§5.4 Van goud naar zilver

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2

tijdvak 6: Regenten & Vorsten 

1600 - 1700 (17e eeuw)

Van goud naar zilver

In deze les kun je 13 punten verdienen.

Hierna: leerdoelen.

Tijdvak 6: 

Regenten & Vorsten (1600-1700)

Aan het eind:

1. kun je met enkele kenmerken het verloop van het Rampjaar (1672) te omschrijven;

2. weet je toe te lichten waarom jij wel/niet vindt dat Michiel de Ruyter een groot praalgraf verdiend;

3. Kun je uitleggen waarom jij een Staatsgezinde of een Oranjegezinde bent;

+ weet je welke rol de volgende begrippen spelen in de 17e eeuw: coup, Bestevaer, Karel II, Lodewijk XIV, de bisdommen Münster en Keulen, inundatie, Willem III van Oranje.

Hallo allemaal, mag ik mij even voorstellen: ik ben Johan de Witt (1625-1672). Ik ben raadspensionaris (een soort minister-president), dat betekent dat ik de belangrijkste adviseur ben van  de Staten-Generaal (: parlement), een vereniging van belangrijke personen uit de gewesten. 

Ons land heet vanaf eind 16e eeuw de Republiek (der Zeven Verenigde Nederlanden) en bestaat niet uit provincies, maar dus uit gewesten. De belangrijkste gewesten zijn Holland (huidige provincies Noord- en Zuid-Holland samen) en Zeeland. 

Ons land bestaat nog maar sinds 1648. In dit jaartal eindigt de 80-jarige oorlog tegen Spanje, waarna Spanje en de Republiek  het Verdrag van Münster ondertekenen en dus officieel de Republiek erkennen als nieuw land!

Als raadspensionaris heb ik de taak raad en adviezen te geven aan de belangrijkste persoon in het land, de stadhouder. 

In mijn tijd heet de stadhouder Willem II. Hij wil alle macht en pleegt een staatsgreep (met geweld de macht willen pakken). Een staatsgreep heet ook wel een coup. Zijn staatsgreep mislukt.

Stadhouder Willem II sterft op z'n 24e in 1650 aan de pokken, 8 dagen later wordt opvolger zoon Willem III geboren. Hij is nog een baby, daarom wordt hij pas op z'n 18e de nieuwe stadhouder. Tot die tijd (1650 tot 1672) kent ons land een stadhouderloze  tijdperk.

Een stadhouder komt uit de Oranje-familie, de functie van stadhouder erf je dus. De Oranje-familie bestuurt dus het land. Ben je het daarmee eens? Dan ben je oranje-gezind. 

Ben je tégen de Oranje-familie? Dan ben je staatsgezind. De leider van de staatsgezinden ben ik, raadspensionaris Johan de Witt. Ik ben de opvolger van een andere bekende raadspensionaris Johan van Oldenbarneveldt. 

De economie van de nieuwe Republiek (vanaf 1648) bloeit enorm. Daarom heet deze eeuw ook wel de Gouden Eeuw. 

De economie van de Republiek groeit zo snel dat Frankrijk en Engeland zich bedreigt voelen. Daarom voeren deze landen nieuwe wetten in om de eigen economie te beschermen. Een voorbeeld van een wet is de Engelse Acte van Navigatie, waarin staat dat alleen Engelse schepen in Engelse haven mogen komen. De Republiek baalt hiervan, want het land verdient veel geld met internationale handel.

Een gevolg is een reeks Engels-Nederlandse Zeeoorlogen. Onder leiding van zee-admiraal Michiel de Ruyter (bijnaam 'Bestevaer': Grootvader) wint de Republiek een aantal zeeoorlogen tegen Engeland. Zo wint Michiel de Ruyter de Tweede Engelse Zeeoorlog, waarna een periode van vrede komt door de Vrede van Breda in 1667 met Engeland te ondertekenen. Met deze ondertekening wordt Suriname geruild met Nieuw-Amsterdam (huidige New York). 

