Taalkunde (apostrof, koppelteken en ww-spelling)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Taalkunde (introductie)

Vandaag: leestekens in woorden

Materiaal: module, schrift, pen

Geef antwoord op de vraag:

Welke zin telt het minste aantal fouten?

'S morgens is het voor een niet roker erg vervelend om door de muur van sigaretten rook te moeten lopen.

Hoewel het veel minder gebeurd dan vroeger word er wel degelijk teveel gerookt door jongeren die toch nog vatbaar blijken.

Omdat Frits ouders fanatieke antirokers zijn krijgt hij met kerst € 100 mits hij zich aan de afspraken houd dat is vastgelegd in een document.

Word je aangemoedigd om sigaretten en vapes links te laten liggen ga je toch in op een aanbod om met andere HAVO leerlingen zo'n stinkstok op te steken.

Taalkunde (introductie)

Vandaag: leestekens in woorden

Materiaal: module, schrift, pen

Geef antwoord op de vraag:

Welke zin telt het minste aantal fouten?

'S morgens 's Morgens is het voor een niet-roker erg vervelend om door de muur van sigarettenrook te moeten lopen.

Hoewel het veel minder gebeurd gebeurt dan vroeger wordt er wel degelijk te veel gerookt door jongeren, die toch nog vatbaar blijken.

Omdat Frits' ouders fanatieke anti-rokers zijn, krijgt hij met Kerst € 100, mits hij zich aan de afspraken houdt, dat is die zijn vastgelegd in een document.

Word je aangemoedigd om sigaretten en vapes links te laten liggen, ga je toch in op een aanbod om met andere HAVO leerlingen havoleerlingen zo'n stinkstok op te steken.

Vorige weken

Je bent bijna alle onderdelen van taalkunde behandeld

(meest recent: komma en dubbele punt en de uitbreidende en beperkende bijvoeglijke bijzin)

Deze les

Je leert in sneltreinvaart (dus: aantekeningen maken) meer over hoofdletters, koppeltekens en de apostrof.

Vooruitblik

Vandaag: instructie over hoofdletter, koppelteken en apostrof

Donderdag: afronden van deze module

Wat is een bijvoeglijke bijzin?

een bijzin die als nabepaling bij een zelfstandig naamwoord of een voornaamwoord staat. Een bijvoeglijke bijzin is nooit een zelfstandig zinsdeel, maar altijd een deel van een zinsdeel. 

Voorbeelden:

Het meisje dat mij gisteren belde, heeft nu al een andere date.

De docent die in lokaal 95 zit, is al weken ziek.

De regen die voorspeld was, is niet gekomen. 

Er zijn twee soorten:

1) de beperkende bijvoeglijke bijzin

2) de uitbreidende bijvoeglijke bijzin

beperkende bijvoeglijke bijzin

Een beperkende bijzin specificeert (beperkt) de betekenis van het zelfstandig naamwoord, en kan daarom niet weggelaten worden.

(maakt de groep kleiner)

beperkend: 

Sinaasappels die nog niet helemaal oranje zijn, kun je beter niet eten.

(Als je de bijzin weghaalt, klopt je zin niet meer!)

uitbreidende bijvoeglijke bijzin

Een uitbreidende bijzin geeft extra informatie over het zelfstandig naamwoord en kan weggelaten worden.

uitbreidend: 

Sinaasappels, die veel vitamine C bevatten, kunnen een verkoudheid voorkomen.

(Als je de bijzin weghaalt, klopt je zin nog steeds!)

uitleg

Sinaasappels die nog niet helemaal oranje zijn, kun je beter niet eten.

In de eerste zin is er geen korte rust voor de bijzin die nog niet helemaal oranje zijn. Ook krijgt de bijzin bijzondere nadruk. 

Zoals je ziet kun je deze bijzin niet weglaten: het gaat puur om sinaasappels die nog niet helemaal oranje zijn.

uitleg

Sinaasappels, die veel vitamine C bevatten, kunnen een verkoudheid voorkomen.

In de tweede zin hoor je een korte rust voor de bijzin die veel vitamine C bevatten. Ook krijgt deze bijzin een lagere toon dan de hoofdzin. 

Deze bijzin geeft extra informatie en kun je daarom weglaten.

let op!

