Dada - H5

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Dada - H5

D

A

D

A

1916 - 1923

Vandaag gaan we aan de slag met DADA. Het is een stroming waarvan je waarschijnlijk denk huh? Is dit kunst? 

Nou dat is precies de bedoeling van deze kunstenaars, dus dan hebben zij hun werk goed gedaan. 

Waar waren we gebleven?

Expressionisme

Futurisme

Constructivisme

De Stijl

Bauhaus

Dadaïsme

Surrealisme

Fluxus

Expressionisten

Wereldverbeteraars

Irrationalisten

In het modernisme gebeurt van alles tegelijk. Het is niet meer zo dat een stijl de volgende opvolgt. Dit jaar hebben we al naar meerdere stromingen gekeken en als we kijken naar de tijdlijn, zien we dat het dada vrijwel gelijk is met een aantal andere stromingen. 

We hebben tot nu toe stromingen gehad, die los willen komen van het traditionele, namelijk de expressionisten. We hebben de wereldverbeteraars langs zien komen, zij wilden door middel van de kunst een nieuwe betere kunst maken, een beter wereld creëren.  

Nu zijn we aangekomen bij de irrationalisten. Ze willen niet de wereld verbeteren maar juist eerder de wereld belachelijk maken. 

LEERDOELEN VAN VANDAAG:

- Je weet de geschiedenis waarom de Dada is ontstaan

- Je kan vertellen waar Dada voor staat en wat voor kunst zij maken

- Je maakt kennis met Duchamp en andere Dada kunstenaars

1916

1. de oorlog ontlopen (wel handig)

2. protesteren tegen een samenleving die voor deze oorlog had gezorgd 

Het ontstaan van Dada

Het is 1916, de Eerste Wereldoorlog is bezig en tijdens de Eerste Wereldoorlog, verzamelen veel jonge kunstenaars zich in Zürich, in het neutrale Zwitserland. 

Hier kwamen ze samen om 1. de oorlog te ontlopen (wel handig) en 2. te protesteren tegen een samenleving die voor deze oorlog had gezorgd. 

Toen ontstond daar in Zwitserland de Dada. Maar wat is de Dada dan?

DADA    (1916-1923):

Anti-kunstbeweging tegen de burgermoraal en de zgn. burgerkijkkunst (illusionaire kunst; ruimte-suggestie etc.)

Daarnaast had de bestaande maatschappij geleid tot de verschrikkingen van WOI. 

Een (redelijke) samenleving die tot zoiets in staat was, moest wel verschrikkelijk zijn. 


Inhoud:  Provoceren van de ingewikkelde, verstandelijke benadering
  van de kunsten in die tijd (oftewel: de kunst relativeren).  Dada is vaak humoristisch; onzin werd tot kunst verheven.


ONZIN WORDT KUNST

Korte overzichtspagina over wat de dada is. 

Dada wil zich afzetten tegen wat kunst was en wil kunst belachelijk maken. 

Ze willen de kunst ook wel belachelijk maken omdat de wereld helemaal vol met verschrikkingen zat van WO1 en als kunst, dat altijd een beetje verheven was en alleen in musea te vinden was, tot deze wereld had geleid, dan waren er misschien wel andere dingen nodig om tot kunst te verklaren. Ze verklaarden daarom onzin dingen tot kunst. 

Ze schreven ook manifesten. Een manifest is een soort overzicht met regels. Hun belangrijkste regel was, dat er geen regels waren. Daarnaast waren er ook regels tegen cultuur van dat moment en dat de dagelijkse gang van zaken belachelijk gemaakt moesten worden of in ieder geval er tegen in gegaan moest worden.

 

Vormgeving: 

         - Vreemde combinaties van alledaagse artikelen en massaproducten

         - Collages en assemblages

         - Ready-mades en objets-trouvés

Invloed op andere stromingen:

               Dada is zeer bevrijdend geweest mbt. de beeldende middelen;  men gebruikte niet alleen verf, maar ook andere materialen
 en technieken: oto’s, ready-mades, happenings, environment, etc.

Dada was belangrijk voor de ideeën van het Surrealisme, de Pop-art, Happenings /Performances, Land-art, Concept-art, etc  en uiteindelijk voor het Post-modernisme.

De dadaisten wilden dus de kunst belachelijk maken. Wat zijn een aantal dingen die daarvoor veel gebruikt werden in de kunsten? 

- Massaproducten

- Ready-mades en objet trouvés

- Collages en assemblages

Misschien nu nog een beetje onbekende woorden maar hier over later meer. 

Ze willen choqueren, de kunst belachelijk maken en ANTi - Kunst maken. Ze vinden dat daardoor alles kunst kan zijn en het mag lekker choatisch zijn.  

Waarom is Caberet Voltaire vernoemd naar de filosoof Voltaire?

