6. De Koude Oorlog

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Les 6: De Koude Oorlog (1947 - 1991)

'Elbedag'

Op 25/4/1945 ontmoetten Amerikaanse en Sovjettroepen elkaar aan de oevers van de Elbe in het midden van Duitsland. De definitieve overwinning van de geallieerden op nazi-Duitsland was daarmee nog slechts een kwestie van enkele weken. Op 30/4 pleegde Adolf Hitler zelfmoord in zijn Berlijnse bunker. Op 7/5/1945 gaf generaal Jodl zich over aan de Amerikanen. Zijn collega veldmaarschalk Keitel deed hetzelfde de volgende dag bij de Sovjets. "Alle strijdkrachten onder Duits gezag staken hun actieve operaties om 23:01 uur centraal Europese tijd op 8 mei 1945."

Amerikaanse en Sovjetsoldaten reiken elkaar de hand op een brug over de Elbe bij Torgau.

Waarom 'Koude' Oorlog?

Geen rechtstreeks gewapend conflict tussen de twee grootmachten (VS & USSR). Wel (zeker vanaf tweede fase) proxyoorlogen.

• Individuele leven enorm verstoord
• 2 supermachten: VS en USSR
• Onderlinge tegenstellingen => Koude Oorlog
• Tegenstellingen: diplomatiek, geopolitiek en ideologisch (communisme <-> kapitalisme)
• * 'drie werelden'
• Groot wederzijds wantrouwen -> bewapeningswedloop ==> Containment Policy (Truman doctrine) -> communistisch offensief tegengaan
• Uitkomst: 
• USSR bezet Oost-Europa (prestige + buffer tegen kapitalisme)
• USSR steunt communistische groepen elders (hulp aan Chinese communisten, bezetten N-Korea, bezetting Iran, steun aan Griekse communisten in burgeroorlog,...)

Na WO 2:

Verschil tussen 2 grootmachten?

VS: 

1. ongehavend uit oorlog
2. monopolie op atoomwapen

USSR:

1. grote verliezen in oorlog
2. controle over Oost-Europa

Welke landen behoorden tot de eerste, tweede en derde wereld?

• De eerste wereld = de westerse landen (bvb VS, Fra, Bel, Ndl, ...)
• De tweede wereld = de communistische landen (bvb USSR, Cuba,...)
• De derde wereld = (intieel) alle andere landen

(Vandaag wordt de term Derde Wereld (nog) gebruikt om naar landen te verwijzen die op industrieel vlak minder ontwikkeld zijn.)

18/1: start Containment policy

• 1947: Truman Doctrine / containment policy / Marshallplan
• <-> Comecon = USSR tegenhanger -> steun Oost-Eur landen om VS invloed te counteren.
• 1947: Oprichting CIA -> verschaffen info + covert operations
• Cominform = overkoepelende organisatie van alle communistische partijen wereldwijd 
• In 1968 komt een SU-reactie op de trumandoctrine: de brezjnevdoctrine (wil de facto hetzelfde doen maar dan voor communistische landen)
• ==> Bipolaire wereld
• 6-tal fases

Na WO 2 (2):

Wat is de Truman doctrine in essentie?

• Amerikaanse president Truman belooft hulp aan alle landen die zicht bedreigd voelen door de communistische expansie;
• vrije wereld (1ste) <-> communistische wereld (2de)
• Containment policy = binnen de perken houden van het communisme + actief meewerken aan regimewissels (bvb Korea en Vietnam)
• Marshall-plan: economische steun heropbouw West-Europa => hierdoor dam opwerpen tegen communistische invloed.

