(3havo/vwo) H6 de wadden in het holoceen paragraaf 3

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Planning:

• Introductie
• Uitleg: paragraaf 3 H6
  
• maken opdracht 1 t/m 8
  
• nabespreken paragraaf 3
  
• afsluiting

aan het einde van de les kan/weet je:

• wat relatieve zeespiegelstijging is
• wat de verklaring is voor de afwisseling van veen en zeeklei.
• aan de hand van 3 kaarten de ontwikkeling van het landschap in het Holoceen uitleggen.
• het holoceen vergelijken met het pleistoceen

uitleg/aantekeningen

Stijgende zeespiegel

• 12.000 jaar geleden begon het Holoceen. 
• Klimaat warmde snel op en ijskappen smolten. 
• Daardoor steeg de zeespiegel, wel zo'n 100 m. 
• Tijd waarin de zeespiegel stijgt noem je: Transgressie

Stijgende zeespiegel

• Zeespiegel steeg ook door bodemdaling.
• Het zware pakket landijs (Pleistoceen) had de aardkost ingedrukt.
• Samen zorgen bodemdaling en afsmelten van het ijs voor een relatieve zeespiegelstijging. 

Nederland ligt hoog in de ijstijd

Scandinavië ligt laag in de ijstijd door de druk van landijs.

De dikke laag landijs is gesmolten en Scandinavië gaat langzaam weer omhoog

Nederland zakt langzaam naar beneden omdat Scandinavië weer omhoog gaat

Stijgende zeespiegel

Stijgende zeespiegel zorgde voor nattere omstandigheden in Nederland:      stijging zeespiegel  

hoger grondwaterpeil 

moeras 

veen

Dit veen heet basisveen: eerste laag ontstaan in Holoceen.

Waddenkust (6.000 jaar geleden)

• Op de grens van land en zee vormde zich lage strandwallen. 
• Die lagen evenwijdig aan de kust en liepen niet meer onder water. 
• De wind kreeg hier vat op en waaide het op tot duinen. 
• Staan nu bekend als de: Oude duinen

Fase 1:

1. Het water stroomt langs de strandwallen --> Tussen strandwallen zaten zeegaten (zoals bij Waddenzee)

2. Achter strandwallen stroomt het zoute water minder snel 
--> sedimentatie zand/oude zeeklei

Fase 1:

2. Achter strandwallen stroomt het zoute water minder snel 
--> sedimentatie zand/oude zeeklei
3. Zeespiegelstijging nam af 
--> strandwallen konden aansluiten en werden één lange rij

Fase 2:

4. Minder zout water achter strandwallen 
--> open water groeit dicht door plantengroei en veen: 
Noemen ze verlanding en er ontstond Hollandveen. 

Verlanding: Dichtgroeien en veenontwikkeling. 

Fase 3:

5. Stormen slaan nieuwe zeegaten 

6. Veen werd bedekt met jonge zeeklei

7.  Zandbanken voor de kust braken door:

--> Wind vormt nieuwe duinenrij

--> Jonge duinen op en voor oude duinen

Jongere afzettingen

• Ook zandbanken werden afgebroken door de zee. 
• Zand kwam vrij en dat werd door de wind meegenomen en opgeblazen tot een nieuwe duinenrij: jonge duinen. 
• Deze liggen boven op de oude duinen en beschermen de huidige kustlijn. 

Jongere afzettingen

• Langs de Fries-Groningse kust lagen geen duinen en ook nog geen dijken. 
• Mensen woonden op terpen (kunstmatige heuvels, gemaakt van grond en afval) 
• Deze waren eerst heel klein en moesten steeds worden opgehoogd om tegen het water te beschermen. 

zelfstandig werken

lezen paragraaf 3 H6 de wadden in het holoceen
maken opdracht 1 t/m 8
gebruik hierbij:

• tekstboek blz. 2/93
  
• werkboek blz. 29/30/31
  

stoplicht: Rood = stil lezen en werken. Oranje = fluisteren als je wilt overleggen. Groen = normaal praat niveau met werken

herhalen/nabespreken

Wat wordt er bedoeld met transgressie?

1. Het veranderen van de situatie
2. Periode waarin de invloed van de zee toeneemt
3. Vorm in het landschap gevormd door ijs
4. periode waarin de temperatuur daalt

Hollandveen is ontstaan door verlanding, juist of onjuist?

1. Juist
2. onjuist

Sleep de grondsoort naar de juiste uitleg!

Grondsoort die bestaat uit (half) vergane plantenresten

Duinen die vanaf ongeveer 6.000 jaar geleden tot ongeveer het jaar 800 zijn gevormd

Duinen die vanaf ongeveer het jaar 800 zijn gevormd

Afzettingen van (zand en) klei in het waddengebied achter de oude duinen

Jonge duinen

Veen

Oude duinen

Oude zeeklei

Waar woonden mensen op toen er nog geen duinen waren?

1. Dijken
2. Hollandveen
3. Oude duinen
4. Terpen

Waaruit bestaat jonge zeeklei?

1. Dode plantenresten
2. Zand
3. Heel fijn zand en slib
4. Grond en afval

vandaag heb ik geleerd:

vandaag vind ik nog moeilijk: