V3 CT De 'onzichtbare' vrouwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Doel: In twee lessen leer je hoe je data bruikbaar kan maken voor historisch onderzoek, doormiddel van computational thinking

Les 1: De betekenis van straatnamen

Les 2: De 'onzichtbare' vrouwen uit de Republiek

 Is nadenken over de vraag hoe je een probleem kunt oplossen met een computer.

Doel: Leerlingen leren in twee lessen hoe ze op het eerste oog onzichtbare werkende vrouwen in Republiek tijdens de Vroeg Moderne Tijd zichtbaar kunnen maken, doormiddel van computational thinking. 

Verantwoording:

Kerndoelen: Onderdeel E mens en maatschappij.

36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.

39. De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren.

40. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op

Historische context:

Tijd van regenten en vorsten.

KA: De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

Les 1: De betekenis van straatnamen.

Lesdoelen: 
          - Kennis: Aan het einde van deze les kan je een dataset van straatnamen bruikbaar maken voor historici. 

          - Vaardigheid: Aan het einde van deze les kun je zelf een flowchart ontwerpen. 
Planning: 
          - Welkom
          - Uitleg: Straatnamen ordenen 
          - Aan de slag: Flowchart ontwerpen
          - Afsluiting: Met de hand of  met de computer?
          - Vooruitblik: De kracht van een dataset

Uitleg: Straatnamen ordenen

- Straatnamen uit het archief van Zwolle vertellen wat mensen in de twintigste eeuw belangrijk vonden. 
- Het archief in Zwolle heeft gekozen voor een alfabetische ordening. 

- Het ordenen op basis van alfabet helpt echter niet bij het achterhalen van de betekenis van de straatnaam. 

         

          Op welke manier kunnen we de straatnamen bruikbaar maken voor historici? 

Vraag

Wat is het voordeel van een alfabetische ordening?

De staatnamen zijn een bron.
Door de bron te intepreteren onstaat er een verhaal: Geschiedenis. 

Uitleg:
Alleen een bron is nog geen geschiedenis. Bij geschiedenis gaat het om het 'verhaal' wat er vertelt wordt met behulp van de bron. 

www.archieven.nl

bron:

https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mizig=210&miadt=141&miaet=1&micode=0702&minr=982724&miview=inv2#inv3t2

       Op welke manier kunnen we de straatnamen bruikbaar maken voor historici? 

• Wat valt je op aan de straatnamen?
• Welke ordeningen kunnen helpen om de straatnamen in te delen op basis van betekenis? 
• Op welke manier zou een computer kunnen ondersteunen in de ordening?

bron:

https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mizig=210&miadt=141&miaet=1&micode=0702&minr=982724&miview=inv2#inv3t2

Aan de slag

Eerst leer je wat een flowchart is.
Vervolgens leer je een flowchart te ontwerpen. 
Tot slot ga je de flowchart testen.
---
Ga aan de slag in een twee/drietal en maak samen de slides 8 t/m 16. 
Extra ondersteuning nodig? kom naar de uitlegtafel.
Klaar? ga aan de slag met slide 17 

Kijk naar het voorbeeld van de flowchart over verschillende soorten bronnen.
Uit welke onderdelen bestaat een flowchart?

bron

https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/106728/soorten-bronnen-flowchart/

Voorbeeld antwoord:
- Vragen

- Pijlen die de wegwijzen

- Groepen (uitkomsten)

Uitleg: Flowchart

Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=JHZ865upkx0

Verwerken: Flowchart ontwerpen 

Opdracht: Ontwerp een flowchart waardoor straatnamen in te delen zijn op hun betekenis voor het verleden (en heden).

 

Stap 1) Bedenk groepen waarin jij de straatnamen wilt onderverdelen. Bedenk per groep wat de uitkomst van de staatnaam vertelt over wat de mensen in de twintigste eeuw in Zwolle belangrijk vonden. (slide 11) 

Stap 2) Bedenk onderscheidende vragen, waardoor de straatnamen opgedeeld kunnen worden in groepen. (slide 12) 

Stap 3) Probeer een Flow (stroom) te realiseren door de vragen in volgorde te stellen. Teken dit uit op papier. (slide 13) 

Stap 4) Heb je de ‘Flow’ te pakken? Maak de tool dan nu digitaal. (slide 14 en 15)
Stap 5) Pas de flowchart bij ten minste 10 straatnamen toe. (slide 16)

De flowchart kan je maken via: https://www.diagrameditor.nl/.
Op de volgende slide vindt je een koppeling naar de website.
Op slide 14 kan je de flowchart inleveren. 

bron

https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/106728/soorten-bronnen-flowchart/

Stap 1) Bedenk groepen waarin jij de straatnamen wilt onderverdelen. Bedenk per groep wat de uitkomst van de staatnaam vertelt over wat de mensen in de twintigste eeuw in Zwolle belangrijk vonden.

Voorbeeld: Indonesische straatnamen, begin twintigste eeuw werd de kolonie Nederlands Indië belangrijk gevonden.

Stap 2) Bedenk onderscheidende vragen, waardoor de straatnamen opgedeeld kunnen worden in groepen.

