Surrealisme - H5

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Surrealisme - H5

Sur-

realisme

Wat er niet is, maar er soms wel lijkt te zijn. Sur is boven of op en het realisme is het realisme. 

Waar de rationalisten een voor iedereen geldende universaliteit zoeken (=totalitair), houdt het surrealisme zich bezig met de intrinsieke motivatie van het individuele ego

Waar waren we gebleven?

Expressionisme

Futurisme

Constructivisme

De Stijl

Bauhaus

Dadaïsme

Surrealisme

Fluxus

Expressionisten

Wereldverbeteraars

Irrationalisten

In het modernisme gebeurt van alles tegelijk. Het is niet meer zo dat een stijl de volgende opvolgt. Dit jaar hebben we al naar meerdere stromingen gekeken en als we kijken naar de tijdlijn, zien we dat het dada vrijwel gelijk is met een aantal andere stromingen. 

We hebben tot nu toe stromingen gehad, die los willen komen van het traditionele, namelijk de expressionisten. We hebben de wereldverbeteraars langs zien komen, zij wilden door middel van de kunst een nieuwe betere kunst maken, een beter wereld creëren.  

Nu zijn we aangekomen bij de irrationalisten. Ze willen niet de wereld verbeteren maar juist eerder de wereld belachelijk maken. Als de Dada uit elkaar valt, sluiten een aantal dadaïsten zich aan bij de Surrealisten. 

LEERDOELEN VAN VANDAAG

- Je weet het verschil tussen de takken in het Surrealisme

- Je kan vertellen over de Surrealistische beeldhouwkunst en schilderkunst

André Breton schrijft het Manifest van het Surrealisme. Hij laat zich inspireren door het literaire surrealisme, wat al een aantal jaar bestaat. Hij noteert in dit manifest wat het surrealisme inhoudt, hij is niet een kunstenaar maar een criticus, een schrijver. 

Hij laat zich voor dit manifest inspireren door Freud. De wetten van de logica en verstand gelden niet in dromen = surrealisme (boven de realiteit). Oproep: niet laten beperken wat zichtbaar is, maar op zoek gaan naar het onderbewuste. Onze werkelijke drijfveren. 

Dit naar boven halen van 'weggestopte' herinneringen is precies wat pschyoanalyticus Freud ook doet in zijn droomanalyses en andere vernieuwende therapieën. Vanuit het onderbewustzijn probeert Freud middels allerlei technieken trauma's naar boven te halen en te analyseren. Hij doet dit vanuit de overtuiging dat alleen hierdoor de patiënt tot verwerking ervan kan komen. 

Freud:

- Ieder mens heeft in zijn onderbewuste bepaalde drijfveren, waar je door gestuurd wordt

- Door droomanalyses kunnen deze onderbewuste drijfveren / gedachtes naar boven komen

- Zijn psychoanalyse was ook een grote inspiratiebron om het onderbewuste te ontdekken in het surrealisme

Dit naar boven halen van 'weggestopte' herinneringen is precies wat pschyoanalyticus Freud ook doet in zijn droomanalyses en andere vernieuwende therapieën. 

Vanuit het onderbewustzijn probeert Freud middels allerlei technieken trauma's naar boven te halen en te analyseren. Hij doet dit vanuit de overtuiging dat alleen hierdoor de patiënt tot verwerking ervan kan komen. 

DADAÏSME 

VS 

SURREALISME

Het dadaïsme heeft veel invloed op het surrealisme. Dit omdat daar ook veel gewerkt wordt met absurdisme, toeval en de grenzen opzoeken. Veel surrealisten zijn dan ook oud-dadaïsten. 

Een verschil is wel dat bij het surrealisme alles een georganiseerde beweging is. Dada wilden choqueren, uitdagen en de kunst belachelijk maken, terwijl het surrealisme voor zijn leden niet alleen een kunststroming is, maar ook echt een levensstijl. Het onderbewuste komt overal in terug en proberen hun dromen te analyseren en door drugs en drank proberen ze hun onderbewuste bloot te leggen. 

SURREALISME 

AUTOMATISME (ABSTRACT)

NATURALISME

(FIGURATIEF)

In het surrealisme zijn er twee takken. 

Automatisme (abstract): Werk aan de hand van associatie ontstaat, toevallig. Dit soort werk heeft geen samenhang en is dus abstract. 

