Blok 3 Nederland, Spanje, België

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 1

Thema 6 Uitvindingen

Blok 3 Nederland, Spanje, België

Les 1

• uitleggen hoe het rijk van een vorst groter of kleiner kon worden.

• uitleggen waarom de Nederlanden werden geregeerd door een Spaanse vorst.

• redenen noemen waarom de Nederlanden tegen de Spaanse vorst in opstand kwamen.

• vertellen wie Willem van Oranje was.

• uitleggen waarom Willem van Oranje belangrijk was voor het 

ontstaan van Nederland.

Wat weet je nog over protestanten?

Rijken groeien aan elkaar

Europa werd geregeerd door veel prinsen, koningen en keizers

Ze hadden allemaal een klein gebied, maar deze werden groter door:

- Huwelijken

- Erfenissen

- Oorlogen (die vaak heel duur waren)

In Europa regeerden koningen en keizers over kleine en grote gebieden. Koningen en keizers noem je ook wel vorsten. Als vorsten met elkaar trouwden, werd hun rijk groter. Om hun rijk te beschermen of nog groter te maken, voerden zij oorlogen. De edelen in het rijk hielpen de vorst bij de strijd. Zij waren belangrijk. Vorsten en edelen werden na hun dood opgevolgd door hun kinderen. Zij namen de macht over en gaven die bij hun dood weer door aan hún kinderen.

Karel V

In 1515 werd Karel V (je zegt: Karel de Vijfde) de nieuwe keizer van het Duitse Rijk. Hij was katholiek. Hij erfde Spanje en werd daar koning. Bij Spanje hoorden de koloniën in Midden en Zuid-Amerika. Karel V erfde ook de zeventien provincies van de Nederlanden. De Nederlanden waren het gebied dat nu Nederland, België, Luxemburg en een stukje van Duitsland en Frankrijk is. Daar werd hij landsheer, ook een soort vorst. Hij regeerde vanuit Brussel. Omdat zijn rijk zo enorm groot was, nam hij mensen met een goede opleiding in dienst. Hij betaalde die bestuurders een salaris. Zo kon hij zijn rijk goed besturen en kregen de edelen minder macht. In de Nederlanden stelde Karel V een landvoogd aan: iemand die namens hem het land bestuurde.

In 1555 verdeelde Karel V zijn rijk tussen zijn zoon en zijn jongste broer. Zoon Filips II (je zegt: Filips de Tweede) werd koning van Spanje en landsheer van de Nederlanden. Karel V stierf in 1558.

Karel V (Karel de Vijfde)

Lid van de familie Habsburg (belangrijke en rijke familie)

• Keizer van Duitse Rijk
  
• Koning van Spanje
  
• Koloniën in Midden- en Zuid-Amerika
  
• Landsheer van de zeventien provincies van de Nederlanden
  

'Een rijk waarin de zon nooit onder ging'

In 1515 werd Karel V (je zegt: Karel de Vijfde) de nieuwe keizer van het Duitse Rijk. Hij was katholiek. Hij erfde Spanje en werd daar koning. Bij Spanje hoorden de koloniën in Midden en Zuid-Amerika. Karel V erfde ook de zeventien provincies van de Nederlanden. De Nederlanden waren het gebied dat nu Nederland, België, Luxemburg en een stukje van Duitsland en Frankrijk is. Daar werd hij landsheer, ook een soort vorst. Hij regeerde vanuit Brussel. 

Bestuur van Karel V

Het rijk was te groot voor Karel V om zelf te besturen.

Hij zetelde in Brussel van waar hij het rijk aanstuurde.

Hij nam mensen aan met een goede opleiding en betaalde hen salaris, een soort ambtenaren.

In Nederland kwam er een landvoogd, iemand die namens hem het land bestuurde.

Omdat zijn rijk zo enorm groot was, nam hij mensen met een goede opleiding in dienst. Hij betaalde die bestuurders een salaris. Zo kon hij zijn rijk goed besturen en kregen de edelen minder macht. In de Nederlanden stelde Karel V een landvoogd aan: iemand die namens hem het land bestuurde.

1555: Filips II werd opvolger van Karel V

In 1555 verdeelde Karel V zijn rijk tussen zijn zoon en zijn jongste broer. Zoon Filips II (je zegt: Filips de Tweede) werd koning van Spanje en landsheer van de Nederlanden. Karel V stierf in 1558.

