12.4 Puzzelen met erfelijkheid deel 2

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

12.4 Puzzelen met erfelijkheid

Deel 2

Leerdoelen

1. Je kunt de betekenis van de volgende termen noemen: dihybride kruising, gekoppelde genen, geslachtschromosomen, letaal allel, monohybride kruising, X-chromosoom, Y-chromosoom.

  

2. Je kunt aan de hand van een figuur beredeneren dat er altijd ongeveer evenveel meisjes als jongens geboren worden.

3. Je kunt uitleggen dat een recessief X-chromosomaal gen bij de man altijd tot expressie komt.

4. Je kunt aan de hand van een figuur beschrijven hoe je door stamboomonderzoek de kans op een bepaalde erfelijke eigenschap in een familie kunt bepalen.

Planning

Dit is een lange les. Veel nieuwe begrippen. We doen deze in 2 lessen. Dit is de tweede helft van de lessen.  

In deze les:

• Dyhibride kruisingen (gekoppeld)
  
• Stambomen

Gekoppelde overerving

• Genen liggen op hetzelfde chromosoom
• Genen zullen samen overerven hierdoor zijn er minder allelencombinaties mogelijk.
• Gekoppelde genen worden genoteerd met een streep eronder.
• Kruissingschema als in monohybride kruising. 

Dihybride kruising

Gekoppelde overerving: twee eigenschappen die op hetzelfde chromosoom liggen. 

De A en B worden dus altijd samen doorgegeven, net als a en b.  

Stamboom

• man vierkant, vrouw rond
• ziek gevuld vakje
• Eigenschap dominant of recessief? Twee homozygoot recessieve ouders krijgen NOOIT dominant kind

Stamboom

Ziekte veroorzaakt door dominant of recessief allel?

• 5 en 6 krijgen ziek kind
• allel is recessief
• ouders beiden dragen van ziek allel

Stamboom

 Wat is het genotypen van 10?

• 10 ziek, dus aa

Wat zijn de genotypen van 5 en 6?

• dragers, dus Aa

Wat is de kans dat 5 en 6 een

 kind krijgen met PKU?

P: Aa x Aa

F1: 25% AA, 50% Aa, 25% aa

Gegevens halen uit een stamboom

Uit een stamboom haal je in de volgende situatie wat dominant is en wat recessief is:

Zoek twee gelijke ouders qua fenotype (uiterlijk). Krijgen zij een kind met een ander fenotype, dan:

* hebben de ouders het dominante fenotype 

* zijn de ouders allebei heterozygoot (bijv. Aa)

* Heeft het kind  het recessieve fenotype.(aa)

Welke drie conclusies trek je uit deze stamboom?

Wat is het genotype van de vader?
Wat is het genotype van kind 2?

1. Vader AA Kind Aa
2. Vader Aa Kind aa
3. Vader aa Kind Aa
4. Vader AA Kind aa

Conclusies uit deze stamboom?

1. Het betreft een recessieve eigenschap (2 ouders hebben het niet, maar het kind wel)
2. De beide ouders zijn heterozygoot
3. Nummer 2 is homozygoot voor de recessieve eigenschap

Aa

Aa

aa

AA/Aa

AA/Aa

Hoe kun je alle genotypes invullen in een stamboom?

Tip 1:  zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

hint

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn (Aa).

Stefan heef de recessieve eigenschap (aa)

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Alleen de genotype van Michiel en Kirsten kan je niet uit de stamboom halen

 Aa     Aa      Aa       Aa     Aa            Aa            aa             Aa

A?             aa

aa            Aa

 aa              A?            Aa            aa

Persoon nummer 4 heeft als enige blauwe ogen (genotype is bb). De rest heeft bruine ogen. Van welke personen in deze stamboom kun je met zekerheid zeggen dat ze het genotype Bb hebben?

1. 1 en 2
2. 3 en 5
3. 1 en 3
4. 2 en 5

Uitleg vorige vraag

Ouders 1 en 2 krijgen een kind met een ander fenotype dan zij zelf hebben. Je weet dan dat het fenotype van de ouders dominant is.  Was het fenotype van de ouders recessief (bb) dan zijn alle kinderen ook bb. Dit is niet het geval. Dus beide ouders hebben sowieso de dominante eigenschap (B) en ze kunnen een kind krijgen met bb. Beide ouders moeten dan Bb zijn.  Kinderen 3 en 5 kunnen zowel Bb als BB zijn. Maak maar een kruisingschema van de ouders. 

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind ook albino is?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Uitleg vorige vraag

Twee ouders met allebei pigment krijgen twee kinderen die albino zijn en een kind met pigment. Je weet dan dat pigment hebben dominant is (A) en albino recessief (a). Was pigment namelijk recessief, dan hadden beide ouders aa en krijgen alle kinderen dus ook aa. In dit geval zijn beide ouders Aa en kunnen ze dus zowel kinderen met pigment (AA of Aa) krijgen of kinderen die albino zijn (aa). Maak een kruisingschema met Aa x Aa en er komt dan uit dat er 25% kans is op aa en dus op een kind die albino is.

Bij muizen is het allel voor zwarte vachtkleur dominant over dat voor bruine vachtkleur. In de afbeelding is een stamboom getekend van een familie muizen. Er zijn individuen met bruine en zwarte vacht. Er wordt aangenomen dat geen mutatie heeft plaatsgevonden.

Van welk van de individuen 1, 2, 3 en 4 kan het allel voor bruine vachtkleur dat individu 5 van zijn ouders heeft geërfd, uiteindelijk afkomstig zijn?

1. alleen van muis 3
2. alleen van muis 1 of van muis 2
3. alleen van muis 2 of van muis 3
4. van muis 1, van muis 2, van muis 3 of van muis 4

Uitleg vorige vraag

In deze vraag gebruik ik de letter D en d voor dominant en recessief.

De ouders van muis 5 zijn zwart en dat is dominant, dus die zijn DD of Dd. Echter doordat de muizen 2 en 3 dd zijn moeten de ouders van muis 5 dus Dd zijn. 
Je weet dus dat de muizen 1 en 4 de D doorgeven aan de ouders van muis 5 en de muizen 2 en 3 de d doorgeven aan de ouders van muis 5.  Het allel van bruine vachtkleur (d)  bij muis 5 moet dus  uiteindelijk afkomstig zijn van muis 2 of 3.

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren. Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen. De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is. In de afbeelding zijn drie stambomen getekend. Welke stamboom kan de genotypen juist weergegeven?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

Gebruik de stamboom. Welke eigenschap is dominant bij de cavia`s?

1. bruin
2. wit
3. het is intermediair
4. te weinig gegevens

Nu wel Quayn. 

12.4 Puzzelen met erfelijkheid

Kom je er niet uit? 

Ik zit in teams