Voorbeeld: Gaat het om iets dat je in de natuur kunt vinden?

Stap 3) Probeer een Flow (stroom) te realiseren door de vragen in volgorde te stellen. Teken dit uit op papier.

Stap 4) Heb je de ‘Flow’ te pakken? Maak de tool dan nu digitaal. Je vindt een tool op de volgende slide.

Plaats hieronder een screenshot van de flowchart.

De flowchart kan je maken via: https://www.diagrameditor.nl/.
Op de volgende slide vindt je een koppeling naar de website.
Op slide 14 kan je de flowchart inleveren. 

www.diagrameditor.nl

https://www.diagrameditor.nl/

Via deze site kunnen leerlingen gratis een diagram ontwerpen en opslaan. 

Stap 5) Pas de flowchart bij ten minste 10 straatnamen toe.
Schrijf de straatnaam op met daarachter de uitkomst van de categorie.

Voorbeeld: Deldenmarke komt uit bij bestuurders.

Klaar? Beantwoord dan deze vraag.
Lees het artikel:
b. Wat zijn de verschillen in jullie aanpak en de aanpak van de onderzoekers?
c. Welke aanpak vindt jij het beste? leg uit waarom met behulp van 2 inhoudelijke argumenten.

Kopieer deze link: 

https://decorrespondent.nl/7838/van-pythagoras-tot-amalia-hoe-wij-5-400-amsterdamse-straatnamen-analyseerden/63df2744-22cf-0eef-174b-8b5ea7561671

Exit ticket

a. Wat levert een analyse van een dataset op voor een historicus?
b. Wat is een uitdaging bij het maken van een analyse op een dataset met de hand?
c. Wat is een uitdaging bij het maken van een analyse op een dataset door een computer?

Vooruitblik: 

De kracht van een dataset

bron

https://uitgeverijprometheus.nl/boeken/onzichtbare-vrouwen-e-boek/

Volgens Criado Perez bepaald de mannelijke data grotendeels, wat we weten. Hierdoor ‘raken vrouwen onvermijdelijk in de vergetelheid. Kun je ze negeren, kun je ze missen – in de cultuur, in de geschiedenis, in de data. In de volgende les zullen we onzichtbare vrouwen uit het verleden zichtbaar gaan maken met behulp van een analyse op een dataset. 

hva.eu.qualtrics.com

Les 2: De 'onzichtbare' vrouwen uit de Republiek.

Lesdoelen: 
           -Kennis: Aan het einde van deze les kan je uitleggen welke invloed de genderdatakloof heeft op de huidige samenleving en op de geschiedschrijving over werkende vrouwen in de Republiek.

           -Kennis: Aan het einde van de les kan je uitleggen waardoor werkende vrouwen in de Republiek onzichtbaar lijken en kan je uitleggen hoe je werkende vrouwen zichtbaar kan maken.

           -Vaardigheid: Aan het einde van deze les kan je een flowchart maken om tot concrete data te komen, welke je ook kan interpreteren.

        

Planning: 
         -  Welkom

          - Intro: De Genderkloof

          - Uitleg:  Werkende vrouwen in de Republiek

          - Verwerken: Flowchart ontwerpen

          - Afsluiting: CT casus

        

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Intro: De genderkloof

Stap 1: Lees of luister naar de  tekst. 
Stap 2: Bedenk het antwoord op de vraag:
Wat heeft de tekst met de straatnamen te maken?

 (Berger, 2021)

bron achtergrond

https://www.mooisonenbreugel.nl/nieuws/algemeen/28111/straatnamen-voor-een-inclusieve-samenleving

https://decorrespondent.nl/12496/ik-zie-ik-zie-wat-jij-niet-ziet-hoe-de-onzichtbaarheid-van-de-vrouw-de-wereld-vormt/d8fd45ea-4c91-02c4-11cf-8da7d1f72c26 

Uitleg: Werkende vrouwen in de Republiek

• Door gebrek aan informatie blijven de vrouwen verborgen in de schaduw van het verleden.
• We zien  vrouwen vooral terug in: trouwakten, doop- en begraafboeken, eigendomsakten en testamenten. 
• En dat terwijl vrouwen in de zestiende eeuw zo’n belangrijke rol speelden, niet alleen als echtgenote en moeder, maar ook als partner in het familiebedrijf.
• Reizigers uit andere landen die in de zestiende, zeventiende of achttiende eeuw de Republiek bezochten, verbaasden zich over de  aanwezigheid en vrijheid van Nederlandse vrouwen in de openbare ruimte.
• Reizigers  zagen zelfstandige, actieve onderneemsters die voor eigen rekening de zaken bestierden.

‘De vrouwen in dit gedeelte [van de wereld] kunnen meer dan alle anderen van onnatuurlijke dwingelandij over hun mannen worden beticht.’