Filips II (Filips de Tweede)

• Was niet populair in de Nederlanden
  
• Enorm katholiek en vond dat iedereen dat moest zijn
  
• Wilde je dat niet, dan werd je vermoord
  
• Protestante Nederlanders waren woedend hierover en gingen in protest!

Filips II was niet populair in de Nederlanden. Hij vond dat iedereen katholiek moest zijn. Wie niet gehoorzaamde, liet hij vermoorden. Protestantse Nederlanders werden zo boos dat ze in 1566 in katholieke kerken en kloosters kunstwerken vernielden. Dat heet de Beeldenstorm.

1566: Beeldenstorm

Hertog van Alva

Om het in de Nederlanden weer rustig te krijgen, stelde Filips II een nieuwe landvoogd aan: de hertog van Alva. Alva was heel streng: hij pakte enkele edelen op, gaf hun de doodstraf en verhoogde de belastingen. Willem van Oranje – ook een protestantse edele – vluchtte naar Nassau in het Duitse Rijk. Daar verzamelde hij een leger waarmee hij in 1568 het Spaanse leger aanviel.

Hertog van Alva aka de IJzeren Hertog

 Hij nam verschillende maatregelen:

- Pakte edelen op die zich tegen Filips II keerden

- Gaf tegenstanders de doodstraf

- Verhoogde de belastingen

Gevolg: Weerstand tegen Spanje wordt nog groter en mensen vluchten -> zij noemen zich geuzen (gueux - bedelaars)!

Sommige protestanten waren naar Engeland gevlucht. Zij leefden als piraten en noemden zich watergeuzen. In 1572 bevrijdden deze watergeuzen in naam van Willem van Oranje de stad Den Briel. Andere steden sloten zich bij de watergeuzen aan.

Tachtigjarige oorlog - de Nederlandse Opstand

Maar het leger van Filips II was sterk en wreed. In Zutphen en Naarden vermoordde het Spaanse leger veel mensen. Haarlem, Alkmaar en Leiden werden omsingeld en de bevolking werd uitgehongerd. Haarlem gaf zich over, maar de watergeuzen konden Leiden en Alkmaar bevrijden. Ze staken dijken door waardoor het land rond deze steden onder water liep. Het Spaanse leger dreigde te verdrinken en vluchtte. Stad voor stad werd veroverd en bevrijd.

De oorlog duurde lang. 

Filips II kon zijn soldaten uiteindelijk niet meer betalen. Zij kregen honger en gingen plunderen. Dat maakte de opstandelingen en de bevolking nog bozer.

1572: Watergeuzen veroveren Den Briel

De Opstand in de Nederlanden

Filips II was niet populair in de Nederlanden. Hij vond dat iedereen katholiek moest zijn. Wie niet gehoorzaamde, liet hij vermoorden. Protestantse Nederlanders werden zo boos, dat ze in 1566 in katholieke kerken en kloosters kunstwerken vernielden. Dat heet de Beeldenstorm. Om de rust in de Nederlanden te herstellen, stelde Filips II een nieuwe landvoogd aan: de hertog van Alva. Alva nam meteen maatregelen: hij pakt enkele edelen op, gaf hun de doodstraf en verhoogde de belastingen. Willem van Oranje – ook een protestantse edele – vluchtte naar Nassau in het Duitse Rijk. Daar verzamelde hij een leger waarmee hij in 1568 het Spaanse leger aanviel.

Sommige opstandige protestanten waren naar Engeland gevlucht. Zij leefden als piraten en noemden zich watergeuzen. In 1572 bevrijdden deze watergeuzen in naam van Willem van Oranje de stad Den Briel, die tegenwoordig Brielle heet. Andere steden sloten zich vrijwillig bij de watergeuzen aan.

Maar het leger van Filips II was sterk en wreed. In Zutphen en Naarden vermoordde het Spaanse leger veel mensen. Haarlem, Alkmaar en Leiden werden omsingeld en de bevolking werd uitgehongerd. Haarlem gaf zich over, maar de watergeuzen konden Leiden en Alkmaar bevrijden. Ze staken dijken door waardoor het land rond deze steden onder water liep. Het Spaanse leger dreigde te verdrinken en vluchtte. Stad voor stad werd veroverd en bevrijd.

De oorlog duurde lang. Filips II kon zijn soldaten uiteindelijk niet meer betalen. Zij kregen honger en gingen plunderen. Dat maakte de opstandelingen en de bevolking nog bozer.

We lezen samen !