Na vrede te hebben gemaakt met Spanje via de Vrede van Münster (1648) krijgt ons land twee nieuwe vijanden heeft: 

1. Engeland (met een grote zeevloot) o.l.v. Karel II (Charles II) en 

2. Frankrijk (met een groot landleger) o.l.v. koning Lodewijk XIV (de Zonnekoning).

Ons land wordt in 1672 (Rampjaar) door beide landen aangevallen + de bisdommen Münster en Keulen.

Ik, raadspensionaris Johan de Witt, zorg ervoor dat zeeheld Michiel de Ruyter tegen de Engelsen op zee nog weerstand biedt.

Op land laat ik de dijken doorbreken (inundatie), zodat de 120.000 Franse soldaten door het vele water niet door kunnen wandelen. Helaas vriest het in de winter, zodat het Franse leger eenvoudig over het ijs loopt en wint van de 30.000 soldaten van de Republiek. In het Rampjaar is het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos. Maar gelukkig smelt het ijs ook op tijd, waardoor het Franse leger niet de hele Republiek inneemt.

De roep naar een sterke leider uit de Oranje-familie wordt sterker en ik krijg de schuld van het Rampjaar. Daarom word ik en mijn broertje vermoord! De Gouden Eeuw eindigt met het Rampjaar, 

25 jaar later wordt Willem III van Oranje de nieuwe stadhouder. 

Hierna: 3 quizvragen

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Welk logo van een tijdvak hoort bij deze les?

1. Logo 1
2. Logo 2
3. Logo 3
4. Logo 4

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

1. De afbeelding gaat over het Rampjaar. In de afbeelding is te zien een plan om de Engelse troepen / Franse troepen tegen te houden.

2. Het Rampjaar vindt plaats in 1672. Dit is de 16e eeuw / 17e eeuw. 

1. 1. Engelse troepen, 2. 16e eeuw
2. 1. Engelse troepen, 2. 17e eeuw
3. 1. Franse troepen, 2. 16e eeuw
4. 1. Franse troepen, 2. 17e eeuw

Klik op de afbeelding om groter te maken. Je ziet het officiële document van Acte van Navigatie uit 1651. Je hebt 4 soorten bronnen.

1. Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

2. Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

3. Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen. 

4. Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

De afbeelding hiernaast is een....

Hierna: 1 sleepvraag

1. geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron.

Sleep de gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde (van vroeger naar later):

Hierna: trailer Bioscoopfilm Michiel de Ruyter (2015)

Engeland en de Republiek ondertekenen de Vrede van Breda.

Willem III van Oranje wordt de nieuwe stadhouder

Het Rampjaar (1672) vindt plaats.

Het Verdrag van Munster wordt ondertekend. 

De 80 jarige oorlog tussen de Republiek en Spanje gaat van start. 

Twee uitspraken:

1. 'Michiel de Ruyter is de allerbelangrijkste zeeheld uit de Gouden Eeuw die de Republiek heeft gekend!'. Deze zin is een feit (objectief) / mening (subjectief).

2.  De trailer van de film 'Michiel de Ruyter' uit 2015 geeft een betrouwbaar / onbetrouwbaar hoe Michiel de Ruyter vele zeeslagen won tegen Engeland.

1. 1. objectief, 2. betrouwbaar
2. 1. objectief, 2. onbetrouwbaar
3. 1. subjectief, 2. betrouwbaar
4. 1. subjectief, 2. onbetrouwbaar

In de geschiedenis zijn heel veel zaken voortdurend aan het veranderen. Deze veranderingen worden door historici (geschiedkundigen) bestudeerd en beschreven. 

Toch zijn er ook veel zaken die een korte of lange tijd hetzelfde bleven. Ook dit wordt onderzocht bij het vak geschiedenis. Het verschijnsel dat zaken hetzelfde blijven heet continuïteit.

Bij welke zin is sprake van continuïteit?

