H11 voortplanting paragraaf 11.5 Je lijkt op.....

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, t
• Leerjaar 2

11.5 Je lijkt op......

Leerdoelen

Aan het eind van de les kun je: 

- omschrijven wat het woord eigenschap betekent

- uitleggen wat erfelijke en niet-erfelijke eigenschappen zijn

- beschrijven hoe chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen

- uitleggen hoe eigenschappen worden doorgegeven via chromosomen

- opnoemen welke chromosomen het geslacht bepalen

- beschrijven hoe aangeboren aandoeningen ontstaan.

Wat weet jij al over erfelijke eigenschappen?

Wat zijn eigenschappen?

Eigenschappen zijn kenmerken die iemand heeft. 

Dit kan zowel lichamelijk als geestelijk zijn. 

Denk bijvoorbeeld aan haarkleur, oogkleur, intelligentie en karaktereigenschappen.

Vraag aan de studenten welke eigenschappen zij hebben.

Erfelijke eigenschappen

Erfelijke eigenschappen zijn eigenschappen die je van je ouders hebt geërfd. Dit zijn bijvoorbeeld je haarkleur, oogkleur en lengte.

Bespreek met de studenten welke eigenschappen zij van hun ouders hebben geërfd.

Niet-erfelijke eigenschappen

Niet-erfelijke eigenschappen zijn eigenschappen die je niet van je ouders hebt geërfd. 

Dit zijn bijvoorbeeld de kleding die je draagt, een tatoeage, geverfd haar en de taal die je spreekt.

Vraag aan de studenten welke eigenschappen zij hebben die niet van hun ouders komen.

Aanleg

Aanleg is de aanleg die je hebt voor bepaalde eigenschappen. Dit kan bijvoorbeeld zijn dat je aanleg hebt voor sporten of muziek maken.

Vraag aan de studenten welke aanleg zij hebben.

Chromosomen en erfelijke eigenschappen

Chromosomen bevatten DNA, dat jouw erfelijke eigenschappen bepaalt. Mensen hebben 23 paar chromosomen, dus in totaal 46 chromosomen. 

Bouwbeschrijving van chromosomen

Chromosomen bestaan uit lange strengen DNA die opgerold zijn. Op de chromosomen zitten genen, die erfelijke informatie bevatten.

In alle chromosomen samen zit een bouwbeschrijving waarin precies staat wat jouw eigenschappen zijn.

In alle cellen in jouw lichaam zit de hele bouwbeschrijving.

Als een cel deelt, wordt de bouwbeschrijving gekopieerd.

Hoe worden eigenschappen doorgegeven?

Eigenschappen worden doorgegeven via chromosomen. Je krijgt één chromosoom van je vader en één chromosoom van je moeder. Zo ontstaat er een nieuwe combinatie van erfelijke eigenschappen.

Geslachtschromosomen

Geslachtschromosomen bepalen het geslacht van een mens. Vrouwen hebben twee X-chromosomen en mannen hebben een X- en een Y-chromosoom.

Hoeveel chromosomen heeft een mens?

1. 46
2. 23
3. 100
4. 64

Hoe bepaalt DNA jouw eigenschappen?

1. DNA bepaalt jouw erfelijke eigenschappen
2. DNA bepaalt jouw niet-erfelijke eigenschappen
3. DNA bepaalt jouw favoriete kleur
4. DNA bepaalt jouw favoriete eten

Welke eigenschappen zijn niet-erfelijk?

1. Intelligentie, karaktereigenschappen, sportieve aanleg
2. Huidskleur, lengte, schoenmaat
3. Lichaamsgewicht, haarkleur, oogkleur
4. Kleding, tatoeages, taal

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

1. Eigenschappen die je hebt gekocht
2. Eigenschappen die je van je buren hebt geërfd
3. Eigenschappen die je hebt geleerd
4. Eigenschappen die je van je ouders hebt geërfd

Wat zijn eigenschappen?

1. Schoenmaten van mensen
2. Kleuren van de regenboog
3. Kenmerken die iemand heeft
4. Namen van je vrienden

Aandoeningen

Aangeboren aandoeningen ontstaan als er iets misgaat in de erfelijke informatie. Dit kan bijvoorbeeld zijn dat er een stukje ontbreekt of dat er een stukje dubbel is.

Onderzoek voor de geboorte

Eigenschappen van een kind kunnen voor de geboorte worden onderzocht via prenatale screening. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een vruchtwaterpunctie of een bloedtest.

Wat heb je geleerd?

Je hebt geleerd:

 wat eigenschappen zijn

wat erfelijke en niet-erfelijke eigenschappen zijn

hoe chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen

hoe eigenschappen worden doorgegeven via chromosomen

welke chromosomen het geslacht bepalen

hoe aangeboren aandoeningen ontstaan.

Vraag aan de studenten om kort samen te vatten wat ze hebben geleerd.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer wilt weten.

De leerlingen voeren hier twee dingen in waarover ze meer zouden willen weten. Hiermee vergroot je niet alleen betrokkenheid, maar geef je hen ook meer eigenaarschap.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

De leerlingen geven hier (in vraagvorm) aan met welk onderdeel van de stof ze nog moeite. Voor de docent biedt dit niet alleen inzicht in de mate waarin de stof de leerlingen begrijpen/beheersen, maar ook een goed startpunt voor een volgende les.