4.5 Onderzoek naar evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

4.5 Onderzoek naar evolutie

Voorkennisvragen:

1. Zet de volgende begrippen in de juiste volgorde om evolutie uit te leggen:

- Survival of the fittest; natuurlijke selectie; genetische variatie; overerving goede eigenschappen

2. Aan welk dier is de salamander het meest verwant? 

3. Wat betekent 'survival of the fittest'? 

Leerdoelen

Je kunt...

...enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap opnoemen.

...verschillen en overeenkomsten tussen organen en orgaanstelsel van de mens en van verschillende diersoorten herkennen.

...een stamboom aflezen en construeren.

Lezen Blz. 197-198 

Tekstbegripsvragen:

1. Analoog of homoloog?

a. De vleugels van een bij en een vogel

b. De vleugels van een vogel en de vin van een walvis

c. Convergente evolutie

2. Wat zijn rudimentaire organen?

Onderzoek naar verwantschap

De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generatie dat heeft geleefd sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder leefde.

Verschillende manieren om verwantschap te achterhalen:

• Fossielen
• Vergelijking bouw organismen
• Biochemie
• Genetica

Fossielen

• Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten.
• Gidsfossielen zijn fossielen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode en daardoor tijdsbepaling leveren.
  

Onderzoek naar verwantschap

De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generatie dat heeft geleefd sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder leefde.

Verschillende manieren om verwantschap te achterhalen:

• Fossielen
• Vergelijking bouw organismen
• Biochemie
• Genetica

Homologe organen 

(zelfde oorsprong, verschillende functie/vorm)

-> duidt op verwantschap van organismen

Analoge 

(verschillende oorsprong, zelfde functie/vorm)

-> duidt niet op verwantschap van organismen 

Rudimentaire organen = organen die geen functie meer vervullen.

Door aanpassingen in milieu kunnen organen hun functie verliezen.

Hierdoor wordt het aannemelijk dat verschillende soorten organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben.

4. deze organen hebben hetzelfde bouwplan

1. rudimentaire organen
2. homologe organen
3. analoge organen
4. recessieve organen

Organen die hun functie zijn verloren noemen we?

1. Homologe organen
2. Analoge organen
3. Rudimentaire organen

Hoe noem je versteende afdrukken van organismen?

1. Rudimentair
2. Fossielen
3. Analoge gesteenten

De armen van de mens en de voorvin van een walvis hebben hetzelfde bouwplan. Het zijn ...

1. analoge organen
2. homologe organen
3. rudimentaire organen

Les 2: 4.5 Onderzoek naar evolutie 

Reflectie les 1:

1. Analoog of homoloog?

a. De vleugels van een bij en een vogel

b. De vleugels van een vogel en de vin van een walvis

c. Convergente evolutie

2. Wat zijn rudimentaire organen?

Onderzoek naar verwantschap

De mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generatie dat heeft geleefd sinds de laatste gemeenschappelijke voorouder leefde.

Verschillende manieren om verwantschap te achterhalen:

• Fossielen
• Vergelijking bouw organismen
• Biochemie
• Genetica

Uitpluizen stambomen

Hoe de stambomen er precies uit moeten zien is iets waar nog steeds veel onderzoek naar gedaan wordt. 

Je kunt bijvoorbeeld of een bepaalde stof in soorten voorkomen of niet en aan de hand daarvan een stamboom maken.

Door DNA-sequencing (bepalen van de volgorde van nucleotiden in DNA) zijn de stambomen een stuk nauwkeuriger geworden.

Gemeenschappelijke voorouders bevatten vaak een nieuwe eigenschap die alle dieren die daarna ontstaan ook hebben. 

Vraag

Soms heeft een gemeenschappelijke voorouder wel een eigenschap die zijn nakomelingen niet meer terug te zien zijn, hoe noemen we zo'n eigenschap?

Antwoord

Rudimentaire eigenschappen (Organen)

Opdracht: Maak zelf een stamboom

Om een stamboom te maken gebruiken onderzoekers altijd één outgroup. Een diersoort die ver van de rest afstaat waar alles mee vergeleken wordt. 

Om de stamboom te maken gebruiken we een stukje van de DNA-code van het cytochroom-C eiwit. Dit eiwit komt voor bij ieder dier. 

Outgroup: 

Kwal: AACCTACGGCCATT

De overige dieren:

Slangen: AACGTACCCCCATC

Muizen: ACACTACGCCCACC

Mensen: ACACTACGCCGACC

Haaien: AACCTACGGCCATC

Stap 1: Vergelijk de DNA code van de overige dieren met de outgroup en bepaal hoeveel basen verschillen

Stap 2: Kijk naar de verschillen onderling tussen de overige dieren. Zijn er dieren die heel veel op elkaar lijken maar samen veel verschillen van de rest? 

Stap 3: Plaats de outgroup aan de zijkant van de boom. Laat eerst de groep dieren die het meest lijkt op de outgroup aftakken. Vervolgens de volgende groep etc. 

Aan de slag!

Maak opdracht 48 t/m 56 van basisstof 5, thema 4 (pagina 199)

Anatomie en verwantschap

• Bij vergelijking van de anatomie van organismen en delen van organismen, wordt onderscheid gemaakt tussen homologe organen en analoge organen.
• Homologe organen lijken verschillend, maar hebben dezelfde bouw.
• Analoge organen hebben eenzelfde vorm en functie, maar berust niet op verwantschap.