Ovidius introductie plus scanderen

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Ovidius 

introductie plus scanderen

Doelen:

je kent het leven van Ovidius globaal

je kent de regels van het scanderen van de dactylische hexameter

Publius Ovidius Naso

• Geboren in een welgestelde familie (equites - ridderstand)
• Studeerde retorica en rechten in Rome en Athene
• Literair debuut op 18-jarige leeftijd
  
• Drie maal getrouwd
• Verbanning naar Tomi om onbekende redenen: carmen et error
• Beschrijft eigen levensloop in Tristia

Publius Ovidius Naso

geboren: Sulmo, 43 v. Chr. 

overleden tijdens verbanning: Tomi, 17 na Chr.  

Ovidius' Werken

• Amores: erotische gedichten;
• Heroides: fictieve brieven van bekende personages;
• Ars Amatoria of Ars Amandi: leerboek over verliefd worden en verliefd zijn, maar ook hoe kom je er vanaf;

Ovidius' Metamorphosen

• 15 boeken met verhalen uit de Griekse mythologie
• Begin: schepping van de wereld
• Einde: apotheose van Caesar. 
• Na verbanning verbrandde Ovidius het onvoltooide werk
• Maar: bewaard door kopieën van vrienden
• Minder lof voor de keizer dan in de werken van Vergilius/Horatius
  

Metamorphoses - inhoud en structuur

• Aanhef: goden aanroepen -> moeten hem helpen én spelen een belangrijke rol in de verhalen die worden verteld;
• Thema:  gedaanten die in nieuwe vormen zijn veranderd vanaf het ontstaan van de wereld tot zijn eigen tijd 
• Structuur: ruim 250 verhalen, niet alleen mythologische, maar ook historische. Mythologische verhalen zijn thematisch geordend (bijv. zelfde god, persoon of plaats)

Het epos

• Oudste epen: Ilias & Odyssee als resultaat van de orale traditie;

• Genre-kenmerken:
• 
  

• Didactisch epos (=leerdicht): leefregels en praktische instructies.


• Romeins epos: imitatio (evenaren) en aemulatio (overtreffen) => Vergilius' Aeneïs

• lang, verhalend gedicht;
  
• geschreven in dactylische hexameters;
  
• daden van helden uit het verleden;
  
• goden spelen een belangrijke rol (kunnen ingrijpen).

Metamorphosen als (anti-)epos

Andere terugkerende thema's

• verhouding tussen goden en mensen;
• aetiologische elementen; (verklarende mythen)
• niet één hoofdpersoon
• minder ernstig van toon  
• niet moreel

Omnia mutantur, nihil interit.

Alles verandert, niets vergaat.

Ovidius is geboren te

1. Rome
2. Tomi
3. Sulmo
4. Florence

Onder welke keizer leefde Ovidius?

1. Julius Caesar
2. Augustus
3. Nero
4. Trajanus

Uit welke bevolkingsgroep kwam Ovidius? Had hij politieke ambities?

1. Nobiles, ja
2. Equites, ja
3. Equites, nee
4. Nobiles, nee

Ovidius is overleden te

1. Rome
2. Tomi
3. Sulmo
4. Florence

Ovidius werd verbannen naar Tomi vanwege...

1. zijn strenge vader
2. een liedje en een foutje
3. zijn Tristia viel niet in de smaak
4. de reden is ons onbekend gebleven

Poëzie in het Latijn

geen rijm (te simpel)

wel ritme -> metrum

elk type gedicht een eigen metrum

scanderen: het metrum aangeven

het metrum loopt dwars door woorden heen

Latijnse poëzie

veel stijlmiddelen!

- enjambement

- dichterlijk meervoud

- metaforen

- hyperbaton

Dactylus

Scanderen

epos: dactylische hexameter 

dactylisch: basismaat is dactylus (— uu)

hexameter: zes voeten per vers (ἕξ is Grieks voor zes)

.

.

Dactylische hexameter

Per voet de keuze: 

Dactylus: -vv lang kort kort 

Spondee: - - lang lang

maar: 

Zesde (laatste) lettergreep is (soort van) spondee

Vijfde (voorlaatste) lettergreep is bijna altijd dactylus

Korte en lange lettergrepen

Lang (1)

Lang van nature 

- tweeklanken (ae, au, eu, oe)      (NB: ui, ei, ie zijn geen tweeklanken!)

- abl. ev. op -o -a -i -u

- dat. en abl. mv op -is

- acc. mv op -os -as -us

- nom en acc mv op -es

Korte en lange lettergrepen

Lang (2)

Lang door positie: klinker wordt gevolgd door twee medeklinkers of meer

NB: dit kan ook komen door het volgende woord!

vb: 

limum saltu: um = lang, sal = lang

Uitzondering....

- als de twee medeklinkers een muta cum liquida zijn, hoeft de lettergreep niet lang te zijn (maar kan wel)

- mutae: g c   d t   b p 

- liquidae: m l n r

Voorbeeld: 

huc illuc limum saltu movere malignu

NB

gekke (mede)klinker: i

de i kan een i zijn (bijvoorbeeld in limum)

of

de i kan een j zijn (bijvoorbeeld in iam)

Korte en lange lettergrepen

Kort

- Klinker wordt gevolgd door hooguit één medeklinker

- Klinker voor klinker in een woord (bijv: duo)

- Nom. ev en voc. ev. op a

- beide klinkers van uitgang -ibus

- Voegwoord -que

Welke lettergrepen zijn lang door positie in:
Invide dicebant paries quid

1. invi, bant, par
2. in, di, bant, quid
3. in, bant, es
4. in, bant, ri, es

Elisie (klinkerbotsing)

- Woord eindigt op een klinker of op em/am/um/im

- Volgende woord begint met een klinker of met een h

Deze twee lettergrepen worden als één uitgesproken en zijn dus in het metrum één lettergreep! 

Voorbeeld: 

conticuere omnes intentique ora tenebant

Waar zit de elisie?
fervere et Hectorea Dorica castra face

1. tussen re & et
2. tussen ca & cas
3. tussen re & a (in Hectorea)
4. tussen et & Hec

Stappenplan scandeer-starters

- Werk met potlood

- Schrijf het vers altijd op één regel 

- Check of je geen fouten hebt in het overschrijven

- Geef elisie aan

- Werk van achter naar voren: voet 5 en 6 weet je al

- Zet een streep boven wat zeker lang is

- Zet een U boven wat zeker kort is

- Begrens de voeten die je zeker weet met strepen: I .... I .... I etc

- Check op gekke dingen zoals de qu (= 1) muta cum liquida etc

- Tel goed na: heb je zes vakjes?

Soms goede hulp: woordenboek

Verkorte versie:

Stappenplan:

1. Eerste lettergreep van elke voet is lang

2. Zesde voet is altijd een spondee

3. Vijfde voet is (bijna) altijd een dactylus

4. Zoek dubbele medeklinkers en tweeklanken

5. Maak eerste tot en met vierde voet af

Versie voor gevorderden:

- Schrijf het vers over

- Lees het hardop en luister hoe het klinkt

- Noteer het ritme dat je hoort als je denkt dat het klopt

- Check of je opgeschreven ritme klopt met alle regels

In welk metrum is de Metamorphosen geschreven?

Tijd om te oefenen! 

Pak je potlood erbij....