Hoofdletter, trema, koppelteken, apostrof

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

LESDOEL

Weten wanneer je een hoofdletter, kleine letter, liggend streepje/koppelteken, weglatingsstreepje, trema of apostrof moet gebruiken.

Hoofdletters en kleine letters

https://woordenlijst.org/leidraad/16

https://woordenlijst.org/leidraad/17/3

Op Niveau onderdeel [168] en [169]

Wat is goed?

1. Loes zei: "ik ga morgen zwemmen."
2. 'S ochtends is het rustig op de weg.
3. Met andere woorden: dit moet nog een keer.
4. 57 Koeien stonden in de wei.

Wat is goed?

1. hare majesteit
2. O-benen
3. een Alzheimerpatiënt
4. A.J. De Boer

Koppelteken 1

• om uitspraakproblemen te voorkomen (gala-avond)
• in de naam van getrouwde vrouwen (mannen) 
• in woorden met de voorvoegsels: adjunct-, aspirant-, collega-, ex-, interim-, niet-, non-, oud-
• voor een hoofdletter (anti-Russisch, oer-Hollands)

Koppelteken 2

• in combinaties van titels en beroepen (chef-kok) 
• bij (afleidingen van) aardrijkskundige namen (Zuid-  Frankrijk) 
• bij letters, cijfers en andere tekens en St of Sint (tv-programma, a4-formaat, $-teken, St.-Anna)
• in woorden die anders overzichtelijk worden (hyena-vel, pop-opera)

Wat is fout?

1. magisch-realisme
2. zee-egel
3. de commissie-Dijkstra
4. rij-instructeur

Wat is fout?

1. bioindustrie
2. haantje-de-voorste
3. safariachtig
4. contrarevolutionair

Weglatingsstreepje

• op de plek waar een deel van het woord is weggelaten (in voor- en tegenspoed, hoofd- en bijzaken)
• Let op: import en export, maar in- en export!

Wat is goed?

1. klinische- en ontwikkelingspsychologie
2. hoge- en lage bomen
3. havo en vwo leerlingen
4. moderne en klassieke muziek

Wat is fout?

1. witte- en bonte was
2. maandagochtend en -middag
3. winst- en verliesrekening
4. zomer- en wintertijd

Afbreekstreepje 1

• Breek bij voorkeur af tussen de woorddelen  (energie-rekening)
• Breek af tussen een grondwoord en een voor-  of achtervoegsel (on- gevaar-lijk)
• Breek bij één alleenstaande tussenmedeklinker af voor de medeklinker; de -ch is één letter (zeu-ren, ka-chel)

Afbreekstreepje 2

• Als de tussenmedeklinker -i is (klinkt als j) breek af na de -i (gooi-en)
• Breek bij twee tussenmedeklinkers af tussen de twee medeklinkers (fiet-sen)
• Breek bij drie of meer medeklinkers zo af dat er geen combinatie van medeklinkers aan het begin van een lettergreep komen te staan die nooit in Nederlandse woorden voorkomen (herf-stig)

Afbreekstreepje 3

• Breek zo af dat er geen uitspraakproblemen ontstaan (pu-bliek)
• Let op: bij woordafbreking verdwijnt het trema! (coëxistentie wordt co-existentie)

lach-en

Goed of fout?

lach-en

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

amb-te-naar

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

pa-ra-plu-tje

1. Goed
2. Fout

Trema

• Plaats het trema altijd op de eerste letter van de volgende lettergreep (ree-en --> reeën)
• geen trema bij -eum (museum), -iig (heiig), -cien (opticien), -ieus (modieus)
• geen trema bij bea- (beantwoord), gea- (geaard), geo- (geopend)
• Wel bij: geë- (geërgerd), geï- (geïndustrialiseerd), geü- (geürineerd)

Wat is fout?

1. vacuüm
2. officiële
3. heroïsch
4. electriciën

Wat is goed?

1. buiig
2. zeeëgel
3. zoëven
4. mozaiek

Apostrof 1

• op de plaats van een weggelaten letter (m'n hond, 's-Hertogenbosch, 't Regent)
• op- de plaats van een weggelaten bezits-s (Trix' boek, Klaas' mobiel)
• om uitspraakproblemen te voorkomen (foto's, baby's)

Apostrof 2

• in afleidingen van letter- en cijferwoorden (vwo'er, 50+'er) 
• Let op: bij letterwoorden die je als woord uitspreekt, gebruik je geen apostrof (havoër)
• Let op: bij samenstellingen van letterwoorden zet geen apostrof, maar een koppelteken (vwo-leerling, A3-papier)
• bij verkleinwoorden op -y (baby'tje
• Let op: cowboytje!

amb-te-naar

Goed of fout?

Johan's boek

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

Johanna's boek

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

cadeaus

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

ponytje

1. Goed
2. Fout

amb-te-naar

Goed of fout?

s'avonds

1. Goed
2. Fout