§6.2 Een onrustige opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2

tijdvak 6: Ontdekkers & Hervormers

1600 - 1700

Een onrustige opstand

In deze les kun je 17 punten verdienen.

Leerdoelen:

De leerdoelen ga je ditmaal zelf bedenken. Aan het eind van de les moet je onderstaande leerdoelen opschrijven:

Aan het eind:

1. Weet je.........

2. Kun je ..........

3. Begrijp je.........

'Hola, como estas?' ('Hallo, hoe gaat het?' in het Spaans), ik ben de Spaanse koning Filips II. Ik ben de zoon en dus opvolger van koning Karel V. Ik erf van mijn vader al het gebied dat oranje is gekleurd (zie plaatje), dus ook de Nederlanden.

In de Nederlanden ben ik niet zo populair, daar zijn 4 redenen voor:

1. In de Nederlanden worden steeds meer mensen protestant (vooral het Lutherse en Calvinistische geloof worden groot) Dat wil ik niet, want ik ben juist streng katholiek! 

Ik zie dan ook de protestanten als ketters (alle niet-katholieken en ongelovigen). Ik voer een katholieke rechtbank (inquisitie) in die alle ketters moet doden!

2. Ik laat de mensen in de Nederlanden veel belasting betalen, zodat ik heel rijk wordt en oorlogen kan betalen".

3. "Ik pas centralisatie toe, net zoals mijn vader. Kortom, ik wil dat mijn rijk centraal uit mijn hoofdstad Madrid wordt bestuurd en dat in het hele rijk dezelfde weten en regels bestaan, waardoor de adel in de Nederlanden minder macht krijgt;

4. Ik kom zelf zelden in de Nederlanden. Mijn halfzus Margaretha van Parma mag onder mijn naam als landvoogdes (bestuurder namens een koning) de Nederlanden besturen;

 

In 1566 krijgt mijn halfzus het Smeekschrift der Edelen (Eedverbond)  aangeboden. Dit is een officieel papier/ petitie van 200 edelen uit de Nederlanden die smeken dat ketters niet zo hard meer worden gestraft door de katholieke rechtbank (inquisitie). Ook willen zij meer godsdienstvrijheid".

 

Hierna: filmpje Eedverbond - Edelen komen bij mekaar tijdens een bruiloft - Welkom inde 80-jarige oorlog' - + 2 min.

Twee uitspraken:

1. Het Smeekschrift der Edelen (Eedverbond) wordt door Margaretha van Parma ondertekend in 1565. Kortom, dit is de 15e eeuw / 16e eeuw.

2. Het calvinisme hoort bij het protestante / katholieke geloof.

1. 1. 15e eeuw, 2. protestante
2. 1. 15e eeuw, 2. katholieke
3. 1. 16e eeuw, 2. protestante
4. 1. 16e eeuw, 2. katholieke

Twee uitspraken van Filips II:

1. "Ik pas net zoals mijn vader Karel V (zie achtergrond) centralisatie toe in Nederlanden". In deze zin is sprake van continuïteit (blijft hetzelfde) / verandering.

2. "Ik stuur mijn halfzus Margaretha van Parma als landvoogdes naar de Nederlanden". In deze zin is sprake van continuïteit (blijft hetzelfde) / verandering.

1. 1. continuïteit , 2. verandering
2. 1. continuïteit, 2. continuïteit
3. 1. verandering, 2. continuïteit
4. 1. verandering, 2. continuïteit

Twee uitspraken:

1. Het Smeekschrift der Edelen is eerst ondertekend door 200 edelen. 

Deze edelen zijn katholiek / protestant. 

2. Een bedoeld / onbedoeld gevolg van het Smeekschrift der Edelen is dat de 80-jarige oorlog hierna gaat starten. 

Hierna: een sleepvraag

1. 1. katholiek, 2. bedoeld
2. 1. katholiek, 2. onbedoeld
3. 1. protestant, 2. bedoeld
4. 1. protestant, 2. onbedoeld

Onderstaande zinnen gaan over oorzaken en gevolgen van het Smeekschrift der Edelen. Sleep de zinnen naar de juiste plaats:

Hierna: uitleg Beeldenstorm

Oorzaken:

Gevolgen:

De vervolgingen van de inquisitie.

Filips II treedt hard op tegen protestanten.