Antwoord = door de naam te gebruiken van een grote naam uit de Verlichting, namelijk de schrijver / filosoof Voltaire, maken ze hem en dus zo ook de rede eigenlijk een beetje belachelijk. 

Zo laten ze ook weer zien dat ze de normale gang van zaken anders willen en hier op in gaan, door dit belachelijk te maken. 

In dat Cabaret Voltaire met al die kunstenaars die nieuwe dingen wilden, deden ze onder andere ook allerlei optredens. Zo ook deze dada gedichten. 

Er is eigenlijk geen touw aan vast te knopen, want het zijn allerlei klanken achter elkaar zonder logische volgorde, maar dat is juist ook nou net de bedoeling. 

Hier zo'n voorbeeld van een Dada gedicht. 

DADA 

VS 

FUTURISME

In de tijd dat dit op komt is de Eerste Wereldoorlog is nog aan de gang. De Eerste Wereldoorlog is een oorlog, waar voor het eerst echt grote wapens gebruikt werden. Dit kon door de Industriële Revolutie met alle nieuwe ontwikkelingen. Het was een oorlog, waar dus veel aan de gang was. 

De futuristen waren voor deze vooruitgang van alle machines en al het geweld van de oorlog. Ze stellen hun leven en kunst in dienst van de oorlog. Ze vinden de oorlog goed, zodat iedereen weer wakker wordt geschud en dat ze zo blijven ontwikkelen naar een betere wereld.

De Dadaïsten daarentegen die zijn het hier niet mee eens. De oorlog heeft er voor gezorgd dat er een einde is gekomen aan het leven in de Westelijke beschaving. Met dat einde komen er een heleboel vragen te boven. Namelijk wat betekent kunst nog? Ze verklaren de kunst dood. Aan de hand van de oorlog willen ze dus een andere weg in met de kunst. Andere kunst dan dat ze altijd maakten, maar ook niet in dienst van de oorlog. 

Waarom maken de Dada kunstenaars anti-kunst?

ze willen de smaak van de gegoede burgers (de heersende klasse) belachelijk maken omdat ze die verantwoordelijk houden voor alle ellende (waaronder de oorlog)

Dada

Woordweb om te kijken wat de voorkennis is van Dada na de eerste informatie. Aan het einde van de les kan er nog een keer een woordweb gedaan worden, om te kijken of de hoeveelheid kennis is gegroeid. 

Marcel Duchamp

De man van de Dadaïsten

Marchel Duchamp

Marchel Duchamp, 

De Fontein, 

1917

Wat is kunst?

Als je denkt aan Dada, denk je straks altijd aan dit werk. De Fontein van Duchamp. IN 1917 komt het bestuur van de New York Indepents bijeen om werken te selecteren voor een nieuwe tentoonstelling. Deze urinoir, pispot, wcpot, hoe je het ook wil noemen is ook een van de ingezonden werken. Alleen is er de grote vraag... is dit kunst? Wat is kunst?

Duchamp die zat ook in de jury van het kiezen van de nieuwe werken. Hij heeft dit werk ingezonden onder de naam R. Mutt. 

"Of meneer Mutt de fontein eigen handig heeft gemaakt of niet is van geen enkel belang, hij KOOS haar. Hij nam een alledaags voorwerp, zette het zo neer dat de zinvolle functie ervan verdween onder de nieuwe titel en gezichtshoek - creëerde een nieuwe gedachte voor dat voorwerp." 

De Fontein wordt afgewezen. Het gaat te ver. Hier is Duchamp het niet mee eens en in een kunsttijdschrift is deze volgende reactie te zien. 

Het gaat bij de Fontein dus niet wat kunst is, maar om de vraag wat is kunst? Bij dit werk gaat de wereld voor de allereerste keer nadenken over wat is kunst? Is het idee niet belangrijker dan de uitvoering? 

De Fontein is namelijk gewoon een urinoir met een handtekening en op een andere manier te zien als in de wc en ineens is het KUNST? De plek bepaalt dus ook een boel. Later beseft men dat het best een bijzonder werk is, vanwege die uitdaging die er in zit. Het idee van de kunstenaar wordt net zo belangrijk als het uiteindelijke kunstwerk.

Ready mades

Kant-en-klare fabrieksproducten maar dan als kunst

De fontein van Duchamp is een perfect voorbeeld van een ready made zoals dat veel voorkomt in de dada. Kant-en-klare producten, zonder dat er iets aan toegevoegd wordt, verklaren als kunst. Duchamp heeft het trucje van het urinoir nog een paar keer uitgehaald en ook tijdsgenoten konden er ook wat van. 

"elle a chaud au cul"

Duchamp, L.H.O.O.Q,

1919

Dit voorbeeld van Duchamp is een goed voorbeeld als we kijken naar het belachelijk maken van de kunst. Iets wat de Dadaïsten graag doen.

