3.2 De Nederlandse maatschappij (1978-2008)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hoofdvraag

Waardoor veranderden de maatschappelijke verhoudingen in Nederland tussen 1978 en 2008?

Kenmerkende aspecten

• De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog
• De eenwording van Europa
• De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 60 van de 20e eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen
• De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen

Advies

Gebruik onderstaande videolessen en aantekeningen om een eigen samenvatting te maken van deze paragraaf!

1973: oliecrisis

• Nederland steunde in 1973 Israël  in hun oorlog tegen Syrië en Egypte (Jom Kippoer oorlog)
• Syrië en Egypte vielen Israël aan omdat ze de gebieden terug wilden die ze tijdens de zesdaagse oorlog in 1967 aan Israël hadden verloren (Golanhoogten en Sinaï-regio).
• Deze kort durende oorlog (3 weken) werd gewonnen door Israël
• De Arabische olieproducerende landen verhoogde de olieprijs en beperkten de olieaanvoer omdat het westen Israël steunde
• Ook Nederland werd daar de dupe van en de autoloze zondag was daar een gevolg van

Jaren '80: Kritiek op de verzorgingsstaat: 

• Trage verzorgingsstaat door alle regels, bureaucratie, ambtenaren en vele organisaties
• Duur door vele uitkeringen voor werklozen en arbeidsongeschikten
• Op grote schaal werd misbruik gemaakt van sociale wetten en regelingen. 
• Niet ingevulde vacatures terwijl de werkloosheid hoog was!
• Toenemende vergrijzing zet de AOW onder druk

jaren '80:

Bezuinigingen onder Lubbers:

• Onder minister-president Lubbers (CDA en VVD) werd er een liberaal beleid gevoerd met bezuinigingen:

1.  Verlagen uitkeringen en salarissen
2. Minder geld naar de overheid (defensie, onderwijs, ontwikkelingssamenwerking)
3. Beperken huursubsidie
4. Invoeren nieuwe werkloosheidswet
5. Privatiseren van grote staatsbedrijven zoals PTT en de NS.

Het POLDERMODEL

• Ondanks flinke bezuinigingen bleef het politiek en economisch rustig door het zogenaamde POLDERMODEL
• Dit betekent: Door overleg tussen overheid, werkgeversorganisaties en vakbonden tot oplossingen komen!
• Typisch Nederlands (overlegcultuur) 
• Eind jaren '80 herstelde de economie zich en brak een periode van economische bloei aan tot 2008

1992: Verdrag van Maastricht

• Belangrijkste afspraken in dit verdrag dat de basis vormt voor de Europese Unie die een jaar later wordt gevormd:

1. Meer samenwerking op gebied van politie en justitie, economie en buitenlandse politiek
2. oprichting Europese Unie (1993) waarbij er samenwerking komt op economisch, politiek, sociaal en cultureel gebied.
3. Vorming van een monetaire unie met 1 gemeenschappelijke munt (de euro formeel in 1999 en fysiek/praktisch in 2002)
4. Door het Verdrag van Schengen, dat vanaf 1985 werd gesloten, vervielen vanaf 1993 de grenscontroles (vrij verkeer van goederen en personen)

• Op dit moment telt de EU, 27 lidstaten (waarvan 20 lidstaten ook de euro hanteren).

Herhaling vorige les

• Wanneer en waarom brak er in 1973 een oliecrisis uit?
•  Wat was er aan de hand met de verzorgingsstaat en economie in de jaren '80?
• Noem 4 kritiekpunten op de verzorgingsstaat in de jaren '80
• Welke minister president moest in de jaren '80 gaan bezuinigen. Noem 4 bezuinigingsmaatregelen
• Ondanks de flinke bezuinigingen bleef het toch rustig in Nederland. Hoe kwam dit en welk begrip kan je daarbij noemen?
• Noem minstens 3 bezuinigingsmaatregelen van Ruud Lubbers
• Welk verdrag vormde vanaf wanneer de basis voor het oprichten van de Europese Unie?
• Vanaf welk jaar vervielen de grenscontroles, en welk verdrag had dit mogelijk gemaakt?
• Vanaf wanneer werd de euro in praktijk ingevoerd binnen de Europese Monetaire Unie?

Nederland in de wereld

• Tot in de jaren '80 zagen velen Nederland als gidsland (voorbeeld voor andere landen): we stonden aan de kant van de VS, maar bleven wel kritisch zoals op plaatsing kernwapens.
• Een Nederlandse VN vredesmissie liep in 1995 uit de hand in Srebrenica, een stad in Bosnië die hoorde bij Joegoslavië dat door burgeroorlog uiteenviel. Nederlandse militairen konden niet voorkomen dat Bosnische moslims werden afgevoerd en vermoord door Servische soldaten die de stad innamen.
• Na deze val van Srebrenica werd Nederland terughoudender in zijn internationale ambities. Wel zette Nederland zich verder in voor de eenwording van Europa
• Door de groei van de Europese Unie en veranderingen in de NAVO werd de invloed van Nederland in Europa kleiner.

Herhaling vorige les

• Nederland was in de jaren '80 een gidsland. Wat betekent dat?
• Door welke gebeurtenis werd Nederland terughoudender in haar internationale ambities?
• Welke 2 factoren droegen er ook aan bij dat Nederland internationaal een kleinere betekenis ging spelen?