Spanjaarden worden ingezet in het Nederlandse bestuur.

Edelen protesteren bij Margaretha van Parma over de reactie van Filips II op het Smeekschrift der Edelen.

De beeldenstorm:

"Mijn halfzus gaat akkoord en ketters worden niet meer gedood.

Ik ben het absoluut niet eens met deze beslissing van mijn halfzus, want de gevolgen zijn enorm!

Een gevolg is dat er alleen nog maar meer protestanten komen. Zij mogen van mij geen eigen kerken hebben en houden dus hun kerkdiensten in de buitenlucht (hagenpreken). Hierover zijn de protestanten boos, waarna zij katholieke kerken verwoesten (Beeldenstorm, 1566).

Ik word woest als ik hoor over deze Beeldenstorm. Daarom stuur ik mijn legeraanvoerder, hertog van Alva (zie achtergrond), met 10.000 soldaten naar de Nederlanden om Margaretha van Parma te vervangen. Hij krijgt van mij drie opdrachten:

1. Beeldenstormers straffen. Hiervoor richt Alva de Raad van Beroerten op.

2. Het katholieke geloof opleggen aan de Nederlanden.

3. Een centraal bestuur instellen om de macht van de Nederlandse gewesten te breken".

Hierna: filmpje Raad van Beroerten geeft straffen (+ 3 min.)

Twee uitspraken:

1. De Raad van Beroerten is een katholieke rechtbank (inquisitie) en is opgericht door de Spanjaarden / de Nederlanders.

2. Een oorzaak / gevolg van de Raad van Beroerten is dat naar schatting zo'n 3000 mensen zijn geëxecuteerd (gedood)

1. 1. de Spanjaarden, 2. oorzaak
2. 1. de Spanjaarden, 2. gevolg
3. 1. de Nederlanders, 2. oorzaak
4. 1. de Nederlanders, 2. gevolg

De Raad van Beroerten van de Spaanse Hertog Alva is opgericht om mensen in de Nederlanden met te straffen.

Welke mensen moeten worden gestraft?

1. Ketters
2. Beeldenstormers
3. Lutheranen
4. Calvinisten.

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Welk begrip hoort op het rode kruisje (rechts bovenin) te staan?

1. centralisatie
2. smeekschrift der Edelen
3. Hagenpreken
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Welk woord hoort op het rode kruisje te staan?

1. hagenpreek
2. smeekschrift der Edelen
3. beeldenstorm
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist

In de cartoon gaat het over een wandaad. Deze wandaad is de Beeldenstorm. 

Sleep de personen naar de juiste plek:

Hierna: uitleg Tiende Penning

Filips II

Margaretha van Parma

Hertog van Alva

Ola, hier Filips II nog steeds aan het woord: Alva wordt dus vanaf 1567 mijn nieuwe landvoogd van de Nederlanden en mag dus in mijn naam de Nederlanden besturen. 

Om de Nederlanden economisch te straffen en de oorlog tegen de Nederlanden te betalen, stelt Alva de Tiende Penning in waarbij de Nederlanders op producten en winsten 10 procent belasting moeten betalen.

Toch wel gek....Nederlanders moeten dus belasting aan Alva geven, zodat Alva een oorlog kan betalen tegen de Nederlanders....! 

Hierna: filmpje Tiende Penning (+ 1 min).

Nederlanders in opstand:

De Nederlandse gewesten komen in 1568 in opstand tegen de Spanjaarden.  Oorzaken zijn: 

1. de invoering van de Tiende Penning, 

2. geen godsdienstvrijheid, 

3. economische crisis, en 

4.  teveel macht voor de Spanjaarden.

Willem van Oranje is de leider van de opstandelingen. Hij start de Nederlandse Opstand (ook wel 80-jarige oorlog) tegen de Spaanse legers van Alva.

In 1568 wint Willem van Oranje de slag bij Heiligerlee, maar daarna winnen de Spanjaarden veel veldslagen. Een kantelmoment vindt plaats in 1572 als de watergeuzen, Nederlandse opstandelingen op zee, de plaats Den Briel veroveren. Alva slaat hard terug. In de huurlegers van de Spanjaarden ontstaat  muiterij. En de Nederlandse gewesten gaan samenwerken.

 

Hierna: filmpje Watergeuzen komen aan in Den Briel (+2 min,)

Als Den Briel is veroverd op de Spanjaarden, stopt Alva ook met de invoering van de Tiende Penning.