Prins Willem van Oranje          

                      Bladzijde 48 in leerwerkboek 6

1584: Willem van Oranje wordt in Delft vermoord door Balthasar Gerards

Prins Willem van Oranje

Willem van Nassau werd in 1533 geboren in een protestantse familie in het hertogdom Nassau in het Duitse Rijk. Toen Willem 11 jaar oud was, erfde hij het prinsdom Orange (Oranje) in het zuiden van Frankrijk. Zijn familie had ook bezittingen in de Nederlanden. Karel V vond het goed dat Willem de prins van Oranje werd, maar hij had twee voorwaarden: Willem moest katholiek worden én aan het hof van Karel V in Brussel wonen. Daar groeide Willem op samen met de zoon van Karel V: Filips II. Toen Willem volwassen was, werd hij stadhouder van Holland en Zeeland. Een stadhouder was verantwoordelijk voor de orde en het leger.

Toen Filips II koning werd, verhuisde hij naar Spanje. Omdat Filips II protestanten liet vermoorden, keerde Willem zich tegen hem. Hij vond dat iedereen zelf zijn geloof mocht kiezen. Toen Alva enkele edelen liet vermoorden, vluchtte Willem naar Nassau. Bij de Ginsburg organiseerde hij de opstand tegen Filips II.

Toen het weer veiliger werd, keerde Willem terug naar de provincie Holland. Omdat Delft stadsmuren had, ging Willem in het Prinsenhof wonen. Hij hoopte dat hij daar veilig was. Maar Filips II beloofde een prijs aan diegene die Willem zou vermoorden. In 1584 werd Willem van Oranje in het Prinsenhof vermoord door Balthasar Gerards. Het Prinsenhof is tegenwoordig een museum. De kogelgaten van de moord op Willem zitten er nog steeds in de muur.

  Huiswerk bij deze les:

M: Uitvindingen

blok 3 Nederland, Spanje en België

leerwerkboek blz. 42 t/m 50

m. online opdr. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11

Les 2

• vertellen wat het Plakkaat van Verlatinghe is.

• uitleggen hoe Nederland een republiek werd.

• uitleggen waarom de Republiek na de Opstand rijk en welvarend werd.

• uitleggen waarom de Nederlanden zijn gesplitst in Nederland en België.

Wilhelmus van Nassouwe

ben ik, van Duitsen bloed,

den vaderland getrouwe

blijf ik tot in den dood.

Een Prinse van Oranje

ben ik, vrij, onverveerd,

den Koning van Hispanje

heb ik altijd geëerd.

Het Nederlandse volkslied

In 1932 werd het Wilhelmus het officiële volkslied van Nederland, dat bij belangrijke gebeurtenissen wordt gezongen. Het is een lied uit de tijd van de Opstand. Door de eeuwen heen is het bewaard gebleven. Tijdens de inhuldiging van Koningin Wilhelmina in 1898 werd het bijvoorbeeld gezongen. De tekst gaat over Willem van Oranje, maar hij heeft het niet zelf geschreven. Meestal wordt alleen het eerste couplet gezongen.

1 Wilhelmus van Nassouwe

2 ben ik, van Duitsen bloed,

3 den vaderland getrouwe

4 blijf ik tot in den dood.

5 Een Prinse van Oranje

6 ben ik, vrij, onverveerd,

7 den Koning van Hispanje

8 heb ik altijd geëerd.

Stadsplattegrond van Den Briel/ Brielle 

uit 1545, getekend door Jacob van Deventer (A), en uit 2018 (B).

A

B

Jacob van Deventer was een cartograaf. Een cartograaf is iemand die landkaarten maakt. Karel V liet Van Deventer kaarten maken van de provincies in de Nederlanden. Later liet Filips II hem plattegronden maken van de steden. Dat deed Van Deventer heel nauwkeurig. Op zijn kaarten staan onderwerpen die belangrijk zijn voor het leger, zoals water,

stadsmuren en poorten.

De meeste kaarten die Van Deventer maakte, bestaan nog steeds. Als je ze aan elkaar legt, krijg je een idee van hoe Nederland er 450 jaar geleden uitzag. Veel Nederlandse steden bestonden in 1575 al. Zij lagen vaak aan het water, want reizen over het water was gemakkelijker dan reizen over de modderige wegen. Nederland was verder nog heel leeg.