De Mona Lisa is natuurlijk een hooggewaardeerd kunstwerk, dat al jaren lang bestaat, en daar voegt hij ineens een snorretje en een sikje toe. Zo maakt hij de Mona Lisa belachelijk. Hij maakt het nog meer belachelijk door er de volgende letters aan toe te voegen, LHOOQ.

Als je dit in het Frans snel uitspreekt, dan krijg je de zin Elle a chaud au cul, wat in het Nederlands, zij heeft een hete kont betekent. 

Duchamp, 

Flessenrek, 

1914

Dit werk komt uit het aller aller begin van de Dada, toen het nog niet bekend was. Duchamp heeft dit flessenrek gelabeld als "ready made". Dus dit rek is eigenlijk de allereerste readymade. 

Hij had deze nog in zijn studio staan, toen hij vanuit Frankrijk naar Amerika ging en toen vroeg hij aan zijn zus om het werk te signeren. Het zou nog in zijn atelier staan. Alleen had zijn zus het al weggegooid omdat ze het afval vond. Dit voorbeeld laat goed zien dat alles kunst kan zijn, want ondanks dat het oorspronkelijke flessenrek is weggegooid zijn er wel ongeveer zeven kopieën die in allerlei bekende kunstmusea staan over de hele wereld. 

Collages 

Collages, 

assemblages 

en objet trouvés

Naast de ready mades zijn er nog een aantal andere belangrijke dingen uit de dada. 

Er worden collages en assemblages gemaakt en ook gevonden voorwerpen. De objet trouves spelen een grote rol. 

Collages 

Collages

Iedereen heeft al wel eens een collage gemaakt. Tijdens het maken van een collage pak je allerlei afbeeldingen uit kranten en tijdschriften en combineert dit in een nieuw beeld. 

Ook in de Dada wordt veel met tekst gewerkt. Collages met allerlei soorten afbeeldingen en tekst zijn prominente voorbeelden uit de Dada. Ze gebruiken voor deze dingen ook niet hoogstaande materialen. Alles kan kunst zijn, dus ook oude bonnetjes, kranten oid. 

Tijd om te oefenen deel 1

Op de afbeelding hiernaast zie je een collage uit 1923 gemaakt door de Duitse kunstenaar Kurt Schwitters. Hij noemde zijn kunst Merz, een woord dat ontstond toen hij voor een collage het woord "Kommerzbank" verknipte.  

Noem drie dadaïstische kenmerken van deze collage

Hannah Höch, Snede met het keukenmes dada door Duitslands tijdvak van de bierbuikcultuur van Weimar, 1920

Dit werk is een goed voorbeeld van tekst verwerking in werken. In dit werk verwerkt Hannah Höch, allerlei stukken van foto's en teksten uit publicaties. 

Het woord snede uit de titel verwijst naar het collage gedeelte van het werk. In het werk zijn oude en nieuwe Duitse machthebbers van die tijd te vinden. Daarnaast zijn er sporters, acteurs en acrobaten te zien en elementen uit de moderne machine wereld. Uitspraken en woorden die met data te maken hebben zijn geheel opgenomen. De compositie is chaotisch en is een uitdrukking van de tijdsgeest. 

De geliefde van Hannah Höch heeft het rechterwerk gemaakt.  Hij wordt gezien als een van de belangrijkste dadaïsten uit Berlijn. 

Raoul Hausmann, Mechanisch hoofd, 1920

‘We hebben deze stinkende leugenachtigheid de rug toegekeerd. We komen jullie koppen snellen en al die plechtige Kunstenaars in tweeën rammen. Hoongelach, dat is alles wat jullie van ons te goed hebben.'

Op het houten dummyhoofd zonder haar, oren en expressie, zijn diverse objets trouwens aangebracht. Objet Trouves zijn al bestaande voorwerpen, industrieel geproduceerde voorwerpen. 

Het hoofd staart met een lege blik vooruit en lijkt overgenomen te worden door aan de buitenkant aangebracht objecten: onder meer het klokmechaniek en het meetlint op zijn voorhoofd, een in het Duitse leger gebruikte inschuifbare drinkbeker boven op het hoofd en een houten liniaal met schroeven ter hoogte van zijn linkeroor. Hausmann wil met deze assemblage en de titel die er hij haar geeft, aangeven dat de Mensen steeds afhankelijker wordt van apparatuur en hulpmiddelen en alleen nog daarop durven te vertrouwen. Het wordt daarmee een soort robot.

OBJET TROUVÉS & ASSEMBLAGES

Al bestaande, industrieel geproduceerde voorwerpen

Samenstelling van allerlei producten

Fietswiel op kruk, 

1913

Assemblages

Een ander voorbeeld van Duchamp. Destijds werd het niet tentoongesteld en maakte Duchamp het puur voor zichzelf, maar later werd het toch wel gezien als echt Dada, of in ieder geval een vroege versie er van. 

