MEMO 2.2 Cultuur en samenleving in de Republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

De Gouden Eeuw

Welkom klas MH2B
2.2 Cultuur en samenleving in de Republiek.

Programma 20-12-23

Test jezelf paragraaf 2.1 (in LessonUp)

Uitleg 2.2 

Opdrachten 2.2

Aan de slag!

Test jezelf 2.1 maken (LessonUp)

Klaar? nakijken/afmaken 2.1: 

opdr. 7 t/m 14 (blz. 69 en 70)

Lesdoelen 2.2

Aan het einde van de les kun je uitleggen:

1. Je kunt beschrijven hoe de samenleving van de Republiek in de Gouden Eeuw eruitzag.

2. Je kunt met behulp van voorbeelden uitleggen wat kenmerkend was voor de cultuur van de Republiek.

3. Je kunt uitleggen dat er in de 17e eeuw een wetenschappelijke revolutie was.

Wat zie je?

Video over 'grachtengordel'

Kijk en luister met je oortjes. 

Arm en rijk in de Gouden Eeuw

• Er ontstond een kleine bovenlaag van zéér rijke families, rijk geworden door handel. 
  
  
• Zij investeerden hun geld in allerlei ondernemingen om meer geld te verdienen. 

Samenleving in de Gouden Eeuw

1. Rijke families (handel, investeringen --> hadden macht)

2. Winkeliers en ambachtslieden (maakten en verkochten spullen)

3. Loonarbeiders (werkten in loondienst)

4. Armen (werkelozen etc.)

Niet iedereen was rijk in de Gouden eeuw.
Voor de armen werd vaak gezorgd door de rijken en ook vanuit de regering was er steun.
Er werd toen in het buitenland gezegd:

''Als je arm bent, kun je dit het beste in de Republiek zijn''. 

Bedelen, het vragen om wat geld, was toendertijd de normaalste zaak van de wereld. 

De rijke mensen in de Gouden eeuw gaven veel weg aan liefdadigheid. Het hoorde er ook een beetje bij.... je kon namelijk opscheppen over je liefdadigheid als je weer eens wat had gegeven aan de armen.
Niets geven werd raar gevonden!

Zie je het verschil tussen deze kinderen?

Het was toen niet vanzelfsprekend dat elk kind zomaar naar school kon.

Schilderkunst

Ook in de schilderkunst is er een Gouden Eeuw.

Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen en Frans Hals

zijn de belangrijkste Nederlandse schilders uit die tijd.

Niet alleen de allerrijkste konden schilderijen kopen.
Ook bijvoorbeeld de bakker of een timmerman hadden schilderijen!

Sinterklaasfeest van Jan Steen

Meisje met de parel

Melkmeisje

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

De signatuur (soort handtekening) van Rembrandt: Rembrandt f 1642

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Geloof en tolerantie

• Calvinistische kerk in Nederland.
  
  
• Tolerantie: het accepteren van anderen.
  
  
•  Katholiek, protestants of het joodse geloof
  
  
• Scheiding van kerk en staat:
• Géén bestuurders die zeiden wat men moest geloven.
  
  

Wetenschap

• Voor rijke inwoners van de Republiek was het mogelijk om te gaan studeren aan universiteiten.

• Wetenschappers delen kennis en de resultaten van hun onderzoeken.

• Bekende Nederlandse wetenschappers waren Christiaan Huygens en Antoni van Leeuwenhoek.

De Nederlander Christiaan Huygens.....

1. Maakte de telescoop nog beter!
2. Ontdekte Saturnus en Mars
3. Ontdekte de ringen om Saturnus
4. Ontdekte buitenaards leven

Vrijheid...

• In de Republiek was meer vrijheid en tolerantie dan in andere landen.

• De bestuurders van de Republiek vertelden de mensen niet hoe ze moesten leven of welke godsdienst ze moesten aanhangen.

• Veel geleerden konden in de Republiek (meestal) schrijven wat ze wilden, zonder gevaar te lopen

Rationalisme

Wetenschappers vertrouwden op hun eigen verstand in plaats van het geloof.

Rationalisme:
Alleen het gebruik van het menselijk verstand (ratio) kan tot zinnige kennis leiden. 

De wetenschappelijke revolutie

• Geleerden hadden altijd de teksten van de Bijbel geloofd.
  
  
• In de 17e eeuw ontdekte geleerden door onderzoek dat dit niet altijd klopte.
  
  
• Door proeven en waarnemingen te doen ontstonden natuurwetenschappelijke ontdekkingen.

Wetenschapsacademies in de 17e eeuw

• Regeringen ontdekten het belang van de nieuwe wetenschappen. (scheepvaart en navigatie, wapens voor het leger)
  
  
• De Franse en Engelse koning richtten koninklijke academies van wetenschappen op.

Korte pauze

Aan de slag

Wat: opdr. 5, 6 en 9 van blz. 76 en 77 (HW)

Klaar? Nakijken!

Dan klaar? Iets voor jezelf doen

Sleep onderstaande woorden naar de juiste afbeelding.

Spinoza

Stapelmarkt

VOC

WIC

Michiel de Ruyter

Rembrandt van Rijn

Wat was een schuilkerk?

1. Een kerk waar je in kunt schuilen bij slecht weer.
2. Een "geheime" kerk.
3. Een " geheime" kerk voor de adel van de samenleving.
4. Een kerk voor protestanten.

Waarom was er in de Republiek tolerantie?

Wat is rationalisme?

1. Vertrouwen op je verstand
2. Liefde voor het vaderland
3. De standenmaatschappij
4. Tegen religie zijn

Wie ontdekte de microscoop?

1. Hugo de Groot
2. Antoni van Leeuwenhoek
3. Piet Hein
4. Christiaan Huygens

Lees de bron:

Welke bewering over de bron is niet juist?

1. Spinoza vond dat iedereen mocht zeggen wat hij wil.
2. Spinoza was geen immigrant.
3. Spinoza was voor godsdienstvrijheid.
4. Spinoza´s vrijheid werd eerst Beperk door de regels van de een Joodse geloofsgroep.

Lesdoel 1:

Je kunt beschrijven hoe de samenleving van de Republiek in de Gouden Eeuw eruitzag.

Lesdoel 2:

Je kunt met behulp van voorbeelden uitleggen wat kenmerkend was voor de cultuur van de Republiek.

Lesdoel 3:

Je kunt uitleggen dat er in de 17e eeuw een wetenschappelijke revolutie was.

Begrippen uit deze les

Schuilkerk

Tolerantie

Wetenschap

Rationalisme

Wetenschappelijke Revolutie

Personen uit deze les

• Rembrandt van Rhijn
• Antoni van Leeuwenhoek
• Christiaan Huygens
• Baruch de Spinoza

Zorg dat je de belangrijke historische personen kent