4M Erfelijkheid en evolutie les 3 Stambomen en oefenen stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Programma

• Thema herhalen thema 3  Erfelijkheid en evolutie --> les 3 Stambomen
• Afsluiting 

Stamboom

Tekens: vierkantje (man) of rondje (vrouw)

Kleuren: met of zonder bepaalde eigenschap

P

F1

F2

Genotype en Fenotype bepalen met kruisingen

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat een bepaald fenotype bij de F2 generatie is. 

<-- Je kan met behulp van kruisingsschema's erachter komen dat rood haar is recessief is.   

Drager 

Als een aandoening of eigenschap recessief over erft, dan heb je de aandoening/eigenschap alleen als je het gen 2 keer hebt --> aa. 

Heb je Aa (heterozygoot), dan ben je drager, je hebt het gen/alllel wel, maar je bent niet ziek of je vertoont niet de eigenschap.

Als 2 dragers nakomelingen krijgen, dan hebben zij 

25% kans op een kind met die 

aandoening/eigenschap (aa).

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

In dit geval:

• Zwart: hangende oren
• Wit: rechtopstaande oren

1. Welke oren zijn dominant?
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat?

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

In dit geval:

• Zwart: hangende oren
• Wit: rechtopstaande oren

1. Dominant --> rechtopstaande oren (wit)
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat? 

--> P (beide wit) krijgen 3 nakomelingen 

--> 2 wit en 1 zwart. Dat kan je dus zien aan de heterozygote ouders die een kind krijgen met een andere kleur. 

Uitleg: P zijn beide heterozygoot (Aa). 

P (beide wit) kan niet AA of aa zijn, want dan waren alle hun kinderen wit en dat is niet zo. 

Kind zwart --> aa. 

Kind zwart kan niet Aa of AA zijn -> want dan was hij wit. 

Let op! Je kunt niet aan de kleur zien welke dominant is! Je kan niet aannemen dat van de dominanten de meeste zijn. 

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Is nr. 2 homozygoot of heterozygoot?
2. Is de eigenschap van nr. 2 dominant of recessief? 
3. Zijn de ouders homozygoot of heterozygoot?

Antwoorden

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Homozygoot
2. Recessief (aa)
3. Heterozygoot (Aa)

Hoe kan je alle genotypen invullen in een stamboom?

Tip 1: Zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

- Hans en Karin heterozygoot zijn.

- Donker haar dominant is

- Rood haar recessief is

Schrijf nu eerst op wat je weet uit de informatie

Donker haar is dominant

Rood haar is recessief

AA  donker haar, homozygoot

Aa  donker haar, heterozygoot

aa  rood haar, homozygoot

Tip 2:  Je kunt nu de recessieve eigenschap (aa) in de stamboom invullen 

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn.

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Tip 3:  Nu kan je stap voor stap de andere genotypen invullen. Soms weet je gewoon niet zeker welk genotype een persoon heeft! Je vult dan b.v. in Aa of AA. 

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

Donker haar --> Aa

Want, een kind van Karin heeft heeft rood haar (aa) en zijzelf niet.

Donker haar --> Aa

Heeft 1 ouder (moeder) die rood haar heeft (aa)

Dus heeft hij a van zijn moeder gekregen, maar omdat hij donker haar heeft moet hij ook de A hebben gekregen van zijn vader. 

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar --> Aa

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Donker haar --> Aa

Want, een kind van Hans heeft heeft rood haar (aa) en hijzelf niet.

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

In een stamboom staat een vierkantje voor:

1. De man
2. De vrouw
3. De kinderen

Welke eigenschap is dominant? Leg uit.

Neem de stamboom over en noteer de genotypen.

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

1

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

Je weet nu: Het fenotype van de ouders is DOMINANT

het fenotype van edith is RECESSIEF

2

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

Je weet nu: Het fenotype van de ouders is DOMINANT en HETEROZYGOOT

het fenotype van edith is RECESSIEF en HOMOZYGOOT

3

Vader en moeder Bruens Aa

Edith aa

broer Edith Aa of Aa

4

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven.
Welk allel is dominant?

1. Albino
2. Pigment
3. Beide
4. Beide niet

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind pigment heeft?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Opdracht 

Het gen voor donkere vachtkleur is bij konijnen dominant (A) over de vachtkleur die ’Himalaya-type’ wordt genoemd. 

