Omgevingsonderwijs - Door het donker
1 / 27
Éléments de cette leçon
Slide 1 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 2 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 3 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 4 - Diapositive
Een kazemattenkanon, foto: Kazemattenmuseum
https://friesland.75jaarvrijheid.nl/1940/2429415/slag-om-de-afsluitdijk-en-wons
Slide 5 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 6 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 7 - Diapositive
Razzia Sportpark Leeuwarderweg
Voor de Duitse oorlogsindustrie waren veel arbeiders nodig. Een groot deel van het bedrijfsleven was bereid of gedwongen de Duitse orders uit te voeren en in 1941 werkte al 70 procent van de Nederlandse industrie-arbeiders in feite rechtstreeks voor de Duitse Wehrmacht. Er werden steeds verder gaande maatregelen ingesteld die arbeidskrachten moesten opleveren. Degenen die zich hieraan wilden onttrekken moesten onderduiken en waren eigenlijk vogelvrij. Ze liepen het risico te worden opgepakt bij razzia's en te worden veroordeeld tot gevangenisstraf of erger. Vooral mannen tussen 18 en 50 jaar liepen gevaar. Er zijn in Sneek verschillende razzia's gehouden.
Razzia op het Sportpark
Op 21 mei 1944, vond een razzia plaats op het Sportpark aan de Leeuwarderweg. Terwijl daar een voetbalwedstrijd werd gehouden tussen teams uit Noord- en West-Nederland, zetten de Duitsers het voetbalterrein af. Het was een belangrijke wedstrijd die daar die dag gespeeld werd: het laatste duel in de competitie tussen vijf Nederlands regio's. Honderden toeschouwers waren er op afgekomen. Plotseling klonk het uit een magafoon: 'Alle mannen tussen de achttien en vijftig jaar dienen in verband met de Arbeidseinzats (arbeidsinzet) na afloop van de wedstrijd bij de uitgang hun Ausweiss te tonen'. De Ausweiss was het bewijs dat ze waren vrijgesteld van werken in Duitsland. Velen hadden niet zo'n Ausweiss en probeerden ongezien weg te komen. Via de tuinen van de woningen aan de Jachthavenstraat wisten heel wat jongens en mannen te vluchten, maar nadat deze waren afgegrendeld door Duitse soldaten lukte dat niet meer. Een muziekkorps dat de voetbalwedstrijd luister bijzette, betekende ook de redding van vele bezoekers. Toen het korps het terrein verliet, zag het kans een aantal jongens en mannen mee naar buiten te smokkelen. Volgens verzetsstrijder Dick Brouwer zou de omvang van het korps zelfs zijn verdubbeld. Verder verstopten een aantal mensen zich in de accommodatie op het sportveld, zoalsd in hoeken en gaten onder de tribune en zelfs onder de vloer van de kantine. Na een doorwaakte nacht konden zij de volgende dag het sportveld verlaten. Uiteindelijk zouden de Duitsers toch 24 mannen 'buit maken'.
Meer razzia's
Er zijn in Sneek vaker razzia's gehouden. Onder meer op 28 oktober 1944, 3 november 1944 en 15 december 1944. Bij de razzia van 3 november 1944 werd onder andere een inval gedaan bij Lankhorst Touwfabrieken, waarbij een aantal werknemers werden opgepakt. Ze werden eerst naar de Sperkhemschool gebracht en wachtten daar in angstige spanning af wat er verder komen ging. Uiteindelijk werden ze afgevoerd naar werkkampen in Drente en moesten daar antitankwallen op te werpen. Ze ontmoetten er ook andere Snekers die daar al eerder waren tewerkgesteld.
Tijdens de razzia van 3 november 1944 is ook de synagoge aan de Wijde Burgstraat vernield.
