4.3 Staatsvorming en centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

4.3 Staatsvorming & centralisatie

Lesdoelen

Aan het einde van de les kan ik:

• uitleggen hoe de koningen in Frankrijk begonnen met staatsvorming en centralisatie.
  
• beschrijven hoe de staatsvorming en centralisatie in Duitsland mislukten en in Engeland op gang kwamen.
  
• uitleggen hoe de Bourgondiërs de Nederlanden probeerden te verenigen
  

Kenmerkend aspect

Het begin van staatsvorming en centralisatie

Staatsvorming en centralisatie

• Vorsten kregen veel geld binnen door het verkopen van stadsrechten
• Terugkeer van de handel zorgde voor terugkeer geldeconomie
  
• Van belastinggeld namen zij een eigen bestuur in dienst en betaalden een eigen leger--> afname macht leenmannen
  
• Koningen bestuurden hun land steeds meer als eenheid = staatsvorming
• Ze bestuurden het land vanuit één centrale plek, met in het hele land dezelfde wetten = centralisatie
  

Frankrijk

• Franse koning is heel afhankelijk van leenmannen --> wil hij doorbreken
  
• Door opkomst van de steden kan de koning gaan centraliseren
• 1. Terugkeer geldeconomie: belasting heffen -> soldaten en ambtenaren betalen
• 2. Urbanisatie: nieuwe rijke burgerij, "derde stand"
• 3. Staten-Generaal: standen-vertegenwoordiging voor overleg
• Gevolg: macht adel wordt minder

Frankrijk

•  Complex feodaal stelsel door erfopvolging: Engelse vorst is leenman van Franse vorst
• Daarnaast: Franse vorst is neef van Engelse vorst
• 1328: Franse vorst sterft -> Engelse Edward III wil Franse kroon -> Fransen weigeren
• Spanningen escaleren als nieuwe Franse koning het leen van Edward inneemt
• 1337: start Honderdjarige Oorlog
• Eerste deel verloopt desastreus: 40% Franse adel sterft, koning gevangen

Waar of niet waar:
Dankzij het feodale systeem kon de vorst centraliseren

1. Waar
2. Niet waar

Twee fasen in de bouw van de stadsmuren van Maastricht:
1 In 1229 werd begonnen met de bouw van de eerste stenen ommuring van de stad.
2 Rond 1375 werden nieuwe stadsmuren gebouwd, waarmee de oppervlakte van de stad verviervoudigde.
Beide fasen van de bouw waren noodzakelijk door de 'opkomst van handel en ambacht'.
Toon dit voor beide fasen aan met een verschillend argument.

Antwoord

Voorbeeld van een juist antwoord is:

Door 'de opkomst van handel en ambacht' was het noodzakelijk

bij 1: muren te bouwen, om de ontstane markten / winkels / de toegestroomde handelaren / ambachtslieden te beschermen 1

bij 2: met nieuwe muren de stad uit te breiden omdat door de groeiende

handel / werkgelegenheid de stad als vestigingsplaats aantrekkelijker werd / het aantal winkels / werkplaatsen steeg 1

Frankrijk

• 1429: Jeanne d'Arc krijgt bevel over leger -> wint slag om Orléans -> keerpunt
• Gevolg: Franse troonopvolger kan gekroond worden tot koning Karel VII
• Door Honderdjarige Oorlog ontstaat Frans identiteitsgevoel -> helpt centralisatie
• Karel VII stelt Rekenkamer in en koninklijke rechtbank -> helpt centralisatie
• Daarnaast: hoogopgeleiden in bestuur -> helpt centralisatie
• Start van succesvolle centralisatie

Duitsland & Engeland

•     Heilige Roomse Rijk: samenwerking van Duitse staten
• Keizerschap niet erfelijk: gekozen door keurvorsten
• Daarnaast: weinig macht -> géén centralisatie
• Engeland: vroege centralisatie onder Willem de Veroveraar (1066)
• 1215: Magna Carta (soort grondwet)                -> parlement wordt machtiger dan koning

Bourgondië

• Nederlanden: lappendeken van hertogdommen en graafschappen
• Groeiende macht Bourgondische hertogen door erfopvolging 
• Filips de Goede (15de eeuw) doet pogingen tot centralisatie
• 1464: Staten-Generaal: belasting afspraken met de gewesten
• Centralisatiepoging mislukt door vroegtijdig sterven Karel de Stoute