Maar de samenwerking tussen de Nederlandse gewesten valt uit elkaar doordat de gewesten ruzie krijgen over godsdienst. De zuidelijke gewesten blijven trouw aan Spanje. De noordelijke gewesten blijven vechten tegen Filips II. 

In 1581 stellen de noordelijke gewesten het Plakkaat van Verlatinghe op, waarin staat dat de noordelijke gewesten niet langer meer Filips II als koning erkennen.

Voor Filips II is Willem van Oranje zijn grootste vijand. Filips II looft een beloning (25.000 gouden kronen = €3 miljoen) uit voor degene die Willem van Oranje doodt. Willem van Oranje wordt in 1584 vermoord door de Fransman Balthasar Gerard. De zeven (noordelijk) gewesten besluiten in 1588 verder te gaan in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Hierna: 7 quizvragen.

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een schoolplaat van Isings uit 1968.

Op de schoolplaat erft Filips II in Brussel officieel het koningschap over de Nederlanden van zijn vader.

Hoe heet de vader van Filips II?

1. Margaretha van Parma
2. Karel V.
3. Willem van Oranje
4. Hertog Alva

Klik op de afbeelding om in te zoomen. 

Je ziet een oude schoolplaat over een hagenpreek van Isings uit 1956.

Een hagenpreek is een protestante kerkdienst die door rondtrekkende dominees wordt gehouden. 

Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen.

Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

De schoolplaat hiernaast is dus een.....

1. Geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. Geschreven secundaire bron
4. Ongeschreven secundaire bron.

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een schilderij van de Beeldenstorm door Dirk van Delen uit 1566. Het is het enige schilderij dat van de Beeldenstorm is gemaakt.

Dit is een ......

1. geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

In de afbeelding zie je het origineel van het Smeekschrift der Edelen dat door ongeveer 200 (lage) Nederlandse edelen op 5 april 1566 werd aangeboden aan Margaretha van Parma.

Het doel van dit Smeekschrift is...

1. de Beeldenstorm stoppen
2. het verhinderen van de moord op Willem van Oranje
3. het minder hard straffen van ketters door de katholieke rechtbank (inquisitie)
4. de Tiende Penning van Alva afschaffen.

Twee uitspraken:

1. De Tiende Penning uit 1571 is een oorzaak/ gevolg van de 

Opstand (80-jarige oorlog)

2. Het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581 (zie afbeelding) is een oorzaak / gevolg van de Opstand (80-jarige oorlog)

1. 1. oorzaak, 2. oorzaak
2. 1. oorzaak, 2. gevolg
3. 1. gevolg, 2. oorzaak
4. 1. gevolg, 2. gevolg

Op de achtergrond zie je een afbeelding van Willem van Oranje.

Waarom vlucht Willem Oranje in 1566 van de Nederlanden naar Duitsland?

1. In 1566 start de Beeldenstorm. Willem van Oranje is bang voor de Beeldstorm, waarna hij vlucht.
2. De Fransman Balthasar Gerards probeert Willem van Oranje te vermoorden. Daarom vlucht Willem van Oranje naar Duitsland.
3. Willem van Oranje is het niet eens met het Plakkaat van Verlatinghe, waardoor hij zich niet meer veilig voelt en vlucht naar Duitsland.
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist

Hierna: 2 sleepvragen

De volgende personen zijn leider geweest van de Nederlanden.

Bij welk antwoord staan de personen in de juiste tijdsvolgorde (van vroeger naar later)?

1. Karel V --> Filips II --> Margaretha van Parma ---> Hertog van Alva.
2. Filips II --> Karel V --> Hertog van Alva --> Margaretha van Parma
3. Hertog van Alva--> Karel V --> Filips II --> Margaretha van Parma
4. Hertog van Alva--> Margaretha van Parma --> Filips II --> Karel V

Bij het vak geschiedenis heb vier soorten oorzaken, namelijk 

1. Economisch: alles wat met arbeid en geld te maken heeft;

2. Religieus: alles wat met geloof te maken heeft; 

3. Politiek: alles wat met organisatie en bestuur te maken heeft; 

4. Sociaal: hoe mensen in een samenleving met elkaar omgaan; 

Sleep de oorzaken van de 80-jarige oorlog naar de juiste plek:

Economische oorzaak:

Religieuze oorzaak:

Politieke oorzaak:

Sociale oorzaak:

Er zijn enkele misoogsten, waardoor veel mensen honger hebben

De Spaanse koning Filips II heeft te veel macht wat veel Nederlandse edelen niet eerlijk vinden.

