M1H1 3.3 Langs de Limes

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 1

Het Romeinse Rijk

Tijd van Grieken & Romeinen 

(3.000 v. Chr. - 500 na Chr.)

3.3 Langs de limes

Een groot Rijk

• Na de dood van Caesar veroverden de Romeinen nog een klein aantal gebieden.
  
  
• In het jaar 117 na Chr. was het Romeinse Rijk op zijn grootst. 
  
  
• De Romeinen maakten vaak gebruik van natuurlijke grenzen:
   zeeën, rivieren, bergen, woestijnen
  
  
• Maar er waren ook versterkte grenzen met wachttorens en forten.
  

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

In 117 na Christus was het Romeinse Rijk op zijn grootst. Toen besloten de keizers om geen gebieden meer te veroveren.

Mare Nostrum, onze zee. Zo noemden de Romeinen de Middellandse Zee.

Germania, zoals onze streek door de Romeinen werd genoemd, bestond uit: Germania Inferior (Laag Germanië) en Germania Superior (Hoog Germanië).

Gallia (Gallië), het huidige Frankrijk, werd door Julius Caesar veroverd. Zijn aanzien steeg hierdoor enorm. De hele oorlog kostte het leven aan meer dan een miljoen Galliërs, en nog een miljoen werden tot slaaf gemaakt. Caesar heeft de oorlog beschreven in het boek Verslagen over de Gallische Oorlog, waarin hij hier en daar wel een beetje overdrijft...vooral over zichzelf.

Met de verovering van Egypte hadden de Romeinen hun voedseltekort in delen van het Romeinse Rijk opgelost: het land werd de graanschuur van Rome.

De Grieks-Romeinse cultuur

De Grieks-Romeinse cultuur

• In 146 v. Chr. werd heel Griekenland onderdeel van het Romeinse Rijk.
  
• De Grieken waren geïnteresseerd in kunst, wetenschap, geschiedenis en filosofie.
• De Romeinen waren geïnteresseerd in oorlog voeren, organiseren en bouwen:
   verharde wegen, stenen huizen, aquaducten, bruggen, thermen, theaters etc. 
  
  
• De Romeinen raakten onder de indruk van de kennis van de Grieken.
   Zij namen hun kennis over waardoor er een Grieks-Romeinse cultuur ontstond.  
• Door gebieden te veroveren en handel te drijven, werd de Grieks-Romeinse cultuur
   door heel Europa verspreid! 

Pont du Gard (Frankrijk) is een Romeins aquaduct dat later is uitgebreid tot brug.

De Arena van Nîmes (Frankrijk) is een amfitheater, gebouwd tussen 50 en 100 na Chr. en geïnspireerd op het Colosseum in Rome.

Het wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt voor concerten en stierengevechten.

In dezelfde stad, Nîmes, is ook deze tempel te vinden. Het Maison Carrée, zoals het tegenwoordig heet, is een van de best bewaarde Romeinse tempels die men kan vinden op het grondgebied van het voormalige Romeinse Rijk.

Op het smalste stuk van Groot-Brittannië liet keizer Hadrianus een muur van 117km lang bouwen als noordelijke grens van het Romeinse Rijk. Stukken van de Muur van Hadrianus zijn nog steeds in het landschap te vinden.

De Limes in Nederland

• De noordgrens van het Romeinse Rijk lag bij de rivier de Rijn: de Limes
  
  
• Langs deze rivier bouwden de Romeinen forten en wachttorens.

• Vanaf de grens konden ze de stammen in het noorden van het Romeinse Rijk 
   in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

De eerste Romeinse nederzettingen in NL

• Noviomagus (Nijmegen),
   Mosa Trajectum (Maastricht)
   Forum Hadriani (Voorburg)
  
  
• Ingedeeld als een schaakbord: 
   - Kruispunt van 2 hoofdwegen.
   - Forum (politiek, economisch centrum)
  
  
• ± 1.000 tot 5.000 inwoners.
  