Naturalisme (figuratief): Dromen en visioenen lenen zich beter voor een figuratieve benadering omdat een droom zich zeer realistisch manifesteert

Automatisme

Miró, Harlequin festival, 1924

Dit automatisme richt zich op het onderbewuste. Uit het onderbewuste tekenen of schilderen. 

Dit is een bekend voorbeeld van de schilder Miro. Hij zegt hier het volgende over; 'Ik probeerde de hallucinaties te vangen die door de voorbijgaande honger werden veroorzaakt. '

André Masson, Automatische tekeningen, 1924

Een voorbeeld van dit automatisme zijn de tekeningen van André Masson. Dergelijke tekeningen maakt hij in de fase tussen slapen en wakker zijn. 

Hij begint zonder onderwerp of compositie en laat de pen leiden door zijn onderbewuste. Hier en daar zie je iets bekends, maar verder is het bijna abstracts. De lijnen gaan vloeiend over van het ene in het andere over. De ene is figuratiever dan het andere. In het geval van Masson kan je vaak wat terug zien uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog. In deze staat van slapen en wakker zijn komen zijn onderbewuste gedachtes weer naar boven. 

Naturalisme 

René Magritte, De therapeut, 1937

De andere tak in het surrealisme is een naturalistische kant. Deze beeldt eigenlijk alle onwerkelijke droomsituaties uit, maar dan op zo'n realistisch mogelijke manier. Net alsof je in een droom alles ziet en net echt lijkt. Het lijkt bijna fotografisch. 

Automatisme en naturalisme zijn echt twee compleet andere werelden lijkt het wel, maar beiden behoort het toch tot het surrealisme. 

Salvador Dalí

Een schilder, die jullie allemaal wel kennen, is Dali. Hij probeert dromen vast te leggen en noemt dit handgemaakte droomfotografie. 

Dali is een bekende surrealist door een aantal redenen:

- Het publiek verwacht van een kunstenaar een aantal kwaliteiten te zien die men niet heeft. Dali's vakmanschap springt in het oog. 

- Zijn verhalende en theatrale voorstellingen spreekt tot verbeelding van velen. 

- Dali is door zijn media geniete persoonlijkheid en clowneske gedrag bij een groot publiek bekend. 

Hij is een kunstenaar met een doel, namelijk ook geld verdienen. Hij gaat van alles maken, waar hij geld mee kon verdienen. Dit wordt niet door iedereen gewaardeerd, zij vonden namelijk dat een een kunstenaar vrij moest zijn en als je dan bezig gaat houden, waar je geld mee kan verdienen ben je dat niet echt. 

Salvador Dali, De 

volharding der herinnering, 1931

De volharding der herinnering is een voorbeeld van zo'n droomschilderij. Het is een figuratieve voorstelling waarin objecten die normaal gesproken niet samengaan, naast elkaar zijn geplaatst. 

We zien een aantal klokken in een leeg landschap met rechtsachter goudkleurige rotsen. De klokken zijn slap en lijken gesmolten. Uit een klok op de voorgrond kruipen mieren. De vorm van het blok rechts heeft iets weg van een gezicht. 

Net als in een droom lijkt het uit zijn verband gerukt te zijn en krijg je een ongemakkelijk gevoel er bij. Dit gevoel wordt versterkt doordat de ruimte- en lichtwerking niet overeenkomen met de werkelijkheid. Verbeeld Dali hier een boodschap over vergankelijkheid, het betrekkelijke tijd of wat in zijn onderbewuste afspeelt?

Dali zegt dat hij doet aan "handmade photography". Noem drie dingen waaraan je dit zou kunnen zien?

Handmade Photogrpaphy door:

- Geen materiaalsporen

- Zeer gedetailleerd

- Felle belichting

Margritte, Het verraad van de beelden, 1928

Het bekendste werk van Magritte is zonder enige twijfel La Trahison des Images (1928-29) of "Het verraad van de voorstelling" met de geschilderde tekst: Ceci n'est pas une pipe 

In dit werk schildert René Magritte een pijp met vlak daaronder de boodschap: "Dit hier is geen pijp" (Ceci n'est pas une pipe). 

Hij wil zichzelf en de toeschouwer herinneren aan het feit dat het hier gaat om een met olieverf beschilderd doek, oftewel een schilderij, en niet om een echte pijp, eigenlijk  alleen een idee  en dus zijn oorsprong heeft in de geest.

