Foutieve stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Stijlfiguren en formuleren

In deze lessenreeks leer je hoe je veel voorkomende

stijlfiguren en formuleringsfouten kunt herkennen 

en verbeteren.

Hiermee voorkom je verwarring of erger.

Kijk naar het bord hiernaast. Deze foto is 

genomen bij de Albert Heijn in Lochem.

Wat gaat hier mis?

Naast het voorbeeld van de Albert Heijn bestaan er nog veel meer en veel vaker voorkomende formuleringsfouten die we dagelijks maken.

Vandaag gaan we de volgende stijlfiguren behandelen:

- pleonasme en tautologie

Bijzonder aan deze stijlfiguren is dat ze in zakelijke teksten niet gebruikt horen te worden, maar in de poëzie en proza juist wel.

Pleonasme

het pleonasme zelfst.naamw.

Uitspraak: [plejo'nɑsmə]

Verbuigingen: pleonasme|n (meerv.)

manier van zeggen waarbij je door het toevoegen van een 'overbodig' woord iets extra nadruk geeft

Voorbeeld: `Het klassieke voorbeeld van een pleonasme is 'witte sneeuw'.`

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap die al onlosmakelijk aan een begrip verbonden is, ook benoemd door een ander woord.

Waarom is witte sneeuw een pleonasme?

Waar staat geen pleonasme?

1. Het vliegtuig daalde langzaam omlaag.
2. €400,- is mijn uiterste limiet.
3. Men moet verplicht zijn een autogordel te dragen.
4. Maar dat is echter niet waar.

Schrijf de vijf pleonasmen op.

Verbeter daarna de zinnen.

1. Dat is een vaste standaarduitdrukking voor die beroepsgroep.

2. Wij waren gisteren bijna verdwaald in die grijze mist.

3. Al op de lagere school had hij de toekomstdroom later leraar te worden.

4. Kwaadwillige laster veroorzaakt veel verdriet.

5. De palen van de brug zijn gemaakt van grijs beton.

Tautologie

de tautologie zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [tɑutolo'xi] Verbuigingen: tautologie|ën (meerv.) herhaling met een ander woord van iets dat je al gezegd hebt taalkunde Voorbeeld: `Voorbeelden van tautologieën zijn 'enkel en alleen' en 'in pais en vr..

Bij een tautologie wordt hetzelfde begrip tweemaal genoemd. Vaak gaat het daarbij om twee bijvoeglijke naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden: gratis en voor niets; daarnaast en ook in één zin 

Waarom is enkel en alleen een tautologie in de volgende zin?

Hij wist enkele en alleen nog wat hij voor tien uur had gedaan, daarna tas hij volledig in het duister.

In welke staat geen tautologie?

1. Niettemin ben ik toch tevreden
2. We wisten dit reeds weken al.
3. De wielrenner is vliegensvlug omhoog gestegen.
4. Want dat is immers duidelijk.

Schrijf de tautologieën op en verbeter de zinnen.

1. Op de vlakke, gladde Kloosterwiel was het prachtig schaatsen.
2. Vanzelfsprekend zal ik dat werk natuurlijk wel nakijken.
3. Het scheelde een haartje of het was bijna fataal afgelopen.
4. Omdat zij daar heg noch steg kenden, verdwaalden ze al snel.
5. Misschien dat ik morgen mogelijk nog even langs kom.

https:

Terugblik

Je hebt kennisgemaakt met twee stijlfiguren:

Pleonasme en tautologie

Je kunt ze nu herkennen en verbeteren. 

Kun jij zelf een pleonasme en een tautologie bedenken?

Contaminatie, veel voorkomend foutieve formulering

Vandaag leer je wat een contaminatie is en oefen je jezelf in het herkennen ervan. 

Je krijgt eerst uitleg en gaat wat oefeningen doen, daarna ga je pleonasmen, tautologieën en contaminaties door elkaar oefenen.

Wat gaat er mis in onderstaande zin.

Ze irriteerde zich mateloos aan haar klasgenoot, die dagelijks vier potloden opat.

Contaminatie

Een contaminatie is een verhaspeling van twee woorden of uitdrukkingen met een verwante betekenis, waardoor een verkeerd nieuw woord of een verkeerde nieuwe uitdrukking ontstaat. Bekende voorbeelden van contaminaties zijn duur kosten (uit duur zijn en veel kosten), optelefoneren (uit telefoneren en opbellen) en tot een van de weinigen behoren (uit tot de weinigen behoren en een van de weinigen zijn).

Bij een contaminatie gebruik je twee uitdrukkingen of woorden of woordgroepen door elkaar die dezelfde betekenis hebben.

Een voorbeeld van een contaminatie die tegenwoordig geaccepteerd is, is het woord 'uitprinten'. Van welke twee woorden is uitprinten een contaminatie?