Uitbreiding EU

• Na 2000 traden steeds meer Oost-Europese landen toe tot de Europese Unie en ook tot de NAVO.
• Waarom dit historisch gezien een bijzondere ontwikkeling?
• Leg uit welk nadeel deze uitbreiding had in de ogen van sommige West-Europese burgers.

Uitbreiding NAVO

Uitbreiding EU

Sociaal-culturele veranderingen: Individualisering

• Het liberale beleid van privatisering en de zelfredzaamheid van burgers en bedrijven in combinatie met de ontzuiling en ontkerkelijking, leidde tot meer individualisering en concurrentie.
• De liberale regering vond bovendien dat deze individuen zoveel mogelijk vrijheden moesten krijgen en pasten hun beleid daarop aan (gedoogbeleid softdrugs, algemene wet gelijke behandeling  1994. Het homohuwelijk 2001 en euthanasiewetgeving 2002 als eerste land in de wereld ingevoerd!

Sociaal-culturele veranderingen: Jeugdculturen

De individualisering had ook gevolgen voor de jeugdcultuur na 1978. Die raakte steeds meer versnipperd met o.a:

• De punk- en de kraakbeweging ontstonden tijdens de economische crisis van de jaren 80. Punkers hadden weinig geloof in de toekomst en verzetten zich daarom tegen de autoriteiten. De kraakbeweging bekritiseerde vooral de woningnood.
• In de jaren 90 werd rap een belangrijk onderdeel van de jeugdcultuur. De rapmuziek ontstond in de VS (The Bronx-NY). Afro-Amerikaanse jongeren maakten zich in hun rapteksten onder andere boos over armoede en racisme.
• Digitale revolutie: Door de introductie van internet, de doorbraak van de mobiele telefoon en de komst van digitale sociale netwerken veranderde de  individualistische samenleving nog verder.

Veranderingen in de bevolking, leidt tot polarisatie

•  Tot in de jaren 90 waren politieke partijen en burgers over het algemeen positief over het idee van een multiculturele samenleving en het opvangen van vluchtelingen. 
• Volgens sommigen was deze multiculti samenleving echter mislukt: het werd steeds duidelijker dat de kinderen van Turkse en Marokkaanse immigranten aanzienlijke achterstanden hadden ten opzichte van Nederlandse leeftijdgenoten zonder immigratieachtergrond. Er vond ook weinig vermenging plaats: groepen leefden meer langs elkaar heen dan met elkaar. 
• Nederlanders die economisch zwak stonden en niet van de economische groei hadden geprofiteerd voelden zich vaak bedreigd door de Europese samenwerking. Zij ervoeren concurrentie van mensen uit minder welvarende EU-landen, die bereid waren om voor een laag loon te werken.

Verdere polarisatie in Nederland

Mensen voelden een kloof tussen burgers en politiek. Deze problematiek werd nog versterkt door internationale ontwikkelingen waardoor de polarisatie in NL verder toenam:

• Op 11 september 2001 pleegde de islamitische terreurgroep Al Qaida een aanslag in New York. Door deze aanslag groeide de angst voor de islam in de samenleving.
• In aanloop naar de verkiezingen van 2002 had vooral de politicus Pim Fortuyn  (LPF) een negatieve kijk op de multiculturele samenleving. Vlak voor de verkiezingen werd hij vermoord door een links-radicale activist. Ondanks de dood van Fortuyn won de LPF bij de verkiezingen veel zetels
• Het overheidsbeleid richtte zich vanaf dat moment veel meer op de integratie en assimilatie van groepen migranten
• De bankencrisis in 2008 uitbrak, zorgde voor nog meer tegenstellingen en onvrede over Europese samenwerking

Begrippen

• Gidsland: en land dat een voorbeeld kan zijn voor andere landen.
• Val van Srebrenica: de inname van de Bosnische stad Srebrenica, die op dat moment onder bescherming stond van Nederlandse soldaten.
• Verdrag van Maastricht: verdrag dat de basis legde voor de Europese Unie en de euro.
• Europese Unie (EU): sinds 1993 het voornaamste orgaan waarin Europese landen samenwerken; is sinds de oprichting aanmerkelijk uitgebreid (27 lidstaten in 2019).
• Verdrag van Schengen: verdrag uit 1985 dat het vrije verkeer vanaf 1993 tussen lidstaten van de Europese Unie mogelijk maakte.
• oliecrisis: een wereldwijde crisis die in 1973 ontstond doordat enkele Arabische landen de levering van olie staakten aan landen die Israël in een oorlog hadden gesteund.
• Poldermodel: een maatschappelijke situatie waarin overheden, werkgevers en werknemers met elkaar overleggen om over economisch beleid tot een overeenkomst te komen, zodat arbeidsconflicten zoveel mogelijk worden voorkomen.
• Globalisering: het verschijnsel dat landen over de hele wereld politiek, economisch en cultureel steeds meer verbonden raken.

Begrippen

• Individualisering: een proces waarbij mensen steeds minder afhankelijk zijn van gemeenschappen als hun familie of hun kerk en steeds meer zelfstandig in de samenleving staan.
• Digitale revolutie: grote verandering in de samenleving als gevolg van de nieuwe digitale technologieën.
• Multiculturele samenleving: een samenleving die bestaat uit mensen met verschillende culturen en geloven.
• Polarisatie: het toenemen van tegenstellingen tussen politieke en maatschappelijke groepen.