1. Door de Vrede van Munster (1648) is de Republiek ontstaan/ opgericht.
2. Er zijn nu geen gewesten meer, maar provincies.
3. Door de Vrede van Breda wordt in Suriname nu nog steeds Nederlands gesproken.
4. Bij geen van de genoemde zinnen is sprake van continuïteit

Twee zinnen:

1. In het Rampjaar (1672) staat bewust / onbewust een groot deel van de Republiek onder water. 

2. Een bedoeld / onbedoeld gevolg van de ondertekening van de Vrede van Breda is dat met Engeland de stad Nieuw-Amsterdam (New York) wordt geruild met de kolonie Suriname. 

Hierna: 1 sleepvraag

1. 1. bewust, 2. bedoeld
2. 1. bewust, 2. onbedoeld
3. 1. onbewust 2. bedoeld
4. 1. onbewust, 2. onbedoeld

Sleep de vier zinnen naar de juiste kolom:

Hierna: filmpje 'Wie was Michiel de Ruyter'? - Klokhuis (+ 9 min).

oorzaak

gevolg

Een .....x..... van de Vrede van Breda is dat de Republiek de stad New York (Nieuw-Amsterdam) kwijtraakt. 

Een .....x.... van de Engelse-Nederlandse zeeoorlogen is de Akte van Navigatie. 

Wanneer stadhouder Willem II sterft aan de pokken, is zijn opvolger Willem III nog veel te jong om hem op te volgen. Een .....x.... is het stadhouderloze tijdperk. 

Een .....x..... van de moord op de gebroeders de Wit is het Rampjaar (1672)

Zet het levensverhaal van Michiel de Ruyter in de juiste tijdsvolgorde:

1. Michiel de Ruyter wandelt van Spanje naar de Republiek.

2. Michiel de Ruyter krijgt zijn eigen Vlaggenschip (de Zeven Provinciën) 

3. Michiel de Ruyter werkt bij een touwslagerij.

4. Michiel de Ruyter gaat mee met de aanval op Chatham (dichtbij Londen)

Hierna: nog 3 quizvragen.

1. 3 --> 4 --> 1 --> 2
2. 3 --> 1 --> 2 --> 4
3. 2 --> 1 --> 3 --> 4
4. 3 --> 1 --> 4 --> 2

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Wat wordt uitgebeeld in de afbeelding?

1. De wandeltocht van Spanje naar de Republiek door Michiel de Ruyter
2. De aanval van het Franse landleger op de Republiek
3. De tocht naar Chatham
4. Geen van de genoemde antwoorden is juist

Wie bedacht de tocht naar Chatham?

1. Michiel de Ruyter
2. Johan van Oldenbarnevelt
3. Johan de Witt
4. Willem III

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet de spiegel van de Royal Charles, het spiegelschip van de Engelse vloot.

Dit is een...

Hierna: 1 sleepvraag

1. geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron

Klik hiernaast op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een bankbiljet van 100 gulden uit 1970, waarop Michiel de Ruyter staat.

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

Hierna: pollvraag 'M. de Ruyter wel/niet praalgraf verdiend?'

Waarderende vraag:

Beschrijvende vraag

Verklarende vraag:

Vergelijkende vraag:

Is de rol van Michiel de Ruyter in de geschiedenis echt zo groot dat hij een plek op een bankbiljet verdient? 

Hoeveel centimeter groot is de snor van Michiel de Ruyter op het bankbiljet? 

Welke overeenkomsten zijn te zien tussen een bankbiljet van 100 gulden en van 100 euro?

Waarom staat Michiel de Ruyter niet op een bankbiljet van 50 gulden, maar juist van 100 gulden?

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet het enorme praalgraf van Michiel de Ruyter in de Grote Kerk in Amsterdam. 

Vind jij dat Michiel de Ruyter een praalgraf heeft verdiend? 

Hierna: evaluatie leerdoelen met rad

Ja!

Nee!

Ik heb geen mening!

Aan het eind:

1. kun je met enkele kenmerken het verloop van het Rampjaar (1672) te omschrijven;

2. weet je toe te lichten waarom jij wel/niet vindt dat Michiel de Ruyter een grote staatsbegrafenis verdiend;

3. Kun je uitleggen waarom jij een Staatsgezinde of een Oranjegezinde bent;

+ weet je welke rol de volgende begrippen spelen in de 17e eeuw: coup, Bestevaer, Karel II, Lodewijk XIV, de bisdommen Münster en Keulen, inundatie, Willem III van Oranje.