Meret Oppenheim, Object, 1936

Ready mades zie je vaak in de surrealistische beeldhouwkunst. Dit is iets wat ook overgenomen wordt uit de Dada. 

Object van Meret Oppenheim is een kop en een schotel maar dan bekleed met bont. Toen dit werk aangekocht werd, werd er afgevraagd wat de bedoeling er nou mee was. 

Het verhaal gaat dat Oppenheim met Picasso en zijn geliefde thee aan het drinken is, terwijl zij haar bonten armband bewonderen. Wanneer haar thee afkoelt, vraagt ze de ober om meer bont om haar thee warm te houden. Vervolgens bekleed Oppenheim een kop en schotel met bont. 

 Door deze bewerking verliezen de voorwerpen hun functie. Als je deze ziet, denk je al snel hoe je uit deze dergelijke kop moet drinken; de ongebruikelijke combinatie van materialen en vormen heeft een vervreemdend effect op de toeschouwer. 

Er zijn ook andere interpretaties. De lepel zou staan voor het mannelijke geslacht en de kom voor het vrouwelijke geslacht. Het zachte zou staan voor het vrouwelijke en het mannelijke voor het aardewerk. Maar dit is de vraag of dit ook echt haar bedoeling was. 

Deze kop en schotel hebben dus veel verschillende interpretaties en dat is ook een beetje kenmerkend voor het surrealisme.  

Surrealisme vandaag de dag?

Het surrealisme spreekt tot de verbeelding bij velen. De stroming wordt onder andere in films, mode en reclame verwerkt en daardoor wordt het redelijk snel bekend en sluiten veel leden aan. Het surrealisme groeit uit tot een van de grootste stromingen en vandaag de dag wordt er nog steeds kunst gemaakt geïnspireerd op het surrealisme. 

SAMENVATTEND

Voorstelling: abstract, geabstraheerd en hyperrealistisch

Vormgeving: 

- bij de naturalistische tak zijn licht, kleur en ruimte gebruikt om een zo realistisch mogelijk effect te verkrijgen.

- Bij abstract is er geen sprake van bedoelde ruimte of licht suggestie

- Al de beeldaspecten worden hier intuïtief gebruikt.

Kenmerken

Techniek;

- Bij de naturalistische tak zeer gedetailleerde schildertoets, grote aandacht voor ambachtelijkheid.

- Bij abstract staat de spontaniteit centraal dus helemaal geen ambachtelijkheid

Beeldhouwkunst: associatieve objectkunst= samenvoegen van objecten in onverwachte, verrassende, zo niet schokkende combinaties

Kenmerken

Tijd om te oefenen

Op afbeelding zie je een schilderij uit 1937, gemaakt door de Belgische kunstenaar René Magritte. De voorstelling van deze schoenen is grappig, maar ook beangstigend.

Beschrijf twee aspecten van de voorstelling die bijdragen aan het beangstigende gevoel.

De titel van het schilderij is Het rode model. Die titel versterkt het beangstigende gevoel dat de voorstelling oproept nog eens. Leg dit uit aan de hand van de titel en de voorstelling.

Tijd om te oefenen 

De foto die Uyttenhove maakte van de schoenen, is gebruikt voor het affiche ter aankondiging van de tentoonstelling Footprint. De sporen van schoenen in mode in het modemuseum in Antwerpen. Je ziet het affiche op figuur hiernaast. De tentoonstelling bood een historisch overzicht van ruim 400 schoenontwerpen.

Ook in de hakken is een invloed van het surrealisme te herkennen. Beschrijf aan de hand van de voorstelling op afbeelding met de hakken waaraan de invloed van het surrealisme te herkennen is.

Tijd om te oefenen 

Het werk van Magritte vormt voor veel kunstenaars en ontwerpers een inspiratiebron. Zo ook voor de Belgische modeontwerper Jurgi Persoons. Op afbeelding zie je een van zijn schoenontwerpen uit de lente- zomercollectie van 1997. De schoenen zijn voor de presentatie bevestigd op een grijze grondplaat en gefotografeerd door Frédéric Uyttenhove. 

Als onderdeel van het affiche van de tentoonstelling over schoenontwerp krijgt de voorstelling van Uyttenhoves foto nieuwe betekenissen.
Geef twee nieuwe betekenissen die de foto krijgt in de context van het affiche.