‘een gerechtsdienaar een man heeft gedagvaard zodat deze rekenschap kon geven, omdat hij zijn vrouw had geslagen’

Engelsman Fynes Moryson in 1593

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Voorbeelden van werkende vrouwen

admiraal de

Admiraal Michiel de Ruyter liet de bevoorrading van zijn schepen over aan zijn vrouw Anna van Gelder.

bron:
https://www.artnet.com/artists/hendrick-berckman/portrait-of-michiel-de-ruyter-three-quarter-hVTN5-LImsrFB04nDVS9pA2

Joost van den Vondel zat te schrijven terwijl zijn vrouw Mayke de Wolff in hun kousenwinkel in de Warmoesstraat stond.

bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Joost_van_den_Vondel

Judith Leyster

bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2016/12/28/onbekend-zelfportret-judith-leyster-ontdekt-5943886-a1538690

Weduwen hadden een aparte status. Een voogd hadden ze niet meer nodig, ze stonden zelf aan het hoofd van het huishouden en hadden alleen in juridische zaken mannelijke bijstand nodig. Zo’n zelfstandige weduwe was Elisabeth van den Berg, die bekendstond onder de naam Lysken Becx en vermoedelijk in 1552 in Helmond geboren was. Samen met haar man Jan dreef ze herberg De Wilde Man in Helmond. Na zijn dood ging ze niet bij de pakken neerzitten, maar zette ze de zaak in haar eentje voort.

Afbeelding: David Teniers de Jongere, Rokers in een herberg, ca. 1660.

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

De dataset

• De gegevens die je ziet komen uit Rotterdam, waar in 1742 een Personele Quotisatie (belasting) werd geheven. 
• De stad mocht eigen schepen bouwen en naar Indië laten varen. Hierdoor kwam er veel werkgelegenheid, het aantal inwoners nam toe en de mensen konden goed verdienen met ambachten en handel. De overheid (Staten van Holland) profiteerden hier ook van door het heffen van belastingen.  
• De ‘normale’ belastingen brachten niet meer genoeg op waardoor de Staten van Holland in 1742 besloten tot het heffen van een extra belasting voor de rijkere inwoners, de Personele Quotisatie. 
• In Rotterdam werden alle 6669 bewoonde adressen bezocht door speciale taxateurs. Zij klopten bij de deuren aan totdat er iemand kwam.
  
•  Er waren 37 klassen, het bedrag wat aan belasting betaald moest worden werd hoger als men in een hogere klasse terecht kwam. Ook moest er extra betaald worden voor het bezit van huizen, buitenplaatsen, koetsen, speelvaartuigen en dienstboden.

bron

Kaart van Rotterdam. Frederick de Wit, 1698

Verwerking: Vrouwen zichtbaar maken

Opdracht: Definieer
Hoe herken je werkende vrouwen in de dataset van  Rotterdam?
Beantwoord deze vraag door de stappen van computational thinking op slide 26 t/m28  te doorlopen.

Extra uitleg nodig? kom naar de uitlegtafel
Klaar? Maak de opdracht op slide 29.

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Geef de leerlingen een geprinte versie van de data set

Stap 1: Abstraheer
Maak een lijst met ‘kenmerken’ waaraan jij vrouwen in de data herkent.

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Voorbeelden:

- Voornaam eindigt op ‘a’

- Voornaam eindigt op ‘je’

- Beroep eindigt op ‘ster’(maar niet op ‘meester’, ‘rentenierster’ of ‘priester’).

- Titel = ‘Weduwe’

Stap 2: Los op
a. Verwerk de kenmerken in vragen voor je flowchart. (plaats hier een screenshot)
b. Test de flowchart, klopt de uitkomst?
c. Wat is er nodig om tot een betere analyse te komen? (voeg de uitleg toe als onder tekst)

site

https://www.diagrameditor.nl/

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Stap 3: Interpreteer
a. Wat ben je te weten gekomen over werkende vrouwen in de Republiek?
b. Hoe zijn jullie tot de kennis van het antwoord bij vraag a gekomen?

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Klaar? Door loop alle stappen van computational thinking nu zelf.
a. Bedenk een andere vraag die jullie kunnen beantwoorden met behulp van de dataset. (Definieer)
b. Bedenk hoe jullie tot het antwoord kunnen komen met behulp van een flowchart. (Abstraheer)
c. Pas het toe, wat zijn de uitkomsten? (Los op)
d. Verwoord wat jullie te weten zijn gekomen. (Interpreteer)

bron

Gabriel Metsu

Haringverkoopster en oude vrouw, ca. 1656-1658

Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. SK-A-2328

Afsluiting: Nieuwe casus

Eindelijk is duidelijk wie het Wilhelmus heeft geschreven. Volgens Nederlandse en Vlaamse onderzoekers was het de 16de-eeuwse dichter Petrus Datheen. De wetenschappers lieten nieuwe computertechnieken los op het Wilhelmus, dat werd vergeleken met werk van verschillende auteurs. 

AD: Redactie 11-05-16, 09:57 Laatste update: 11-05-16, 15:10 Bron: ANP

Google zegt

Welke computer technieken zijn denk je toegepast om tot de vermoedelijke schrijver van het Wilhelmus te komen?

bron

https://www.uu.nl/nieuws/onderzoekers-werpen-met-de-computer-nieuw-licht-op-auteurschap-wilhelmus

hva.eu.qualtrics.com