Gevaar op straat
De heer Romke Akkerman uit Sneek vulde het bovenstaande aan met een mededeling die aangeeft dat het niet alleen tijdens razzia's jongens en mannen gevaar liepen. Ook als er schijnbaar niets aan de hand was liep iedereen gevaar. Zo werd eind 1944 op de Oosterdijk een jongen doodgeschoten. Hij had smalende opmerkingen gemaakt over twee Sneker meisjes die met een Duitse soldaat liepen. Deze soldaat schoot de jongen dood, terwijl bij de schietpartij de moeder van de heer Akkerman ernstig gewond raakte.
https://sites.google.com/site/historievansneek/tweede-wereldoorlog/razzia-sportpark-leeuwarderweg
Slide 8 - Diapositive
In Drenthe, the Germans constructed in 1944 and 1945 many kilometers of anti-tank ditches as part of the Frieslandriegel Defense Line. Most of these are gone, but in forests and heathlands sometimes still parts can be found.
From this location to the north, the anti-tank ditch is very visible for hundreds of meters.
https://www.tracesofwar.com/sights/68018/German-Anti-tank-Ditch-Ballo%C3%ABrveld.htm
Slide 9 - Diapositive
Van der Kooij werd in Wommels geboren als zoon van de fabriekswerkman Jan van der Kooij en van Nieskje Sipkema. Hij was getrouwd met Zwaantje Muizelaar. Van der Kooij was tijdens de Tweede Wereldoorlog lid van het Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps. Als collaborateur was hij op de hoogte van vele zaken binnen het verzet in de omgeving van Sneek. Dat kwam doordat tijdens een vergadering van het verzet in een woning aan de Parallelweg was gezien dat hij daar afluisterde. Daarnaast werd hij betiteld als politiek onbetrouwbaar en werkte hij als chauffeur voor de Duitse bezetter. Al langere tijd werd hij hierdoor het verzet in de gaten gehouden. Uiteindelijk werd besloten dat hij te veel informatie had en dat de kans dat Van der Kooij mensen ging verraden te groot werd. Hierop ging het verzet in Sneek over tot actie.
Van der Kooij werd hierop op 12 juli 1944 ontvoerd door een knokploeg. Tijdens de overval werd hij aangeschoten en door de KP een auto op de Kerkhoflaan in gesleurd. Hierna werd hij vervoerd naar een boerderij in Scharnegoutum, deze boerderij vormde het huis voor veel onderduikers en gecrashte geallieerde piloten. Omdat de gewonde Van der Kooij niet spraakzaam of behulpzaam was en het verzet hier met hem opgescheept zat, werd hij de volgende dag doodgeschoten. Hij overleed op 13 juli omstreeks drie uur 's middags te Scharnegoutum op 38-jarige leeftijd.
Als vergelding voor deze moord nam de Duitse bezetter wraak door verschillende Snekers te liquideren in de nacht van 13 op 14 juli 1944. Deze nacht wordt de Sneker Bloednacht genoemd.
Het verslag van de liquidatie van Van der Kooij en de daarop volgende vergeldingsactie verscheen enkele dagen later in de illegale pers
Slide 10 - Diapositive
https://www.jaarvanverzet.nl/verzetsactie/liquidatie-geale-kooij/
Mooi stukje krant over Liquidatie van een van de mannen, misschien overtypen en uitprinten om voor te lezen
Slide 11 - Diapositive
Aanleiding
De directe aanleiding van de Sneker Bloednacht ligt op 12 juli 1944. Op deze woensdag werd NSKK'er Gaele van der Kooij door het verzet ontvoerd en later vermoord. In de nacht van 13 op 14 juli nam de Duitse bezetter wraak voor deze liquidatie.
Sneeker Bloednacht
22.30-01.30 uur: aanvang, Tekelenburg
Op 13 juli 1944 vertrok rond de klok van 22.30 uur een bus met 25 leden van de NSKK vanuit Leeuwarden richting Sneek. SD'er Jan Ale Visser, die bekendstond als schietgraag, had een dodenlijst bij zich met de namen van 25 vooraanstaande inwoners van Sneek. Deze Sneekers stonden bij de bezetter als anti-Duits bekend.
