Leren voor de toets erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Erfelijkheid

Leren voor de toets

Doel

Je kent het verschil tussen genotype en fenotype.

Je weet hoe deze tot stand komen.

Hoe komt het fenotype tot stand?

1. Invloeden uit het milieu
2. Het genotype
3. Beide

Genotype en fenotype

Het genotype = erfelijk (ontstaat bij de bevruchting)

Geven we aan als: BB, bb, Bb

Het fenotype = het uiterlijk

Ontstaat door het genotype en invloeden uit het milieu

Genotype en fenotype

Iets is erfelijk bepaald als het via de genen is doorgegeven.

Deze eigenschap ontstaat bij de bevruchting.

Doel

Je kent verschillen tussen geslachtscellen en gewone lichaamscellen.

Je weet hoe de geslachtschromosomen over deze cellen verdeeld zijn. 

Hoeveel geslachtschromosomen zitten er in een gewone lichaamscel en in een geslachtscel?

1. Gewone lichaamscel: 2 Geslachtscel: 1
2. Gewone lichaamscel: 46 Geslachtscel: 23
3. Gewone lichaamscel: 1 Geslachtscel: 2
4. Gewone lichaamscel: 23 Geslachtscel: 46

Genen en geslachtschromosomen

Gewonde lichaamscel = 46 chromosomen

Waarvan 2 geslachtschromosomen (XX of Xy)

Per eigenschap 2 genen (één van vader en één van moeder)

Geslachtscel = 23 chromosomen

Waarvan 1 geslachtschromoom

Per eigenschap 1 gen (die kun je doorgeven aan je kind)

Man of vrouw?

Doel

Je weet wanneer een genotype homozygoot of heterozygoot is.

Je kent het verschil tussen een dominant en een recessief gen.

Doel

Je weet wat een intermediair fenotype is

welke eigenschap is intermediair?

1. Blond haar
2. Zwart haar
3. Grijs haar

Doel

Je kunt een kruisingstabel gebruiken om een erfelijkheidsvraag te beantwoorden. 

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft ziekte in een minder ernstige vorm.
Rob en Monica zijn allebei drager van thalassemie. Hoe groot is de kans dat een kind van Rob en Monica de ernstige vorm van thalassemie heeft?

Doel

Je kunt een stamboom aflezen en hier een erfelijkheidsvraag over beantwoorden. 

Gebruik de stamboom van hiernaast.
Door welke kruising weet je welke
kleur dominant is?

1. Kruising 2
2. Kruising 3
3. Kruising 4
4. Kruising 5

Wat is het genotype van
persoon d?

1. Is niet af te lezen
2. Bb
3. BB
4. bb

Doel

Je kunt verschillen noemen tussen de geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting.

Je kunt een aantal voorbeelden van ongeslachtelijke voortplanting bij planten geven.

Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting

Geslachtelijke voortplanting:

Geslachtscellen bij betrokken > genotype verandert

Door meiose en mitose

Ongeslachtelijke voortplanting

Geen geslachtscellen > genotype blijft gelijk

Alleen mitose

Wat is geen voorbeeld van ongeslachtelijke voortplanting? voortplanting door:

1. Stekken
2. Bollen
3. Bloemen
4. Knollen

Doel

Je weet hoe mutaties ontstaan

Je kunt uitleggen wanneer een mutatie tot uiting komt in het fenotype

Een persoon waarbij de mutatie tot uiting komt in het genotype noemen we een transgeen.

1. Goed
2. Fout

In de 24e week van de zwangerschap vindt er een mutatie plaats in de embryo van een zwangere vrouw. Komt deze mutatie nu tot uiting in het fenotype bij de nog geboren te worden baby?

1. Ja
2. Nee

Mutaties

Plotselinge verandering van het genotype (natuurlijk)

Een mutagene stof zorgt voor een mutatie.

Een organisme waarbij de mutatie tot uiting
komt in het genotype noemen we mutant

Doel

Je kunt verschillende vormen van prenataal onderzoek noemen.

Je weet bij welke vormen onderzoek gedaan wordt naar erfelijke factoren.

Welke vorm van prenataal onderzoek zie
je op de afbeelding hiernaast?

Prenataal onderzoek

Echoscopie (alleen bouw en functie)

Vlokkentest (erfelijke ziektes) cellen uit het placenta van de embryo 

Vruchtwaterpunctie (erfelijke ziektes) cellen van het embryo in het vruchtwater

Doel

Je kunt verschillende voorbeelden noemen van biotechnologie

Je weet bij welke vormen het genotype van een organisme verandert.

Misdadigers kunnen vaak worden opgespoord door hun DNA te onderzoeken. Worden hierbij recombinant-DNA-technieken toegepast?

1. ja
2. nee

Is bij de toepassing van biotechnologie altijd sprake van genetische modificatie?

1. ja
2. nee

Biotechnologie

Vroeger bij het maken van producten als brood, alcohol en melkproducten

Nu door genetische modificatie

Bijvoorbeeld recombinant-DNA-technieken

Het genotype wordt veranderd > een transgeen

Zelf oefenen!

Maak de D-toets 

TB blz. 133

WB blz. 140

Digitale oefentoets

Omcirkel de vragen die je lastig vindt! Deze kun je daarna extra goed leren!