Let op: vóór een beperkende bijzin zet je geen komma, vóór een uitbreidende bijzin wel.

verschil

De volgende twee voorbeeldzinnen maken duidelijk hoe belangrijk een komma kan zijn: 

Beperkend:  

De jongens die te laat waren, moesten schoolblijven.  

Uitbreidend:  

De jongens, die te laat waren, moesten schoolblijven.

In de eerste zin zijn er ook nog jongens die niet te laat waren.

In de tweede zin zijn alle jongens te laat.

beperkende bijvoeglijke bijzin

uitbreidende bijvoeglijke bijzin

De opdrachten die je nog niet helemaal begrijpt, kun je beter nog een keer herhalen.

Het nummer, dat op Spotify te beluisteren is, is mateloos populair onder jongeren.

De gemeente waarschuwt jongeren die zich niet houden aan de RIVM-maatregelen.

De Nederlandse journalisten die weigerden de verklaring te ondertekenen, mogen de prins niet interviewen.

Tijdens het onweer van gisteren is de eik, die er al twee eeuwen stond, gesneuveld.

persoonlijk voornaamwoord

betrekkelijk voornaamwoord

aanwijzend voornaamwoord

onbepaald voornaamwoord

Alle mensen kregen een boek.

De jongen die daar was, deed verdacht.

"Ben ik nou zo slim, of zijn jullie zo dom?" riep Van Gaal ooit richting journalisten.

Ik wil dat taartje en die koffie.

Mijn broer is morgen jarig.

Er zijn mensen die denken dat de aarde plat is.

Ieder kind heeft recht op goed onderwijs.

Die jongen weet het antwoord.

Het lijkt zeker dat het zo is.

Niets is, wat het lijkt.

Wijst niet een specifiek iets of persoon aan, maar iets algemeens.

Verbindt twee zinnen of zinsdelen met elkaar.

Het woord verwijst naar iets wat eerder is genoemd.

Verwijst (meestal) naar levende wezens.

Verwijst nadrukkelijk naar een specifiek iets of iemand.

Hoofdletters

Hierbij volgen de belangrijkste regels betreffende het gebruik van hoofdletters.

1. Het eerste woord van de zin begint met een hoofdletter.

Hij was gisteren jarig.

's Avonds werkt de schrijver aan een roman.

2. Wanneer je de directe rede gebruikt, begint dat deel van de zin met een hoofdletter.

Bastiaan riep luid: 'Dat is niet normaal!'

3. Familienamen, voornamen, talen, kerkelijke feestdagen, aardrijkskundige namen, kranten, tijdschriften, merknamen.

de familie Kruijs, Joost, Duits, Kerstmis, de Volkskrant, Pasen, Peugeot, Pepsi, Moederdag, Frankrijk, Voetbal International

4. Bevolkingsgroepen en woorden die afgeleid zijn van woorden die je met een hoofdletter schrijft

Brabander, Palestijn, Oost-Groningers, Engelstalig

Let op: in deze situaties gebruik je géén hoofdletter (maar doen mensen dat wel)

1. Meestal niet na een dubbele punt

Het volgende staat op het menu: pasta, rijst en brood

(wél als er een citaat volgt: Jan zei blij verrast: 'Natuurlijk wil ik mee!')

2. Historische perioden, maanden, seizoenen

middeleeuwen, steentijd, januari, lente

(Let op: historische gebeurtenissen krijgen wél een hoofdletter: Februaristaking, Oktoberrevolutie, Vrede van Münster)

3. Opleidingen en vakken

havo, vwo, hbo, geschiedenis, biologie

goed

geschreven

fout

geschreven

zuid-Hollander

Spaanssprekend

MBO-opleiding

Pinksteren

Jan de Vries

'S morgens

kabinet-Rutte

renaissance

bevrijdingsdag

vwo-diploma

god

Islam

Indiaan

Noord-Spaanse

Aardijkskunde

oktober

koppelteken -

Basisregel in het Nederlands:

Je schrijft samenstellingen aan elkaar

Voet+bal = voetbal

Voet+bal+schoenen = voetbalschoenen

(Engels: soccer shoes)

Wanneer een koppelteken?