Met hulp van twee NSB'ers die afkomstig waren uit Sneek werd, nadat de lijst eerder was opgesplitst, de zoektocht gestart. De eerste groep trof op bijna alle adressen geen bewoners aan. Aangekomen bij de Martinikerk keek Jan Tekelenburg, die in de buurt woonde en die op de dodenlijst stond, gealarmeerd door het geluid op straat door het raam. Bij zijn huis aangekomen werd hij direct na het openen van zijn voordeur vermoord.
01.30-02.30 uur: Bakker, Van der Heide
De tweede groep kwam rond de klok van half twee aan bij het huis van Jan Hendrik Bakker in de Wijde Noorderhorne. Nadat hij werd meegenomen hoorde zijn familie later een schot. Doordat het te gevaarlijk was om naar buiten te gaan, vond zijn zoon de volgende morgen zijn lijk. Enkele minuten later kwam het eskader aan bij het huis van de familie Van der Heide. Zoon Feike had enkele dagen ervoor ruzie gemaakt met een NSB'er, wat deze avond zijn dood zou betekenen. Nadat hij van huis werd meegenomen viel even later het dodelijke schot.
02.30-03.30 uur: Koelstra, Rasterhoff
Rond half drie was het mevrouw Koelstra die de deur opende voor de groep Duitsers. Even later werd haar man, Klaas Koelstra, door 15 mannen meegenomen. Op de Leeuwarderweg werd Koelstra vermoord. Hierna ging men op weg naar de woning van gemeentesecretaris Ludolf Rasterhoff. Hij werd in zijn achterhoofd geschoten, maar hield zich schijndood. Later zou hij van zijn verwondingen herstellen.
03.30 uur: einde
Zo'n twee uur nadat beide groepen hun ronde begonnen werd deze beëindigd omdat de spertijd voorbij was. De vier dodelijke slachtoffers, allen slachtoffer van een schot van Jan Ale Visser, werden zoals gezegd even later gevonden. De Sneeker Bloednacht was een feit.
Het verslag van de liquidatie van Van der Kooij en de daarop volgende vergeldingsactie verscheen enkele dagen later in de illegale pers.[1][2]
Slide 12 - Diapositive
https://www.jaarvanverzet.nl/verzetsactie/liquidatie-geale-kooij/
Slide 13 - Diapositive
Lever, Hendrik Jacob
Hendrik Jacob Lever (sr), geboren op 16 juni 1891 te Groningen, overleden op 8 maart 1945 te Dachau, zoon van Jan Lever en Martha Alberts. Gehuwd met Berendiena Niemeijer.
Uit dit huwelijk drie kinderen *Jan, Hendrik en Meta
In de Tweede Wereldoorlog leverde in Friesland een „knokploeg Lever" verzet tegen de Duitse bezetter. De kern van deze verzetsgroep werd gevormd door oprichter Santema (Scharnegoutum, 2 maart 1902 – Vught, 10 augustus 1944), Hendrik Jacob Lever Sr. en diens drie kinderen, Jan Lever (11-08-1922/21-07-1944), Hendrik Jacob Lever Jr. (26-12-1923/18-08-1944) en Meta Lever (1928). Jan Lever ging naar Groningen. Bij een overval in Delfzijl is hij tijdens een vuurgevecht met de Duitsers bij Ezinge om het leven gekomen
September 1945: SNEEK. Onder de velen die in de jaren van bezetting hun leven geofferd hebben in den strijd tegen den overweldiger, behoorden ook de heer Hendrik Jacob Lever en zijn beide zoons Jan en Hendrik, gewoond hebbende te Sneek. De vader overleed 8 maart 1945 in het concentratiekamp te Dachau (aankomst Dachau 26 mei 1944), Jan Lever werd 21 Juli 1944 tijdens een gevecht met de Grüne Polizel te Eenrum doodgeschoten en Hendrik werd 18 Aug. 1944 te Vught gefusilleerd.
Het stoffelijk overschot van Jan Lever, die, hoe jong hij ook was, een zeer vooraanstaande plaats in de verzetsbeweging, eerst in Friesland, daarna in Groningen, heeft ingenomen, werd Woensdagmiddag onder, zeer grote belangstelling op de Alg. Begraafplaats alhier opnieuw ter aarde besteld, nadat vooraf een lijkdienst was gehouden in Aere Perennius, waarbij Ds. F. Guillaume Pred. alhier, die ook vele jaren in Dachau gevangen heeft gezeten, voorging.