De stamboom in de afbeelding  geeft de overerving van de vachtkleur in een konijnenfamilie

weer. Geef de genotypen van konijn 1, 2 en 3.

Opdracht 

Het gen voor donkere vachtkleur is bij konijnen dominant (A) over de vachtkleur die ’Himalaya-type’ wordt genoemd. 

De stamboom in de afbeelding  geeft de overerving van de vachtkleur in een konijnenfamilie

weer. Geef de genotypen van konijn 1, 2 en 3.

Antwoord

1 = Aa 

2 = Aa 

3 = aa

Bij konijnen komen verschillende vachtkleuren voor, zoals een donkere vacht en een vachtkleur die ’Himalaya-type’ wordt genoemd. Het gen voor donkere vachtkleur is dominant (A).
De stamboom in afbeelding 6 geeft de overerving van de vachtkleur in een konijnenfamilie
weer. Geef de genotypen van konijn 1, 2 en 3.

1. 1 = AA / 2 = AA / 3 = aa
2. 1 = Aa / 2 = AA / 3 = aa
3. 1 = Aa of AA / 2 = Aa of AA / 3 = aa
4. 1 = Aa / 2 = Aa / 3 = aa

Opdracht

Wat is het genotype van persoon 4?

Daarna nakijken klassikaal

Opdracht

Wat is het genotype van persoon 4?

Antwoord

aa

Uitleg: persoon 4 heeft een ander genotype (en fenotype) dan de ouders. Dat betekent dat de ouders beide heterozygoot moeten zijn (Aa). Alleen dan kan kind 4 een ander genotype hebben --> aa

Daarna nakijken klassikaal

3M oefenvragen stambomen

Het gen voor taaislijmziekte is ...

1. Dominant
2. Recessief
3. Kan ik niet uit deze stamboom halen
4. Nog nooit van die woorden gehoord

Persoon nummer 4 heeft als enige blauwe ogen (genotype is bb). De rest heeft bruine ogen. Van welke personen in deze stamboom kun je met zekerheid zeggen dat ze het genotype Bb hebben?

1. 1 en 2
2. 1 en 3
3. 2 en 3
4. 2 en 5

Wat is het genotype van de vader?
Wat is het genotype van kind 2?

1. Vader AA Kind Aa
2. Vader Aa Kind aa
3. Vader aa Kind Aa
4. Vader AA Kind aa

Gegeven is dat 1 genotype AA heeft en 2 genotype aa. Wat is dan het genotype van 5?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. Dat kan je niet weten

Vul het genotype van de F1- generatie in.

Wat is het genotype van het meisje in de F2-generatie met het rode haar?

Wat is de kans op nakomelingen in de F2-generatie met een heterozygoot genotype?

Uit de resultaten van één bepaalde kruising is met zekerheid af te leiden, dat het gen voor korte haren dominant is.

Welke kruising is dit?

1. 1 x 2
2. 3 x 4
3. 5 x 6

Het ontbreken van de zaadleiders komt vaak voor bij mannen met taaislijmziekte, een erfelijke ziekte.
In de afbeelding zie je een deel van een stamboom van een familie waarin taaislijmziekte voorkomt.

Eén van de mannen in de stamboom heet Peter.
Is Peter heterozygoot of homozygoot voor het gen dat taaislijmziekte veroorzaakt? En is dit gen dominant of recessief?

1. Heterozygoot dominant
2. Homozygoot dominant
3. Heterozygoot recessief
4. Homozygoot recessief

Wat zal het genotype zijn van de ouders?

1. beide homozygoot dominant
2. beide homozygoot recessief
3. 1 homozygoot en 1 heterozygoot
4. beide heterozygoot

Wat is het genotype van persoon 10?

1. AA of Aa
2. AA
3. Aa
4. aa

Wat is het genotype van kat 2?

1. AA
2. Aa
3. aa

Wat is het genotype van persoon 4?

1. aa
2. AA
3. Aa

Wat is het genotype van persoon 5?

1. aa
2. AA
3. Aa

Welke persoon heeft het genotype 'aa'?

1. 4
2. 5
3. 6
4. 7

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren. Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen. De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is. In de afbeelding zijn drie stambomen getekend. Welke stamboom kan de genotypen juist weergegeven?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind pigment heeft?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Huiswerk

Heel veel oefenen

Herhalen en/of extra oefenen

Oefeningen erfelijkheid

Oefeningen evolutie

Playlist uitlegvideo's 

Effectief leren video's