§5.1 Handel en opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

§5.1 Handel en de opkomst van steden

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Wat de oorzaken zijn van de opkomst van steden in de late middeleeuwen

- Hoe in de late middeleeuwen weer een geldeconomie ontstaat

- Waarom samenwerking tussen handelssteden voordelig is met het voorbeeld van de Hanze

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

Middeleeuwse stad

Je gaat zo een middeleeuwse stad zien

Zoek 2 dingen waaraan je herkent dat deze stad middeleeuws is

Welke middeleeuwse dingen heb je gevonden?

Meer landbouwopbrengsten

Rond 1000 verandert de samenleving in Noordwest-Europa

Handel en nijverheid bloeien en er komen weer steden

Dit heeft twee belangrijke oorzaken:

Meer opbrengsten in de landbouw

Meer grond ter beschikking

Betere technieken

Er worden nieuwe technieken bedacht voor landbouw:

Drieslagstelsel

De grond wordt verdeeld in 3 delen. Ieder jaar heeft een stuk een ander doel. Het ene jaar een gewas dat in zomer groeit, het andere jaar een gwas voor de winter en daarna even niets (braak). Zo kan de grond herstellen.

Halsjuk

Door het halsjuk kunnen paarden en ossen makkelijker een ploeg trekken, zonder pijn. Eerst ging dit gewoon met een touw om de nek.

Hoefijzer

Hoefijzers beschermen de hoeven van paarden en ossen tegen beschadiging en infecties. Hierdoor kunnen ze beter en harder werken.

Meer landbouwgrond

Rond 1000 zijn in Nederland veel moerassen

Boeren besluiten deze droog te leggen: inpolderen

Ook werden er bossen gekapt

Met deze ontginning wordt grond beschikbaar voor landbouw

Filmpje

Inpolderen in de 20ste eeuw

Naar de markt

De verbetering in de landbouw zorgt voor meer voedsel

Meer mensen kunnen gevoed worden (bevolkingsgroei)

Boeren houden zelfs voedsel over

Het voedsel dat over is wordt verkocht op de markt

Vanaf 1000 groeit de Europese bevoking snel

Filmpje

De steden groeien

Verstedelijking

Veel mensen mensen willen bij de markt wonen

Drukke markten groeien uit tot steden

Er ontstaat zo weer een agrarisch-stedelijke samenleving

Op deze manier beginnen de late middeleeuwen

Een samenleving waarin de meeste mensen nog op het platteland wonen en in de landbouw werken, maar waarin er ook steden met handelaren en ambachtslieden zijn

Zet de gebeurtenissen voor verstedelijking op de juiste plek in de schakels. De eerste is al ingevuld.

1

2

3

4

6

5

In de landbouw komen nieuwe technieken en wordt land ontgonnen

Er komt meer land en de opbrengsten stijgen in de landbouw

Boeren produceren meer voedsel dan ze zelf nodig hebben

Boeren en handelaren verkopen voedsel op de markt

Steeds meer mensen gaan bij de markt wonen

De markten worden echte steden

In een geldeconomie...

1. betalen mensen hun herendienst in graan en eieren
2. brengen boeren een steeds groter deel van hun oogst naar de markt
3. maken mensen hun spullen zoveel mogelijk zelf
4. ruilen boeren een deel van hun oogst voor geld

Geld

In de steden gaan mensen elkaar weer betalen geld

Dit kan je oneindig bewaren en tegen alles ruilen

Hierdoor wordt handelen veel makkelijker

De handel en nijverheid nemen dan ook toe

Hanze

Handelssteden gaan steeds meer met elkaar handelen

De belangrijkste samenwerking is de Hanze

Deze samenwerking heeft 3 voordelen:

Bescherming

In een grote groep ben je beschermd tegen piraten

Tol

In een grote groep kan je ervoor zorgen dat je geen tol (geld om van een weg, brug, kanaal etc. gebruik te mogen maken) hoeft te betalen

Deals

Je kan goede afspraken maken met je leveranciers, zoals dat ze alleen met jou handelen

Samenwerking van handelaren uit verschillende steden rond de Noordzee en Oostzee

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt. Een stad had meestal een haven, wat in het Latijn portus is

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Een middeleeuwse stad. Wat is er allemaal te zien?

Geef een korte beschrijving van een middeleeuwse stad zoals op de afbeelding

Resumé

Pak je schrift

Schrijf voor jezelf op (of bedenk 4 vragen over) wat we deze les besproken hebben

Wie, Wat, Waarom, Wanneer

Huiswerk

Schrijf op in je agenda

Maken opdracht 4 t/m 16 van §5.1