Een achttal sprekers voerden het woord. De oudste broer van de heer H. J. Lever dankte voor de belangstelling, in het bijzonder den heer en mevr. Molenkamp te Eenrum, bij wiens woning Jan Lever werd doodgeschoten. Op zijn verzoek zongen allen het Lutherlied: „Een vaste burcht is onze God", waarmee deze plechtigheid besloten werd.
Slide 14 - Diapositive
Meta Martha Lever (Groningen, 1928) was een Nederlands verzetsstrijdster ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Als dochter van Hendrik Lever, boekhandelaar, verhuisde Meta in 1931 met haar ouders, opa en broers Henk en Jan naar Sneek. Hier betrokken ze een woning aan het Kleinzand. Lever was tijdens de Tweede Wereldoorlog lid van de Groep Lever, die onder meer verantwoordelijk was voor de verspreiding van illegale bladen als Vrij Nederland en Trouw. Ook pleegde de groep overvallen en werden onderduikers aan verblijfsplaatsen geholpen.
Meta Lever heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd.
Zij onthulde op 4 mei 1950 het Oorlogsmonument van Sneek. In hun voormalige woonhuis aan het Kleinzand, nu onderdeel van het Fries Scheepvaartmuseum, onthulde zij op 7 april 2006 een plaquette ter herinnering aan de verzetsactiviteiten van haar familie. Daarnaast is de Famylje Leverstrjitte naar de familie vernoemd.
Slide 15 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 16 - Diapositive
Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO)
OD: Ordedienst
NSF: Nationaal Steunfonds
LO: Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers
KP: Knokploegen
NBS: Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten
https://files.friesmuseum.nl/files/6/6/5/4/onderzoek_organisatie_verzet_in_Friesland_stage_Marre_Sloots.pdf
Slide 17 - Diapositive
In Friesland werden verschillende illegale bladen verspreid. De vorm waarin dit gebeurde verschilde. Zo waren
er bijvoorbeeld de grote (landelijke) illegale bladen, waarvan Vrij Nederland, Trouw, Je Maintiendrai en Het
Parool de belangrijkste waren. Er waren een aantal groepen actief in Friesland. Zo was er bijvoorbeeld de
groep-Lever in Sneek, met onder andere Willem Santema, Willem Stegenga, Roel Walda, Eeuwke Koopmans en
de familie Lever. Zij verspreidden onder andere Vrij Nederland en Trouw.
21 De gebroeders Wierda waren met
hun verzetsgroep verantwoordelijk voor de verspreiding van Je Maintiendrai. De bladen werden gedrukt bij
verschillende drukkers, of gestencild. Illegale drukkers in Friesland waren de familie van der Weij (van wie
vader Tiede, en zoons Pieter, Sjouke en Theunis alle vier om het leven zijn gekomen) en Terveer in
Leeuwarden, en A.J. Osinga in Bolsward. Een aantal van de landelijke bladen kreeg in Friesland een eigen
editie, die ook plaatselijk gedrukt werd. Soms kregen de plaatselijke edities een eigen naam. Zo werd
bijvoorbeeld in Friesland Noorderlicht uitgegeven, de Friese versie van De Waarheid. Ook waren
naamsveranderingen soms nodig om de bezetter op een verkeerd spoor te zetten. Zo gaf dezelfde groep die
Trouw produceerde, ook het blad V3 uit, en veranderde Je Maintiendrai tijdelijk in De Koerier, en later in De
Nieuwe Koerier. Vaak bestonden de krantjes uit teksten van nieuwsbulletins, opgenomen van het Engelse
radiojournaal. Daarnaast bevatten veel illegale bladen opinieartikelen, waarschuwden zij de bevolking voor de
wreedheden van de bezetters, gaven ze omschrijvingen van beruchte collaborateurs en riepen ze op om niet
aan bepaalde maatregelen gehoor te geven. Tot slot waren er nog de bladen die dienden tot morele steun.