Het is duidelijk hier ook bij te zien dat het gemaakt is van twee ready mades. Het is een wiel en een krukje en dat is het, maar doordat het in het museum staat, wordt het ineens kunst!

Het Cadeau, 

Man Ray,

1921 

Man Ray, een tijdgenoot van Duchamp, maakte deze strijkijzer. Hij voegde aan de ready made van een strijkijzer een stuk of 14 spijkers toe en creëerde op deze manier een met spijkers bezaaide strijkijzer. 

Zo maakt hij het strijken belachelijk. Een voorwerp die gemaakt is om te strijken en dingen glad te maken, werkt nu juist tegen en zal wanneer er gestreken wordt alles kapot maken. 

Het einde van Dada ?

Het gaat onder aan zijn eigen succes ... 

Hoe gaat de dada ten onder? 

Dada wordt eigenlijk populair en de shock die zijn wensen te veroorzaken lukt eigenlijk niet meer. De dada-acties verliezen langzaam hun effect. Ook worden er een aantal dada werken opgenomen in musea. Dit is natuurlijk tegen wat de dada wil, ze willen de kunst belachelijk maken en niet in de musea terecht komen en daarom houdt in 1923 de dada op met bestaan. 

Enkele dadaïsten gaan verder als surrealist, waarmee de stroming nauw verwant is. Zij werken het vervreemde van dada nog verder uit en passen de assemblage en collage technieken verder toe. Ook hebben ze wel nog invloed op de popart, dat later om de hoek komt kijken.

Ook heeft het invloed gehad op andere stromingen later zoals we hadden gezien aan het begin van het verhaal. Dit omdat ze zeer bevrijdend waren in beeldende middelen, alles kon kunst zijn, dus je hoefde niet per se te schilderen maar alles kon je gebruiken.  

Invloed op andere stromingen:

               Dada is zeer bevrijdend geweest mbt. de beeldende middelen; men gebruikte niet alleen verf, maar ook andere materialen
 en technieken: oto’s, ready-mades, happenings, environment, etc.

Dada was belangrijk voor de ideeën van het Surrealisme, de Pop-art, Happenings /Performances, Land-art, Concept-art, etc en uiteindelijk voor het Post-modernisme.

Belangrijk: 

Hoe gaat de dada ten onder? 

Dada wordt eigenlijk populair en de shock die zijn wensen te veroorzaken lukt eigenlijk niet meer. De dada-acties verliezen langzaam hun effect. Ook worden er een aantal dada werken opgenomen in musea. Dit is natuurlijk tegen wat de dada wil, ze willen de kunst belachelijk maken en niet in de musea terecht komen en daarom houdt in 1923 de dada op met bestaan. 

Enkele dadaïsten gaan verder als surrealist, waarmee de stroming nauw verwant is. Zij werken het vervreemde van dada nog verder uit en passen de assemblage en collage technieken verder toe. Ook hebben ze wel nog invloed op de popart, dat later om de hoek komt kijken.

Ook heeft het invloed gehad op andere stromingen later zoals we hadden gezien aan het begin van het verhaal. Dit omdat ze zeer bevrijdend waren in beeldende middelen, alles kon kunst zijn, dus je hoefde niet per se te schilderen maar alles kon je gebruiken.  

Tijd om te oefenen deel 2

Christo noemde dit werk Het IJzeren Gordijn. Zo werd de grens tussen de communistische landen en de rest van Europa genoemd. De kunstenaar reageerde op de oprichting van de Berlijnse muur. Die moest voorkomen dat mensen vluchten naar het vrije Westen. 

IJzeren gordijn, Christo, 1962

Ook later zijn mensen teruggaan grijpen op de dada. Hierbij twee examenvragen over de Bulgaarse kunstenaar Christo. 

Breng het werk van Christo in verband met Het IJzeren Gordijn, Noem daarbij twee aspecten

Christo kan ook wel een neo-dadaïst genoemd worden. Leg uit waarom dit werk aan de Dada doet denken. Geef twee argumenten.

De Franse kunstenaar Arman maakte in 1960 een kunstwerk in de vorm van een tentoonstelling die eruit bestond dat de galerie werd volgestouwd met vuilnis.

In de jaren daarna verzamelde Arman allerlei soorten afval en presenteerde die als kunstwerken. Op afbeelding 19 zie je Poubelle des Halles uit 1961. De titel kan vertaald worden als Prullenbak van de Hallen, een grote markt in Parijs.

Tijd om te oefenen deel 3

Waarom doet dit werk aan de dada denken? Is het dada kunst?

Dada

Samen een woordweb maken om te kijken hoeveel van de Dada is blijven hangen.