6.4 - Een nieuw land

H6 - Paragraaf 4

Een nieuw land

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kun je:

• Ik kan uitleggen waarom de Nederlanden in opstand kwamen tegen Filips II
• Ik kan de oorzaak en een gevolg van de Beeldenstorm benoemen
• Ik kan uitleggen wat de rol van de hertog van Alva was in de Nederlanden

Willem van Oranje

• Op 11-jarige leeftijd erfde Willem van Nassau het prinsdom Orange
• Dat maakte hem een van de machtigste mannen in Europa.
• Als stadhouder van Holland weigerde Willem hard op te treden tegen protestanten. Hierdoor ontstond een langdurig conflict met Filips II.

De Opstand begint

1568

• Alva maakt de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• Hij wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden.
• De aanval mislukt en Willem van Oranje moet verslagen terug naar Duitsland.

Een nieuw land

• Willem van Oranje was naar Duitsland gevlucht.

• Hier verzamelde hij met andere gevluchte edellieden een huurleger om de gewesten te bevrijden.
• In 1568 begon de oorlog. Deze noemen we de Tachtigjarige oorlog.
• Vanaf zee werd hij geholpen door de watergeuzen.
  

Inname Den Briel door de Watergeuzen op een prent van J.C.J. Bierens de Haan

Succes voor de opstandelingen

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden  ontzet (3 en 8-10)

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan.

Het Spaanse leger

Een belegering duurde vaak maanden. Om zich te beschermen tegen weer en wind werden complete tentenkamp rondom de stad gebouwd.

Deze tekening is goed te vergelijken met een stripverhaal: je ziet namelijk de Spaanse legerleider, Don Frederik, op verschillende plaatsen staan.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De vestingswerken van de stad Alkmaar waren niet al te best en niet volledig: delen van de stad waren niet verdedigd. In alle haast werden de stadswallen met veel aarde, modder, vuilnis en bouwpuin gebouwd.

Aanvallen is veel gevaarlijker dan verdedigen. Dat is ook goed te zien aan de hoeveelheid slachtoffers. Aan de kant van Alkmaar zijn er ongeveer 50 mensen omgekomen, aan de kant van de Spanjaarden minimaal 500!

Dit zou natuurlijk anders zijn geweest als de stad was ingenomen door de Spanjaarden...

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan: "Bij Alkmaar begint de victorie" 

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog: een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo was Amsterdam tot 1578 aanhanger van Filips II!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Klik hier

Zes maanden worden zes jaar...

• Alva dacht in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
• Filips II haalt Alva terug naar Spanje en kiest voor een gematigde (iets minder harde) aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Maken

Maken werkboek 6.4

Blz 153

Opdracht 1 t/m 4

Alleen verder 1579

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

Maken

Maken werkboek 6.3

Opdracht 5

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

0

Oranje boven!

• Vermoord in 1584 door Balthasar Gerards in opdracht van Filips II.
• Veel Nederlanders zagen Willem van Oranje als hun bevrijder van de Spanjaarden.
  
• Hij kreeg de naam: ''Vader des Vaderlands'
• In 1648 eindigt de Tachtigjarige oorlog met de Vrede van Münster.
  

In het museum Prinsenhof in Delft kun je de plaats bezoeken waar Willem van Oranje om het leven is gekomen.

quiz.ntr.nl

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Het verhoor van Balthasar Gerards

Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet verder niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. 

De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. 

☠️

De terechtstelling van Balthasar Gerards

Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit heeft gepleegd zal met een gloeiende tang worden afgeknepen; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. 

Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht zal worden geworpen. 

Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. 

Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins worden geplaatst. Zijn bezittingen worden geconfisqueerd en komen aan de Heer ten goede.

☠️

Huiswerk

Maken werkboek 6.4 helemaal

Blz 146 - 149