Deze bevatten bijvoorbeeld gedichten en spotprenten. Dit gold ook voor de grote hoeveelheid alleen regionaal
verspreide blaadjes. Vooral na dolle dinsdag, 6 september 1944, nam het aantal illegale bladen enorm toe. Er
was nu een enorme behoefte bij de bevolking om van nieuws over het optrekkende front te worden voorzien.
Slide 18 - Diapositive
Lever, Hendrik Jacob
Hendrik Jacob Lever (sr), geboren op 16 juni 1891 te Groningen, overleden op 8 maart 1945 te Dachau, zoon van Jan Lever en Martha Alberts. Gehuwd met Berendiena Niemeijer.
Uit dit huwelijk drie kinderen *Jan, Hendrik en Meta
In de Tweede Wereldoorlog leverde in Friesland een „knokploeg Lever" verzet tegen de Duitse bezetter. De kern van deze verzetsgroep werd gevormd door oprichter Santema (Scharnegoutum, 2 maart 1902 – Vught, 10 augustus 1944), Hendrik Jacob Lever Sr. en diens drie kinderen, Jan Lever (11-08-1922/21-07-1944), Hendrik Jacob Lever Jr. (26-12-1923/18-08-1944) en Meta Lever (1928). Jan Lever ging naar Groningen. Bij een overval in Delfzijl is hij tijdens een vuurgevecht met de Duitsers bij Ezinge om het leven gekomen
September 1945: SNEEK. Onder de velen die in de jaren van bezetting hun leven geofferd hebben in den strijd tegen den overweldiger, behoorden ook de heer Hendrik Jacob Lever en zijn beide zoons Jan en Hendrik, gewoond hebbende te Sneek. De vader overleed 8 maart 1945 in het concentratiekamp te Dachau (aankomst Dachau 26 mei 1944), Jan Lever werd 21 Juli 1944 tijdens een gevecht met de Grüne Polizel te Eenrum doodgeschoten en Hendrik werd 18 Aug. 1944 te Vught gefusilleerd.
Het stoffelijk overschot van Jan Lever, die, hoe jong hij ook was, een zeer vooraanstaande plaats in de verzetsbeweging, eerst in Friesland, daarna in Groningen, heeft ingenomen, werd Woensdagmiddag onder, zeer grote belangstelling op de Alg. Begraafplaats alhier opnieuw ter aarde besteld, nadat vooraf een lijkdienst was gehouden in Aere Perennius, waarbij Ds. F. Guillaume Pred. alhier, die ook vele jaren in Dachau gevangen heeft gezeten, voorging.
Een achttal sprekers voerden het woord. De oudste broer van de heer H. J. Lever dankte voor de belangstelling, in het bijzonder den heer en mevr. Molenkamp te Eenrum, bij wiens woning Jan Lever werd doodgeschoten. Op zijn verzoek zongen allen het Lutherlied: „Een vaste burcht is onze God", waarmee deze plechtigheid besloten werd.
Slide 19 - Diapositive
https://lc.nl/friesland/Bekijk-de-sporen-die-herinneren-aan-de-Joodse-gemeenschap-van-Sneek-23150219.html
Ervaringen van mensen die zijn verdwenen naar concentratiekampen.
In stad en omgeving werden al vroeg groepen en individuen actief die Joodse (en andere)
burgers hielpen onderduiken. Exacte getallen zijn niet te geven, maar van de ongeveer 55
personen die in aanmerking kwamen om weggevoerd te worden, zijn er 25 in kampen
omgekomen en slechts één is daaruit teruggekeerd. Meer dan de helft heeft de oorlog
overleefd door onder te duiken of te vluchten. Een groot percentage als je bedenkt dat in
verhouding tot alle Nederlandse Joden slechts een kwart het er levend afgebracht heeft.
Slide 20 - Lien
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 21 - Diapositive
https://sites.google.com/site/historievansneek/tweede-wereldoorlog/overvallen-in-1945-op-het-politiebureau/waag-in-brand
Waag in de brand gestoken
Slide 22 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 23 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 24 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 25 - Lien
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 26 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 27 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