Kijkvragen:

1. Welke rol speelt Johan de Witt in de 17e eeuw (> 4 zinnen)

2. Noem 1 verschil en 1 overeenkomst tussen Johan de Witt en onze huidige premier. (> 2 zinnen).

3. Wat zou jij gedaan hebben als jij in de positie van Johan de Witt zat? (> 3 zinnen)

+ Hoe zou de geschiedenis van Nederland mogelijk anders verlopen als Johan de Witt niet was vermoord? (> 2 zinnen.

www.hetklokhuis.nl

De bekeken aflevering is een beetje oud, want er werd verteld dat Beatrix onze koningin is. Maar dat is niet zo, ondertussen is Beatrix alweer opgevolgd door haar zoon, koning Willem-Alexander.

Doe eens een gokje, uit welk jaartal komt de aflevering?

Hierna: nog 15 punten verdienen!

1. 2002
2. 1996
3. 2014
4. 2020

Nederland heeft veel koningen en koninginnen gehad van de Oranje-familie.

Bij welk antwoord staan de koningen/ koninginnen in de juiste tijdsvolgorde (van vroeger naar later)?

1. Willem II --> Wilhelmina --> Juliana --> Beatrix
2. Willem I --> Wilhelmina --> Beatrix --> Juliana
3. Willem III --> Juliana --> Wilhelmina --> Willem Alexander
4. Geen van de genoemde antwoorden

Twee uitspraken:

1. 'Nu is Nederland een koninkrijk (monarchie), maar ruim 400 jaar geleden ons land een republiek'. Deze uitspraak is......

2. De aflevering ging zojuist terug naar het jaartal 1588. Dit is de 15e eeuw / 16e eeuw

1. 1. juist, 2. 15 eeuw
2. 1. juist, 2. 16e eeuw
3. 1. onjuist, 2. 15e eeuw
4. 1. onjuist, 2. 16e eeuw

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet ons land in 1588. Ons land heette de Republiek.

Hoe hoeveel gewesten (provincies) bestond toen de Republiek?

1. Vijf
2. Zeven
3. Negen
4. Twaalf

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Op de afbeelding worden Willem van Oranje in 1584 vermoord.

Wie is zijn opvolger?

1. Willem II
2. Wilhelmina
3. Johan de Witt
4. Er komt helemaal geen opvolger.

Klik op de afbeelding om in te zoomen. Je ziet de schoten in de muur van de moord op Willem van Oranje in Delft.

Je hebt 4 soorten bronnen.

1. Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

2. Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

3. Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen.

4. Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

De resten van kogels in de muur is een voorbeeld van ......

1. een geschreven primaire bron
2. een ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron.

1. Een oorzaak / gevolg van de moord op Willem van Oranje is dat de Spaanse koning Filips II hem uit de weg wilde ruimen. 

2. Een oorzaak / gevolg van de moord op Johan de Witt is dat hij het landleger veel terrein verloop op bv de Fransen.

1. 1. oorzaak, 2. oorzaak
2. 1. oorzaak, 2. gevolg
3. 1. gevolg, 2. oorzaak
4. 1. gevolg, 2. gevolg

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet de raadspensionaris van de gewesten Holland en Zeeland vanaf 1588.

In dit jaar is de baas in de Republiek ....

1. een koning
2. meerdere regenten
3. een tsaar
4. een keizer

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

Waarom investeert raadspensionaris Johan de Witt veel geld in de zeevloot, maar niet in het landleger? Dit is een .....

1. Beschrijvende vraag
2. Verklarende vraag
3. Vergelijkende vraag
4. Waarderende vraag

Twee uitspraken:

1. Een oorzaak/ gevolg van het Rampjaar (1672) is dat Johan de Witt te weinig geld investeert in het landleger.

2. De zeevloot van de Republiek vecht in het Rampjaar (1672) op zee tegen Frankrijk / Engeland. 

1. 1. oorzaak, 1. Frankrijk
2. 1. oorzaak, 2. Engeland
3. 1. gevolg, 2. Frankrijk
4. 1. gevolg, 2. Engeland.

