude naties proberen zich te handhaven en nieuwe landen willen zich bewijzen in de snel veranderende politieke, economische en sociale orde. In de koloniën leeft een sterk gevoel van anti-kolonialisme en anti-imperialisme. Het verzet tegen het kolonialisme en imperialisme heeft ook de steun van de werkende klasse. Daar zorgen de Caribische intellectuelen wel voor. Dit zijn de gouden jaren voor de ontwikkeling van de moderne kunst, ook in het Caribisch gebied en in Latijns-Amerika.

Wat is nationalisme?

Veel van de jonge mannen en vrouwen uit het Caribisch gebied voelen zich tijdens hun studie in Europa een vreemdeling in het moederland van de kolonie en geen echte Nederlanders, Britten of Fransen. Dat gevoel van buitenstaander leggen de studenten onder een vergrootglas. Thuis in het Caribisch gebied groeien zij dan vaak uit tot fanatieke antikoloniale activisten. Binnen deze context ontstaan de eerste Caribische nationale kunstbewegingen. De bekendste is de Cubaanse ‘vanguardia’. De Caribische nationalisten laten zich inspireren door de Latijns-Amerikaanse bewegingen, zoals de Mexicaanse ‘muralisten’ (muurschilders) en de Braziliaanse modernisten

Cuba - Vanguardia

De Cubaanse studenten die vanuit Europa terugkomen naar Cuba omarmen de culturele erfenis van hun eiland. Zij geven de aanzet tot een culturele bewustwording in het land. Maar de eigen Cubaanse identiteit en wortels zijn moeilijke te ontdekken in de diverse samenleving. Hier begint de zoektocht naar de werkelijke ‘roots’ van de Cubaan, zonder dat ras en afkomst nog een rol spelen. Veel van die jonge kunstenaars hebben in Parijs gestudeerd. Daar hebben zij zich verdiept in de grondbeginselen van het surrealisme, kubisme en het modernistische primitivisme.

De Cubaanse dichter Mariano Brull Caballero (1891-1956) is zo’n echte modernist. In zijn gedichten herken je overduidelijk sporen van het dadaïsme. Brull is bij uitstek een dichter die gedichten schrijft zuiver en alleen om het gedicht. Dit in tegenstelling tot poëzie over sociale onderwerpen of geïnspireerd door de cultuur van Cubanen van Afrikaanse afkomst. Brull onderzoekt bijvoorbeeld het geluid van woorden. Met zijn fonetische experimenten en tongbijtende geluiden weet hij een magische wereld te creëren. Hij combineert geluiden met vrijwel nietszeggende woorden en dat is soms niet meer dan pure onzin. Deze vorm van poëzie staat bekend als ‘jitanjáfora’, een zelfbedacht woord uit zijn gedicht ‘Filiflama…’.

Nu zij wat ouder zijn, zo eind jaren 20, willen deze kunstenaars die artistieke vernieuwingen ook echt doorvoeren. Als vanguardisten - Spaans voor het Franse avant-garde - verwerpen zij de tradities van de Cubaanse nationale kunstacademie. Het modernisme dat vervolgens losbarst in de Cubaanse kunstwereld verbindt zich aan de maatschappijkritische beweging van nationale wedergeboorte. De kunstenaars sluiten zich daarmee aan bij het verzet tegen dictator Gerardo Machado en tegen de Amerikaanse neokoloniale controle op de Cubaanse samenleving.

Mexico - Muralisme

De stuwende kracht achter ‘the mural movement’ is de Mexicaanse Revolutie van 1910. De revolutie mondt uit in een totale burgeroorlog die bijna tien jaar zal duren. Met hun muurschilderingen op gebouwen, waarin zowel kernmerken van de traditionele indiaanse cultuur als van de modernisering van Europa terugkomen, beelden de kunstenaars de klassenstrijd uit. Dat doen zij op een heel bijzondere en unieke manier. Het gaat om veel meer dan een muurschildering. Het is een beweging van monumentale kunst.

De boegbeelden van de beweging - Diego Rivera, David Alfaro Siqueiros en José Orozco – spelen ook een belangrijke rol in de Mexicaanse politiek. Zij hebben de steun van de revolutionaire regering. Maar juist die politieke betrokkenheid is de reden dat de muralisten eind jaren 20, begin jaren 30 uit Mexico moeten vluchten. Een groot deel van hun socialistisch getinte werken zijn daarna in de Verenigde Staten gemaakt.

Legendarisch is de anekdote over het werk ‘Man op een kruispunt’ dat Rivera in 1933 in het Rockefeller Center in New York schilderde. Het werk werd verwijderd en een jaar later zelfs vernietigd, toen de opdrachtgevers in de gaten kregen dat Lenin centraal stond in het schilderij. Zo’n iconisch figuur van het communisme in een schildering in het Rockefeller, het kapitalistische bolwerk van de Westerse wereld, dat was natuurlijk ondenkbaar.

Brazilië

Modernisme

Brazilië: Semana de Arte Moderna

In 1922 organiseert een groep Braziliaanse kunstenaars de Semana de Arte Moderna,  om te breken met het koloniale verleden. Het Braziliaanse modernisme is geboren. Want de officiële kunstacademie volgt nog altijd de negentiende-eeuwse stromingen van idealisme en naturalisme.

Dat moet anders, vinden de organisatoren van de week voor moderne kunst. ,,De werken die hier te zien zijn, kunnen er misschien vreselijk uitzien, maar deze extravagante schilderijen, deze beheksende muziek en deze ontwrichtende poëzie betekenen het begin van een glorieuze geboorte. Ze vertegenwoordigen de geboorte van de kunst in Brazilië”, zegt Gracia Aranha over de grondgedachte van de ‘ideias novas’, de nieuwe ideeën die op dat moment in de lucht hangen.

Brazilië viert feest in 1922, het land is een eeuw onafhankelijk. Schrijvers en componisten die al eerder modernistisch werk hebben gemaakt, proberen de artistieke creativiteit in het land nieuw leven in te blazen. Daar ontstaat de beweging die grote bekendheid krijgt in alle lagen van de Braziliaanse samenleving. Al snel valt de beweging uit elkaar in: de antropofagen (kannibalen) en de nationalisten. De kannibalen  willen in alle vrijheid hun eigen kunst maken, maar kijken naar Europa en Amerika.De nationalisten keren zich juist tegen buitenlandse invloeden. Zij zoeken naar een pure Braziliaanse kunstvorm. Schrijver Plínio Salgado voert de afdeling aan. Hij ontpopt zich later als de leider van een fascistische politieke partij en wordt na een mislukte couppoging gearresteerd door dictator Getúlio Vargas.