Hoe zit dat dan bij 'opnoteren'? Deze is niet geaccepteerd.

www.cambiumned.nl

contaminatie

Je gaat zo een filmpje bekijken van Fred en Ria. Haal de contaminaties eruit. Let goed op Ria, die herkent ze zo.

Gemengde oefening

In de volgende dia staat een link naar een gemengde oefening. Bij elke opdracht moet je opschrijven of je te maken hebt met een pleonasme, contaminatie of tautologie.

Schrijf de antwoorden op in je schrift. Doe het zo:

contaminatie: kost te duur - is te duur/kost veel

pleonasme: grijs beton - beton

tautologie: maar/echter - maar (of echter)

Als je klaar bent ga je op zoek naar veelvoorkomende contaminaties. Je legt een lijst aan bij je aantekeningen.

www.stoopned.net

Dubbele ontkenning

Een dubbele ontkenning is het herhalen van een ontkennend woord in een zin. Er staan dus twee ontkenningen in. Je kunt dit doen om de betekenis van een zin te versterken. Dit gebeurt vaak in spreektaal. Zinnen met een dubbele ontkenning kunnen ook fout zijn.

1. Wij hebben nooit geen problemen (nooit of geen).

2. De schoolleiding wil voorkomen dat er geen introducees op het feest komen (voorkomen      of geen).

3. Ik ben daar nooit niet geweest (nooit of niet).

Waar zit de dubbele ontkenning in onderstaande zin?

Deel van Nederlanders niet onwelwillend tegenover NPO zonder reclame

Waar zit de dubbele ontkenning in onderstaande zin?

Het is voor Laarbeek nog geen uitgemaakte zaak dat er geen tunnel onder de Beekse Brug komt.

Waar zit de dubbele ontkenning in onderstaande zin?

Anders dan bij grotere bomen is het bij een dergelijke boom niet ongebruikelijk dat er geen lange voorbereidingsperiode voorafgaat aan de daadwerkelijke verplanting.

Waar zit de dubbele ontkenning in onderstaande zin?

.

Ontstaan van zinnen met een dubbele ontkenning

Deze zinnen ontstaan vooral wanneer je als schrijver probeert om jezelf in te dekken. Als je over iets schrijft dat je niet helemaal zeker weet, begin je een zin met een afzwakkende ontkenning.

Het was niet ongebruikelijk dat…

Het is geen uitgemaakte zaak dat…

Het is niet ongewoon dat…

Als er na zo’n ontkennend begin een tweede ontkenning in je formulering sluipt, krijg je een warrige zin waarbij onduidelijk is of iets wel of niet gebeurt: Het is niet vaak zo dat er niet betaald wordt.

Deze op ontkenningen gebouwde gedrochten van zinnen wil je niet in tekst. Begin je zinnen liever positief. Als je lezers steeds vertelt wat er allemaal niet ongebruikelijk, niet uitgemaakt, of niet ongewoon is, weten ze na het lezen van je tekst nog steeds weinig.

Als schrijver is het je taak om vast te stellen wat er wél gebeurt. Klim op je bureau, doe het raam open roep naar je lezers wat er aan de hand is. Je zinnen worden dan helderder en krachtiger.

www.cambiumned.nl

Herhaling

Bij een herhaling herhaal je een woord (vaak voorzetsel) letterlijk in de zin, terwijl dat niet nodig is.

- Ook moest ik nog een werkstuk afmaken ook -

www.cambiumned.nl

ambiguïteit (dubbelzinnigheid)

ambiguïteit

Taalboodschap voor meerdere uitleg vatbaar. Stijlfiguur waarbij meer dan een betekenis zich aan de lezer opdringt. 

Ambiguïteit is dat een zin meerdere betekenissen heeft, en ieder deze apart kan opvatten. Ambiguïteit kan meerdere oorzaken hebben: het woord heeft meerdere betekenissen (homoniem) de woordgroep heeft meerdere betekenissen. het is mogelijk om de zin op twee manieren te ontleden.

In de volgende dia gebruikt Herman Finkers ambiguïteit om de luisteraar aan het lachen te maken. Schrijf een voorbeeld op van gebruikte ambiguïteit.

Leg de volgende zin op twee manieren uit. Doe dit in volzinnen.

Het baasje zag de hond met een verrekijker

Leg de volgende zin op twee manieren uit. Doe dit in volzinnen.
Het meisje dat Tom geslagen heeft, is verhuisd.

Zoek op internet vijf nog niet behandelde voorbeelden van ambigu (dubbelzinnig) taalgebruik. Schrijf ze op en schrijf in volzinnen eronder hoe je de taaluiting kunt uitleggen.