§3 - Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, t
• Leerjaar 2,3

Doelen

Na deze paragrafen kun je uitleggen:

- Hoe wordt het genotype bepaald?

 - Wat is het fenotype?

 - Wat betekent erfelijk?

 - Kun je je fenotype aanpassen?

 - Wat het verschil is tussen een chromosoom en een gen.

 - Wat zijn chromosomenparen?

 - Wat het verschil is tussen geslachtscellen en lichaamscellen.

 - Wat er gebeurt bij bevruchting.

 - Wat voor soort tweelingen er zijn en hoe ze ontstaan.

Erfelijkheid

Erfelijke eigenschappen

Erfelijke eigenschappen

fenotype =Uiterlijk = hoe je eruit ziet

Vele eigenschappen

--> Kleur haren, ogen etc.

--> Vorm haren, ogen etc.

Veel uiterlijke eigenschappen zijn erfelijk

genotype= de informatie voor erfelijke eigenschappen  vastgelecht in het DNA

Fenotypen

Fenotype wordt bepaald door:

- Genotype

- Invloeden uit het milieu

Kan je het genotype voor haarkleur van een organisme bepalen aan de hand van een foto?

1. Ja want dat kan je zien
2. nee, het uiterlijk is het fenotype en is het fenotype is ook afhankelijk van invloeden van buitenaf
3. ja, want het genotype is afhankelijk van het fenotype
4. nee, het haar kan geverfd zijn

Chromosomen & genen & DNA

Alle erfelijke informatie vinden we in de celkern 

- van groot naar klein: 

       Cel - celkern - chromosomen - genen

- In elke celkern zitten 46 chromosomen.

- Elk chromosoom bestaat uit vele genen. 

- Één gen bepaalt één erfelijke eigenschap        (kleur ogen, haren etc.)

- Chromosomen bestaan uit stof DNA,            op het DNA zitten de genen 

De informatie voor alle erfelijke eigenschappen noemen we genotype.

Waar zorgt een gen voor?

Hoeveel chromosomen zitten er in een celkern van een cel?

Cellen

Chromosomenparen

Lichaamscel:

46 Chromosomen / 23 chromosomenparen

Geslachtscel:

23 chromosomen / geen chromosomenparen

Chromosomenparen

Wat is het verschil tussen geslachtscellen en lichaamscellen?

Bevruchting en erfelijke ziektes

Bevruchting

Geslacht

Je krijgt geslachtscel (X of Y) van vader en van moeder

XY = Jongen

XX = Meisje

stel dat we in de toekomst in het laboratorium een kind kunnen verwekken van twee vrouwen. Hebben ze dan even veel kans op een jongetje als een meisje? leg je antwoord uit.
tip: welke geslachtscellen heeft een weg te geven vrouw?

Celdeling

Tweelingen

Beau is net bevallen van een tweeling, een jongen en een meisje.
wat voor een tweeling is dit?

1. twee-eiige tweeling
2. Siamese tweeling
3. eeneiig tweeling
4. tweeslachtige tweeling

De nieuwe buren van Maurits hebben twee dochters. Ze hebben blond haar en blauwe ogen. wat is juist?

1. ze zijn eeneiig want ze hebben hetzelfde fenotype
2. twee-eiig want ze hebben een ander genotype
3. ze zijn eeneiig want ze hebben hetzelfde genotype
4. een-, of twee-eiig is niet zeker zonder DNA test

juist of onjuist:
voor een eeneiige tweeling zijn 2 zaadcellen en 2 eicellen nodig

1. juist
2. onjuist

juist of onjuist:
voor een twee-eiige tweeling zijn 2 zaadcellen en 2 eicellen nodig

1. juist
2. onjuist

het krijgen van een tweelingen is erfelijk.
Als bij de vader in de familie tweelingen voorkomen heeft hij een grotere kans om zelf een tweeling te verwekken.

1. juist
2. onjuist

Leg uit: waarom heb je als stel alleen een grotere kans op tweelingen als dit in de familie van de vrouw voorkomt?