3.1 Machthebbers in Europa

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H3 Regenten en vorsten

3.1 Machthebbers in Europa

De tijd van Regenten en Vorsten
1600-1700

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek (Gouden Eeuw)

• §3.2 & §3.4

Beeldmerk

De kroon is het symbool van de absolute vorsten uit deze tijd. De Amsterdamse herenhuizen op de achtergrond werden bewoond door de machtige burgers, de regenten, die in de Republiek van de macht van de vorst hadden overgenomen.

Het streven van vorsten naar absolute macht (absolutisme)

• §3.1

De wetenschappelijke revolutie

• §3.5

Handels-kapitalisme en het begin van een wereldeconomie (wereldeconomie)

• §3.3

Leerdoel

Aan het einde van de les kunnen jullie uitleggen:

• hoe Lodewijk XIV het Franse gebied uitbreidde en zijn macht in Frankrijk vergrootte
• hoe de Engelse koning minder machtig werd
• hoe Nederland werd bestuurd

L'État, c'est Moi

• De wil van de koning is wet. Dit noem je absolutisme. 
  

• Lodewijk XIV 
• Deze macht is door god gegeven: droit divin (goddelijk recht)

De Zonnekoning

• Lodewijk XIV (1638-1715) 
• Werd koning toen hij 5 was. Tot zijn 23e werd Frankrijk bestuurd door eerste minister Mazarin.

• Hij zorgde ervoor dat iedereen naar Lodewijk zou luisteren en dat hij de absolute macht had.

Pak je smartphone of tablet en klik op de link om het paleis van Versailles van binnen te bekijken!

Adel buitenspel

• Krachtig persoonlijk bewind. 
• Ministers volkomen onderworpen

• Adel verloor invloed 
• Regionaal: Intendanten steeds meer macht 
• Parlementen en gewestelijke statenvergaderingen werden minder geraadpleegd. 

Mercantilisme

economische politiek die erop gericht is om de rijkdom van het eigen land te vergroten, door de import te verkleinen en export te vergroten.

Eén wet, één geloof, één vorst

• Lodewijk XIV wilde één geloof, het katholieke geloof, in Frankrijk

• Hugenoten (protestanten) hadden geen vrijheid van godsdienst meer.
  

Karel I van Engeland

• Veroorzaakte burgeroorlog met  parlement en verloor.
• Werd onthoofd.
• Engeland is 12 jaar een Republiek.
• 1660 heroverde Jacobus II de troon.

1642: Karel I onthoofd in Engeland

1672 - Rampjaar

Reddeloos, redeloos en radeloos.

Glorious Revolution 

• Jacobus II: katholiek koning in een protestants Engeland
• Engelse adel vreest godsdienstvervolgingen
• 1688: Glorious Revolution
• Stadhouder Willem III verdrijft Jacobus en wordt vorst van Engeland

2e burgeroorlog in Engeland

• Jacobus II wilde absolute macht en was katholiek.
• Protestanten kwamen in opstand en vroegen Willem III om hulp.  
• Wordt koning van Engeland met een grondwet in 1689.

Regenten

• Rijke koopmannen die bestuursmacht kregen
  
• in stedelijke, gewestelijke en plattelandsbesturen
• verdeelden de baantjes in een kleine kring van families
• Het was dus een oligarchie

STATEN- GENERAAL

• Defensie
• Buitenlandse zaken
• Bestuur Generaliteitslanden

STADHOUDER

• Opperbevelhebber Leger / Vloot
  
• Toezichthouder rechtspraak

GRAAFSCHAPPEN

• Adel op het platteland

VROEDSCHAPPEN

• Regenten in steden

Benoemt

Sturen vertegenwoordigers + betalen belastingen aan:

Sturen vertegenwoordigers +
betalen belastingen aan:

GEWESTELIJKE STATEN

• Eigen bestuur
• Eigen rechtspraak

Benoemt

RAADPENSIONARIS

• Secretaris van Staten-Generaal
• Contacten met buitenland

Geeft advies aan

Johan van Oldenbarnevelt (1568-1619)

Johan de Witt 

(1653-1672)

Raadspensionaris (eerst landsadvocaat)

voorzitter van de Staten van Holland

Stadhouder

• opperbevelhebber van leger en vloot
  
• meebeslissen over benoeming van nieuwe regenten
• 1650-1672 stadhouderloos tijdperk

De stadhouder en de raadspensionaris

Twee machtige mannen in de Republiek waren de stadhouder (opperbevelhebber van het leger en de vloot) en de raadspensionaris (voorzitter van de Hollandse Staten in de Staten-Generaal).

Aan het begin van de 17e eeuw ontstond er een hevige machtsstrijd tussen stadhouder Maurits van Oranje en raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. In 1618 liet Maurits de raadspensionaris arresteren en executeren. Later rond 1650 ontstond er weer een strijd. Daarna hadden de regenten genoeg van de stadhouders en werd er een stadhouderloos tijdperk ingesteld.

Johan van Oldenbarnevelt was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje, maar werd persoonlijk slachtoffer van een door Maurits beheerst politiek proces dat leidde tot zijn executie.

Maurits van Oranje, prins van Oranje en graaf van Nassau was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

Na de dood van stadhouder Willem II in 1650, moest Willem III nog geboren worden. Regenten gebruikte dit moment om de macht van de Oranjes te minderen. In een bijzondere vergadering van de Staten-Generaal (de Grote Vergadering) werd afgesproken om geen nieuwe stadhouder te benoemen. - Dirck van Delen, Grote Vergadering 1651, Rijksmuseum Amsterdam

Leerdoelen

• Je kunt het conflict tussen de raadspensionaris en de stadhouder uitleggen en verklaren.

Mogelijke toetsvraag

In de Nederlandse oligarchie had de stadhouder meestal veel macht, maar niet alle macht. Leg met een voorbeeld uit dat zijn macht werd beperkt.

Constitutionele monarchie

• Willem III beloofde naar de wet te luisteren.
• Mocht niet zonder toestemming van het parlement belastingen verhogen.
• Dit heet de 'glorious revolution' 

Lodewijk XIV en Willem III waren continu in oorlog met elkaar. Beredeneer dat Willem III zijn macht eigenlijk aan Lodewijk XIV te danken had.

Wat is mercantilisme?