Bij cijfers, letters en andere tekens

50-plusser, T-shirt, $-teken, 112-melding

Bij dubbele achternamen

Mevrouw Van der Wal-De Vries

Bij een functie, rang of titel

minister-president Rutte, assistent-trainer

Bij een combinatie met niet-, ex-, non-, oud (voorbepaling)

Non-alcohol, ex-vriendin, niet-roker, oud-voorzitter

Bij afkortingen, klinkerbotsingen en tussen gelijkwaardige delen in een samenstelling

cd-speler, EU-landen, gala-avond, mee-eten, diploma-uitreiking, woon-werkverkeer

met koppelteken

zonder koppelteken

(aan elkaar)

NAVO landen

aids vaccin

Amsterdam West

X benen

Frans man

oud voetballer

vwo diploma

amateur speler

non stop

niet roker

© teken

Zuid Afrikaans

pvda politicus

semi prof

mee eten

maandag ochtend

stage uren

stage plaats

niet officieel

CL loting

apostrof

Is het Sophies klas of Sophie´s klas?

Algemene regel

De bezits-s wordt in principe aan een naam vastgeschreven.

Piets weerbericht

Mariekes vriendin

Jans vakantie

Uitzonderingen

Verandert de s de de uitspraak van de voorgaande klank?

Gebruik dan een apostrof. (één enkele a, i, o, u of y of een e die als [ee] klinkt)

Anna's fiets

Enschede's voetbalclub

Luca's bril

Naomi's idee

Coby's bagage

Zijn de woorden hiernaast goed of fout gespeld?

fout

goed

Tom's auto

Max' tentamen

Tamara's idee

Sophies vriendin

drive-inwoning

assistenttrainer

minimumloon

layout

baby'tje

vwo-ers

Paasmaandag

3 jarig kind

allergieën

bacteriën

assurantieën

ideën

on-Nederlands

café's

verleden tijd

+te

verleden tijd

+de

verleden tijd

sterk werkwoord

(klankverandering)

surfen

verhuizen

lachen

stressen

brainwashen

appen

mixen

ervaren

herhalen

verdoven

kloppen

bederven

buigen

zwijgen

verbazen

updaten

Wij stellen het op prijs als je zijn toets zo spoedig mogelijk beoordeel_ .

1. d
2. t
3. dt

Vin_ je het een probleem die toets nog even uit te stellen?

1. d
2. t
3. dt

Het is belangrijk te weten of hij voldoende tijd aan zijn huiswerk bestee_ heeft.

1. d
2. t
3. dt

Wij vertrouwen erop dat u zijn cijfer goed bereken_.

1. d
2. t
3. dt

Wie de nieuwe teamleider wor_, is nog onduidelijk.

1. d
2. t
3. dt

Drie collega’s mel_en zich vorige week bij de directie om daar vragen over te stellen.

1. d
2. dd

Het nakijken van alle toetsen kos_e hem heel veel tijd.

1. t
2. tt

Die docent had vooral vragen gesteld over de verplich_e leerstof.

1. t
2. tt

Gisteren pra_en die leerlingen de problemen met hun docent uit.

1. praten
2. praatten

Wij wisten niet dat we zo lang op uitslagen moesten wach_en.

1. t
2. tt

Op die bijeenkomst wor_ je uitgelegd hoe je dat probleem kunt oplossen.

1. d
2. t
3. dt

Deze leerling benader_ zijn docenten nogal agressief.

1. d
2. t
3. dt

Met genoegen kan ik u meedelen dat ik zijn opvolger een goede docent vin_.

1. d
2. dt

Dat het de leerlingen zo veel moeite zou kos_en, had ik niet verwacht.

1. t
2. tt

Toen de minister de begroting behandel_ had, kreeg hij van alle kanten kritische vragen.

1. d
2. dt

“Wat dit inhou_, kan ik jullie nu nog niet vertellen”, zei mijn collega.

1. d
2. dt

Je moet iemand geen cijfer geven als je hem niet geloof_.

1. d
2. t
3. dt

Je moet haar wel helpen als je het beloof_ hebt.

1. d
2. t
3. dt

Alle beantwoor_e vragen liet die docent door een collega lezen.

1. d
2. dd

Het is ons beleid dat een docent een vraag van een leerling binnen drie werkdagen
beantwoor_.

1. d
2. t
3. dt