5.2 - Organismen + 5.3 - Populaties (A4)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 5 - Ecologie

Atheneum 4

Thema 5 - Ecologie

5.1 - Ecologie op alle organisatieniveaus

5.2 - Organismen

5.3 - Populaties

5.4 - Ecosystemen

5.5 - Veranderende ecosystemen

5.1 - Ecologie op alle organisatieniveaus

Herhaling

Ecologie op alle niveaus

Ecologie 

Environmental DNA (eDNA) 

Ecogenomica 

Ecologie op alle niveaus

Ecologie - wetenschap waarbij wisselwerking tussen organismen en hun omgeving wordt bestudeerd

Environmental DNA (eDNA) - DNA-bevattende delen in een ecosysteem (haar, schubben, etc.)

Ecogenomica - onderzoek a.d.h.v. genoom naar soorten in een gebied

Ecologie op alle niveaus

Biotisch vs. abiotisch 

Emergente eigenschappen

Ecologie op alle niveaus

Biotisch vs. abiotisch - Levende vs. levenloze natuur

Emergente eigenschappen - eigenschappen die specifiek voor het organisatieniveau zijn (bij populatie bijv. dichtheid, geboortecijfer, etc.)

5.2 - Organismen

5.3 - Populaties

Doelen van deze paragrafen

Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven

Je kunt veranderingen van abiotische en biotische factoren en hun onderlinge wisselwerking beschrijven

Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en coöperatie onderscheiden

Je kunt beschrijven hoe de populatiedichtheid wordt beïnvloed door factoren

Klimaat

Klimaat -> combinatie van abiotische factoren (niet-levende natuur)

Macroklimaat -> vrijwel dezelfde omstandigheden in grote gebieden

Kleine verschillen tussen kleinere gebieden -> microklimaat

Vb: Nederland heeft 1 macroklimaat, maar veel microklimaten

Abiotische factoren

Bodem

Licht

Temperatuur

Tolerantie

Verspreidingsgebied (areaal)

Tolerantiegrens

Beperkende factor

Tolerantiegebied

Optimum -> Optimumkromme

Optimumkromme

Aan het werk

Maken: 8 t/m 10

Tweede deel blokuur tijd om het af te maken

5.3 - Populaties

Populaties

Concurrentie (tegen elkaar) of coöperatie (met elkaar)

Concurrentie voor licht, voedsel, ruimte, etc.

Coöperatie in paren of groepen, langdurig of tijdelijk

Symbiose = samenleven van verschillende soorten

Er zijn 3 vormen van symbiose:

• Mutualisme
• Commensalisme 

• Parasitisme

• geen voordeel is
  geen symbiose
  

Dynamiek binnen populatie

Hoeveelheid individuen op bepaald oppervlakte (land) of in bepaald volume (water)

Varieert per soort

Roofdieren vaak weinig individuen per m2 of m3 

(kleine) prooidieren vaak veel individuen per m2 of m3

Verspreiding

Dichtheid geeft niet alle informatie,

Verspreiding verschilt per soort

Populatiedichtheid

Populatie-afhankelijke factoren:

Populatie-onafhankelijke factoren: vaak door klimaat en niet op vaste momenten (bijv. bosbrand, hevige sneeuwval, etc.) 

Populatiegrootte

Bepaald door:

 geboortecijfer - hoeveel nieuwe individuen geboren;

sterftecijfer - hoeveel individuen gestorven;

migratiecijfer - hoeveel individuen verlaten populatie

Evenwicht

Populatiegrootte vaak in dynamisch evenwicht (groei en krimp wisselen elkaar af)

Invloeden van buitenaf kunnen dit beïnvloeden, bijv. uitheemse soorten

Uitheemse soorten door menselijk toedoen toegetreden: exoten (invasief, sterker dan huidige populaties)

Exoten

Grote, snelle groei doordat er veel voedsel is voor invasieve soort: J-vormige groeicurve 

Alleen bij hoog geboortecijfer

Draagkracht

Hoeveel individuen kunnen overleven in bepaald gebied? o.a. bepaald door hoeveelheid voedsel

Te grote populatie -> draagkracht overschreden -> sterfte

Te grote overschrijding -> draagkracht (tijdelijk) verlaagd

Voorbeeld: rupsenplaag

Uitheemse soorten

Laag geboortecijfer: s-vormige groeicurve

Als omstandigheden geen groei meer toelaten, stompt populatietoename af

Vragen

Aan het werk

Maken: 

8 t/m 17

Lezen: 

5.4

Begrippen:

Macroklimaat                                  dichtheidsafhankelijke factoren

Microklimaat                                    evenwicht

Tolerantie                                           dichtheidsonafhankelijke 

verspreidingsgebied (areaal)                    factoren

tolerantiegrens                                geboortecijfer

beperkende factor                          sterftecijfer

tolerantiegebied                              migratie

optimum                                              uitheems

optimumkromme                            inheems

concurrentie                                     invasief

niche                                                      exoot/exoten

coöperatie                                         j-vormige groeicurve

symbiose                                           draagkracht

mutualisme                                      s-vormige curve

commensalisme

parasitisme

populatiedichtheid

verspreidingspatroon

Doelen:

Je kunt de invloed van de belangrijkste abiotische factoren op organismen beschrijven

Je kunt veranderingen van abiotische en biotische factoren en hun onderlinge wisselwerking beschrijven

Je kunt binnen een ecosysteem vormen van concurrentie en coöperatie onderscheiden

Je kunt beschrijven hoe de populatiedichtheid wordt beïnvloed door factoren