  
• Thermen, amfitheater etc.

De eerste Romeinse nederzettingen in NL

• Meerderheid woonde op het platteland.
  
  
• Komst Romeinen leidde tot veranderingen:
   - Bossen gekapt voor landbouw en veeteelt
   - Grote boerenbedrijven ('Villa Rustica')
      waar pachters en slaven in dienst zijn. 

Dit is een villa rustica, een soort boerderij. Naast dit type villa, bestond er ook de villa urbana. 

Het meeste werk rondom de villa werd gedaan door slaven.

Veel villa's hadden uitgebreide badruimten met vloerverwarming.

Er waren appartementen voor de villicus (de toezichthouder) en de actor (de boekhouder) en ook slaapvertrekken voor de slaven.

Een villa rustica bestond vaak uit verschillende gebouwen, zoals het woonhuis, de stallen en de voorraadschuren.

Villa Rustica

Villa op het platteland voor de rijken. 

Romanisering

• Rijken gingen als echte Romeinen leven.
   (taal, kleding, godsdienst, villa etc.)
  
  
• Hoe?
   1. Verovering van grondgebied
   2. Handel
   3. Trouwen met lokale vrouwen
  

Meedoen of macht kwijt

De Romeinen beheersten hun 'Imperium Romanum' met relatief weinig mensen.

Hoe kregen ze dat voor elkaar?

1. Wie meedeed kreeg allerlei voordelen en voorrechten (handel, politiek, bestuur). 
   Wie niet meedeed met de Romeinen, kreeg geen steun.
   
2. Overwonnen volken mochten hun eigen cultuur vaak behouden.

      Zolang de volken maar belasting (voedsel, vee) betaalden en soldaten leverden...

           Een stamhoofd van de Britten zei over de Romeinen:

           Roven, moorden, plunderen, dat noemen ze met mooie woorden ‘besturen’ en als er niets en niemand                           meer over is, dan hebben ze het over ‘vrede’.

           Tacitus, Agricola, 98 na Chr.

Bataafse Opstand

• Keizer Nero was dood en de generaals vochten met elkaar om de troon. 
  
  
• In 69 n. Chr. kwamen de Bataven o.l.v. Julius Civilis in opstand.
  
  
• Hoewel de Bataven in eerste instantie overwinningen behaalden, werden ze 
   een jaar later toch verslagen door het Romeinse leger. 
  

Aan de slag!

Maken 3.3 Langs de Limes

Onderdeel B Opdrachten 2 (A niet) + 3 (A niet) + 4 t/m 7

Aan de slag!

Maken 3.3 Langs de Limes

Onderdeel B Opdrachten 2 (A niet) + 3 (A niet) + 4 t/m 7
Onderdeel D Opdracht 1 + 2

Wanneer was het Romeinse Rijk het grootst?

1. 117 v. Chr.
2. 17 v. Chr.
3. 17 n. Chr.
4. 117 n. Chr.

Wanneer kwamen de Romeinen in onze streken?

1. 158 v. Chr.
2. 58 v. Chr.
3. 58 n. Chr.
4. 158 n. Chr.

Romeinen vonden het geen probleem dat overwonnen volken hun godsdienst behielden

1. Waar
2. Niet waar

Voorbeelden van natuurlijke grenzen zijn:

1. Bergen, rivieren en forten
2. Forten, woestijnen en zeeën
3. Rivieren, woestijnen en zeeën
4. Forten, woestijnen en bergen

Welk volk kwam in 69 n. Chr in opstand tegen de Romeinen?

1. Tubanten
2. Friezen
3. Cananefaten
4. Bataven

Julius Civilis was de leider van de Bataven

1. Waar
2. Niet waar

Hoeveel soldaten zitten er ongeveer in een legioen?

1. 60
2. 600
3. 6000
4. 60000

Hoe heet het overnemen van Romeinse gebruiken?

1. Romeinisering
2. Romanisering
3. Limes
4. Pax Romana