Beginfase (1945-1949) – Europees conflict

Tweede fase (1949-1953) – Uitbreiding naar Azië

Derde Fase (1953-1957) – Destalinisatie & Warschaupact

Vierde fase (1957-1962) – Vietnam, Cubacrisis & Berlijnse Muur

Vijfde fase (1962-1979) – Kennedy, Vietnam & Détente

Eindfase (1979-1991) – Neergang & ondergang communisme

De verschillende fases in de Koude Oorlog

Beginfase (1945-1949) – Europees conflict

• Meningsverschillen tussen (ex)geallieerden m.b.t. Duitslandpolitiek
• VS & GB willen snel economisch herstel Duitsland <-> USSR wil Duitse 'bronnen' gebruiken voor eigen economisch herstel
• Churchill: Fulton speech
• 1947 VS+Fra+GB verenigen zones
• 1948: na invoeren eigen Duitse Mark in westelijke zone: USSR not amused!
• => Berlijnse blokkade (alle wegen geblokkeerd)
• => Westerse luchtbrug (eten en kledij)
• 1949: einde blokkade: definitieve splitsing
• = 2 Duitslanden (BRD & DDR)

Fultonspeech

“From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic an “iron curtain” has descended across the Continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of Central and Eastern Europe. Warsaw, Berlin, Prague, Vienna, Budapest, Belgrade, Bucharest and Sofia; all these famous cities and the populations around them lie in what I must call the Soviet sphere, and all are subject, in one form or another, not only to Soviet influence but to a very high and in some cases increasing measure of control from Moscow.”

Tweede fase (1949-1953) – Uitbreiding naar Azië

Derde Fase (1953-1957) – Destalinisatie & Warschaupact

• 1949: USSR ook kernwapen + Ontstaan Atlantische Alliantie (NAVO) -> 12 leden. Doel?
• "NATO's purpose is to keep the Russians out, the Americans in and the Germans down." dixit de eerste secretaris-generaal Ismay
• USSR reageert: aanhalen satellietstaten, versterken economische banden + 1955 Warschaupact
• <-> afname vijandigheid in Europa (USSR trekt terug uit Turkije en Iran, Ita: verkiezingsnederlaag communisten, Grie: idem, einde Berlijnse Blokkade)
• Focus verschuift naar Azië.
• Koreaanse Oorlog (1950 - 1953) -> aparte slide
• 1953: Stalin overlijdt -> opgevolgd door Chroesjtsjov => destalinisatie (Stalin = misdadiger)
• 1955: USSR Waterstofbom + Space race (1958 Spoetnik)
• 1956: Hongaarse Opstand - bloedig neergeslagen door USSR (Westen kijkt toe...)
• 1956: Suezcrisis na nationalisatie kanaal door president Nasser (conflict met GB&Fra)

Waarom greep het Westen niet in bij de onderdrukking van de Hongaarse Opstand?

Respecteren van invloedszones+angst voor escalatie.

GvA 6.3.1946

Koreaanse Oorlog (1950 - 1953)

• Afspraak USSR - VS: Korea (eengemaakt) onafhankelijk na WO II
• 1945: opsplitsing rond 38ste breedtegraad
• N-Korea: bezet door USSR -> satellietstaat o.l.v. Kim Il Sung (enorm leger)
• Z-Korea: bezet door VS -> kapitalistische cliëntstaat, niet democratisch, wel anti-communistisch
• 1947: verkiezingen in Z-Korea: anticommunistisch regime -> VS trekt weg & USSR eveneens
• 1950: N-Korea valt Z-Korea binnen (tegen verwesterlijking)
• Door hulp USSR en China (Mao) overrompelt Noorden het Zuiden. => "Sovjetagressie" dixit VS => veroordeling door Verenigde Naties                     (USSR boycotte VN wegens China geen lid)
• => troepen onder VN-paraplu (VS, W-Europa) => snelle herovering o.l.v. McArthur
• Duw -en trekwerk van beide kanten (China blijft N-Korea steunen)
• 1953: Wapenstilstand Eisenhower met DMZ tss N&Z rond 38ste breedtegraad.
• => N-Korea = communistische dictatuur / Z-Korea = kapitalistische economie
• Gevolgen: meer dan 3,000,000 doden, globale economische crisis, militaire heropleving Dui,
• begin VS betrokkenheid in Azië, versnelde vrede met Japan (1951)....