De protestanten mogen hun geloof niet uiten en moeten het liefst katholiek worden.

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

Hierna: Evaluatie

Beschrijvende vraag

Verklarende vraag

Vergelijkende vraag

Waarderende vraag

Waarom is de zin 'de koning van Hispanje heb ik altijd eëerd ' te vinden in ons volkslied?

Welke verschillen in manier van oorlog voeren zijn aan te wijzen tussen de 80-jarige oorlog en de Tweede Wereldoorlog?

Wie geeft de beloning van 25.000 gouden kronen aan Balthasar Gerards als hij Willem van Oranje vermoord?

Welke mening heeft de Spaanse koning Filips II over het Nederlandse volk en de cultuur?

Evaluatie: Welk begrip ken je (nog steeds) niet en wil je dus graag nog uitgelegd hebben (in een volgende les)?
Je mag 1 begrip kiezen:

Hierna laatste dia: opdracht 'zelf leerdoelen uittypen'.

inquisitie

Raad van Beroerten

hagenpreken

Beeldenstorm

de Tiende Penning

Plakkaat van Verlatinghe

Hertog Alva

Koning Filips II

Willem van Oranje

Balthasar Gerards

Neem onderstaande 3 leerdoelen en over maak de leerdoelen af die bij deze les horen:

Aan het eind:

1. Weet je.........

2. Kun je ..........

3. Begrijp je.........

tijdvak 6: Ontdekkers & Hervormers

1600 - 1700

Een onrustige opstand

In deze les kun je 6 punten verdienen.

Maak tijdens het kijken de volgende kijkvragen (met antwoorden) af:

1. Wat zijn de kenmerken en eigenschappen van..........?

2. Welk verband........?

3. Wat zijn de verschillen tussen .............. en ................?

4. Waarom ben ik van ik van mening dat ..................?

 

+ Welk onbedoeld gevolg ..........?  

Het beleg van Leiden 1579 - Vroeger & Zo (+ 14 min.)

Over welk tijdvak ging de aflevering?

1. Tijdvak 3: Monniken & Ridders
2. Tijdvak 4: Steden & Staten
3. Tijdvak 5: Ontdekkers & Hervormers
4. Tijdvak 6: Regenten & Vorsten

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een print screen van 0:50.

Hoe heet de persoon op de afbeelding?

1. Margaretha van Parma
2. Balthasar Gerards
3. Willem van Oranje
4. Filips II

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een print screen van 2:00.

Wat is de overeenkomst van de vier steden in de afbeelding?

1. Dit zijn de eerste steden die door de Watergeuzen zijn bevrijd
2. Dit zijn de eerste steden die als eerste door Filips II zijn bezoht
3. Dit zijn de eerste steden waar de Spanjaarden niet meer welkom zijn.
4. Dit zijn de eerste steden door door Willem van Oranje worden aangevallen.

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een print screen van 4:00. 

Op de afbeelding zie je Cornelis. In welk stad is Cornelis?

1. Alkmaar
2. Zwolle
3. Antwerpen
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist.

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een print screen van 7:45.

Cornelis heeft een postduif in zijn handen. 

Waar moet de postduif naartoe vliegen?

1. Naar Willem van Oranje
2. Naar Hertog van Alva
3. Naar Margaretha van Parma
4. Naar Filips II

Twee uitspraken:

1. Cornelis bevindt zich in Leiden en heeft enorm veel honger. Een oorzaak / gevolg is dat hij zijn eigen duif opeet. 

2. Op een gegeven moment staken de Spaanse soldaten de omsingeling van Leiden. Een oorzaak / gevolg is het feit dat de dijken zijn doorgebroken, waardoor het water stijgt. 

1. 1. oorzaak, 2. gevolg
2. 1. oorzaak, 2. oorzaak
3. 1. gevolg, 2. oorzaak
4. 1. gevolg, 2. gevolg

Welk cijfer geef je deze les?

010

Welke Gouden Tip heb jij om het cijfer 

met 1 punt te verhogen?