Eyndhoven, Haghe, Woensel, Gestel, StratemTekst

• Cartograaf: iemand die kaarten maakt
• Deed dit voor Karel V
  
• Zeer gedetailleerd
  
• Zonder satellieten of vliegtuigen

Jacob van Deventer

Eyndhoven, Haghe, Woensel, Gestel, StratemTekst

• Cartograaf: iemand die kaarten maakt
• Deed dit voor Karel V
  
• Zeer gedetailleerd
  
• Zonder satellieten of vliegtuigen

Jacob van Deventer

Bestuur onder Filips II

Filips bestuurde zijn rijk in Spanje

Elke Nederlandse provincie had zijn eigen bestuur

Soms vergaderden de provincies samen: dit noemen we de Staten Generaal. 

Zelfstandig

Na de moord op Willem van Oranje waren de noordelijke Nederlanden het zat

Ze wilden onafhankelijk worden van Spanje

Een goede koning was geen tiran volgens hen

7 provincies dienden het Plakkaat van Verlatinghe in

Minister-president Rutte van Nederland laat bij een bezoek van de Amerikaanse president Obama in 2014 het Plakkaat van Verlatinghe zien in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Plakkaat van Verlatinghe

In de tijd van Filips II had elke provincie een eigen bestuur. Soms vergaderden de provincies met elkaar. Die vergadering heette de Staten-Generaal. 

In 1581 besloten de zeven noordelijke provincies dat Filips II geen landsheer van de Nederlanden meer kon zijn. De tekst waarin dat staat heet het Plakkaat van Verlatinghe. Een goede koning is geen tiran voor zijn volk en dat was Filips II wel, vonden de leden van de Staten-Generaal.

Het lukte de provincies niet om een nieuwe vorst te vinden. Daarom werden de noordelijke provincies samen een republiek. Dat is een land zonder vorst. Omdat Antwerpen Spaans bleef, kozen handelaren voor een nieuwe havenstad: Amsterdam. Deze stad werd steeds rijker.

Spanje werd door de oorlog juist steeds armer. Het lukte de Spanjaarden niet meer om de rijke provincie Holland te veroveren. Zij vochten nog wel aan de grens van de Republiek (in het zuiden en oosten). Pas in 1648 kwam er echt een eind aan de oorlog. Amsterdam was toen de belangrijkste handelsstad van de wereld geworden.

De Republiek der Nederlanden

• De 7 provincies konden geen geschikte koning vinden
  
• Gingen verder als republiek: een land zonder vorst.
  
• Amsterdam werd de nieuwe havenstad en daarmee de hoofdstad van de Republiek.
  
• Holland werd steeds rijker.
  
• De oorlog met Spanje eindigde pas in 1648.

We lezen samen !

Koninkrijk België          

                      Bladzijde 54 in leerwerkboek 6

Onvrede

• Zuidelijke Nederlanden waren katholiek, Noordelijke Nederlanden waren protestant
  
• Zuidelijke Nederlanders voelden zich achtergesteld vanwege geloof en taal
  
• Kwamen in opstand en werden onafhankelijk onder leiding van koning Leopold I.

Na de Opstand bleven de Nederlanden gescheiden. In het noorden lag de Republiek, die werd bestuurd vanuit Den Haag. De zuidelijke provincies hoorden bij Spanje en later bij Oostenrijk. In 1795 veroverde de Franse keizer Napoleon de Republiek en de zuidelijke provincies. Toen Frankrijk in 1813 was verslagen, sloten de zuidelijke provincies zich aan bij het noorden. Napoleons broer had van Amsterdam de hoofdstad gemaakt, maar het bestuur bleef in Den Haag en er werd een koning gekozen: Koning Willem I (je zegt: koning Willem de Eerste). Nederland werd dus een koninkrijk.

Veel mensen in de zuidelijke provincies waren toch niet blij met het nieuwe koninkrijk. Zij vonden dat de katholieke kerk slechter werd behandeld dan de protestantse kerk en dat het geld niet eerlijk werd verdeeld. Bovendien spraken veel mensen in het zuiden Frans. In 1830 kwam de bevolking van de zuidelijke provincies in opstand en riep het koninkrijk België uit. Koning Leopold I (je zegt: koning Leopold de Eerste) werd de eerste koning van België. In de hoofdstad Brussel werden grote paleizen en musea gebouwd. Zo konden de Belgen trots zijn op hun nieuwe land. Een deel van de provincie Luxemburg werd ook een apart land.

  Huiswerk bij dit blok

M: Uitvindingen 

blok 3  Nederland, Spanje en België

leerwerkboek blz. 42 t/m 57

m. online opdr. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 17