Vierde fase (1957-1962) – Vietnam, Cubacrisis & Berlijnse Muur (1)

• Behoorlijk 'hete' fase: inzet van Amerikaanse grondtroepen in Vietnam vanaf 1957 (VS stapte reeds in 1955 met oprichting van Military Assistance Advisory Group in het conflict tss N&Z. Eigenlijk start oorlog al in 1946 wanneer Fra de Vietminh beschiet vanop een slagschip > VS steunt Fra tegen communistische Vietminh =onafhankelijkheidstrijd Indochina (LES 8)
• Vietnamoorlog = proxyoorlog (ook Laos en Cambodja impact)
• VS steunt kapitalistische zuiden <-> Nationaal Front voor de Bevrijding van Zuid-Vietnam (=Vietcong)
• Plan: korte in/uit operatie: fiasco => tgv tunnelcomplexen => voortdurende escalatie (1969: +540 000 VS soldaten aanwezig!)
• Toenemend protest aan thuisfront + tegenvallende resultaten op slagveld (o.a. Tet-offensief) => frustraties
• Dieptepunt: bloedbad van My Lai (16/3/1968) => VS soldaten doden burgers wegens vermoeden Vietcong (+504 doden) -> slechts tien mensen overleven... 
• 1973: Akkoorden van Parijs: Amerikaanse terugtrekking
• 1976: Vietnam herenigd, hoofdstad: Ho Chi Minhstad
• Zware tol: 2 500 000 Vietnamezen en 60 000 Amerikanen (!)

protest tegen Vietnamoorlog NY (1967)

Ontbladering met Agent Orange

Bloedbad van My Lai

Vierde fase (1957-1962) – Vietnam, Cubacrisis & Berlijnse Muur (2)

• 13/8/1961 in Berlijn 45 kilometer lange muur geplaatst.

• 30/10/1961: Tsar Bomba
• Heetste moment: Cubacrisis (1962)
• Fidel Castro: communistische revolutie (1959) => VS doen (mislukte) inval: Varkensbaai (1961)
• USSR bouwt raketbases op Cuba (1962) (=achtertuin VS)

Wat was de reden voor het plaatsen van de Berlijnse Muur?

Om een leegloop van DDR’ers via Berlijn naar het Westen te voorkomen. Ongeveer 2.7 miljoen Oost-Duitsers waren in de jaren 1949-1961 namelijk de DDR ontvlucht, meestal hoger opgeleiden. Om deze leegloop te keren, stampten de communisten de zwaarbewaakte Berlijnse Muur uit de grond.

To do: klassikale bronanalyse

Slide 7 & 8 zelf te verwerken door leerlingen.

Conrad Schumann (lid VoPo) springt over de afsluiting tussen Oost- en West-Berlijn op 15.08.1961

Schumann pleegde uiteindelijk zelfmoord in 1998, volgens familie uit angst voor represailles van voormalige Stasi-agenten.

Gebeurde twee dagen na oprichten van de Berlijnse Muur (13.8.61). Een fotograaf had de man reeds een aantal uur zenuwachtig heen en weer zien lopen.

Opdracht: 

zie aparte LessonUp: opdracht bij Les 6 -> BW opdracht

MAD - Mutual(ly) assured destruction

• afschrikkingsevenwicht
•  second strike capability => nucleaire triade (land, zee, lucht)
• aantal neveneffecten. 
• Ten eerste wordt de wapenwedloop bevorderd, 
• Ten tweede zal wanneer eenmaal naar kernwapens is gegrepen dit onvermijdelijk tot escalatie leiden. Niet terugslaan vergroot immers het voordeel van de tegenstander en behelst eveneens de kans dat deze ook de second strike capability kan aantasten door bijvoorbeeld een operatie tegen de raketsilo's en kernonderzeeërs. Een tegenaanval blijft dan als enige mogelijke optie over, waardoor het resultaat inderdaad slechts algehele vernietiging is.

Clip: 14:00 - 15:00

Vijfde fase (1969-1979) –  Vietnam (nog steeds) & Détente

• periode van relatieve ontspanning en rust tijdens de Koude Oorlog.
• Strategic Arms Limitation Talks (SALT I & SALT II) => Beperken van lanceerinstallaties atoomwapens 
• 1979: USSR valt Afghanistan binnen => weg sfeer

Opdracht: cartoonanalyse

1. Lees de instructies op de instructiefiche en maak vervolgens de cartoonanalyse in Google Classroom
2. BZW p.42 - 54 (huistaak)

Eindfase (1979-1991) – Neergang & ondergang communisme

Komt aan bod in Les 7