Klik op de afbeelding om in te zoomen. Je ziet bovenin het kistje de tong van Johan de Witt. Je hebt 4 soorten bronnen.

 1. Geschreven bronnen zijn bronnen met tekst.

2. Ongeschreven bronnen zijn afbeeldingen of voorwerpen.

3. Primaire bronnen zijn bronnen die uit de tijd zelf komen.

4. Secundaire bronnen komen van iemand uit een andere tijd.

De tong van Johan de Witt is een voorbeeld van een.....

1. geschreven primaire bron
2. ongeschreven primaire bron
3. geschreven secundaire bron
4. ongeschreven secundaire bron

Tot 1795 is een koning of een koningin uit het Oranje-juist de leider van ons land.'

Welk land neemt de macht in 1795 over in ons land?

Hierna: een sleepvraag

1. Frankrijk
2. Engeland
3. Duitsland
4. Geen van de genoemde landen is juist

Klik hiernaast op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet de moord op de gebroeders de Witt.

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

Hierna: 1 quizvraag

Waarderende vraag:

Beschrijvende vraag

Verklarende vraag:

Vergelijkende vraag:

In Den Haag staat een standbeeld van Johan de Witt, maar heeft hij eigenlijk wel een standbeeld verdiend? 

Op welke manier zijn de gebroeders de Witt uiteindelijk in 1672 gestorven? 

Welke overeenkomsten zijn te benoemen tussen Johan van Oldenbarneveldt en Johan de Witt?

Waarom greep de politie niet in toen de gebroeders de Witt door een massamenigte werden opgehangen?

Bij het vak geschiedenis heb je 4 soorten onderzoeksvragen.

1. Beschrijvende vragen: gebruik je als meer wilt weten over een situatie of verschijnsel in het verleden.

2. Verklarende vragen: gebruik je als je wilt uitleggen waardoor dingen gebeurd zijn.

3. Vergelijkende vragen: gebruik je als je overeenkomsten en verschillen van een situatie of verschijnsel wilt weten.

4. Waarderende vragen: gebruik je om te onderzoeken wat jij ergens van vindt.

Ben ik zelf fan van de Oranjefamilie (Oranje-gezind) of ben ik juist tegenstander van de Oranje-familie (Staatsgezind)? Dit is een ......

1. Beschrijvende vraag
2. Verklarende vraag
3. Vergelijkende vraag
4. Waarderende vraag

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

1. De kleuter bij de gele pijl is prins Willem III (van Oranje), hij is Staatsgezind / Oranje-gezind. 

2. 'Tot op de dag van vandaag zorgt het Oranje-huis ervoor dat ons land een koninkrijk is'. In deze zin is sprake van Verandering / Continuïteit 

Hierna: een sleepvraag

1. 1. Staatsgezind, 2. Verandering
2. 1. Staatsgezind, 2. Continuïteit
3. 1. Oranje-gezind, 2. Verandering
4. 1. Oranje-gezind, 2. Continuïteit

Sleep de vier zinnen naar de juiste kolom:

Hierna: inleveren kijkvragen

Staatsgezind 

Oranje-gezind

Johan de Witt

Johan van Oldenbarneveldt

Stadhouder Willem II

Prins Maurits

Willem van Oranje

Willem Alexander

Cornelis de Graaf (burgemeester Amsterdam)

Kijkvragen:

1. Welke rol speelt Johan de Witt in de 17e eeuw (> 4 zinnen)

2. Noem 1 verschil en 1 overeenkomst tussen Johan de Witt en onze huidige premier. (> 2 zinnen).

3. Wat zou jij gedaan hebben als jij in de positie van Johan de Witt zat? (> 3 zinnen)

+ Hoe zou de geschiedenis van Nederland mogelijk anders verlopen als Johan de Witt niet was vermoord? (> 2 zinnen.