2.1 Eerste Wereldoorlog: Oorzaken

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

De Eerste Wereldoorlog 1914-1918

Oorzaken en Aanleiding

Leerdoelen:

• Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen een oorzaak en een aanleiding.
• Je kent de oorzaken en aanleiding van de Eerste Wereldoorlog en kunt deze herkennen in bronnen. 

Wereldoorlog?

Wereldoorlog!

Europa voor WOI

Europa na WOI

Overzicht en belang WOI

• Aantal militaire doden: ± 9.9 miljoen
• Aantal militaire gewonden: ± 21.3 miljoen
• Aantal militaire vermisten: ±7.8 miljoen

Strijdende partijen: 

• Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Ottomaanse Rijk en Italië
• Geallieerden: Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België, Rusland, Servië, Verenigde Staten (vanaf 1917) en Italië (veranderde van bondgenootschap)
• + de koloniën van deze landen

Nieuw aan deze oorlog:

• Eerste moderne oorlog: nieuwe wapens zoals mitrailleurs, vliegtuigen, tanks, onderzeeërs, gifgas. Nieuwe manier van communiceren: telefoon
• Eerste totale oorlog: het hele volk is erbij betrokken
• Eerste oorlog met zo veel doden en gewonden (=> grote gevolgen voor de medische wetenschap)

Grote gevolgen

• 4 keizerrijken verdwijnen
• De kaart van Oost-Europa komt er heel anders uit te zien met nieuwe landen ( => oorzaak oorlogen in Joegoslavië 1991-2001)
• Russische Revolutie waardoor Rusland communistisch wordt (begin Koude Oorlog)
• Duitsland moest  132 miljard goudmark (= ± 272 miljard euro) betalen => enorme woede in Duitsland => oorzaak WO2
• België was totaal verwoest => begin welvaart Nederland

Oorzaken en aanleiding

Vaardigheid: aanleiding en oorzaken herkennen

• Oorzaken = waarom iets gebeurt. Vind je door te vragen 'waardoor?' Zijn er meestal meerdere en kunnen al lange tijd bestaan.
• Aanleiding = meest directe oorzaak; kan er dus maar eentje zijn. Ook wel: de druppel die de emmer doet overlopen. 

Een gebeurtenis...

1. Heeft maar één oorzaak
2. Heeft altijd meerdere oorzaken
3. Heeft een aanleiding.

Oorzaken:

1. Nationalisme
2. Militarisme
3. Imperialisme
4. Frans-Duitse oorlog van 1871
5. Bondgenootschappen

Aanleiding:

• Moord op Franz-Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije

Oorzaken: Nationalisme (1)

• Natie: volk dat zich een eenheid voelt                                                                                                                bv. door zelfde taal, geschiedenis, religie, gewoontes (cultuur) 
• Nationalisme: 

1. Trots zijn op je volk
2. Streven van een volk naar een eigen staat                                                                                        Probleem: niet elk volk heeft een eigen land 

       Meerdere volken in één land: spanning 

• Nationalisme groeit sterk in 19e eeuw door: 
  

1. Opkomst onderwijs (iedereen dezelfde taal) 
2. Opkomst dienstplicht (iedereen tijdje vechten voor zijn land) 
3. Franse bezetting door Napoleon (toch wel fijn die eigen cultuur) 

Oorzaken: nationalisme (2)

• Gevaren door nationalisme: 
  
• Landen willen het grootste en het beste zijn => oorlog om koloniën. 
  
• Ieder volk wil eigen land hebben (problemen op de Balkan) 
  

Welk woord heeft niets te maken met nationalisme?

1. vlag
2. taal
3. mitrailleur
4. volkslied

Oorzaken: militarisme (1)

Nationalisme leidt tot militarisme: liefde voor het eigen leger en oorlog

• Eigen leger moet zo sterk mogelijk zijn => wapenwedloop: zo snel mogelijk zo veel mogelijk wapens krijgen 
  

Oorzaken: militarisme (2)

• Voorliefde voor militair vertoon 
• Idee dat je problemen oplost met geweld 
• Europese volken willen wel oorlog om te kijken wie er de sterkste was.  
• Landen hadden al plannen klaarliggen om hun buurlanden aan te vallen 

Oorzaken: Imperialisme

• Imperialisme: een wereldrijk opbouwen door zoveel mogelijk koloniën te veroveren => grondstoffen voor de eigen industrie 
  
• Strijd tussen Europese landen om grondgebied buiten Europa. 
  

Welk woord heeft niets te maken met nationalisme?

1. vlag
2. taal
3. mitrailleur
4. volkslied

Japan

Rusland

Frankrijk

Duitsland

Groot-Brittannië

China

Oorzaken: Frans-Duitse oorlog (1871)

Oorzaken: Frans-Duitse Oorlog (2)

Gevolgen Frans-Duitse oorlog:

• De Duitse staatjes gaan samen 1 land vormen 
  
• Frankrijk raakt belangrijk industriegebied kwijt 
  
• Machtsverhoudingen Europa veranderen 
  
• Frankrijk wil wraak 
  

Oorzaken: bondgenootschappen

• Machtsverhoudingen in Europa zijn na 1871 veranderd
• Duitsland = erg sterk na Frans-Duitse oorlog 
  
• Bescherming hiertegen in bondgenootschap: groep landen die elkaar steunen 
  
• Triple Entente (geallieerden) : Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Rusland 
• Triple Alliantie (centralen): Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Ottomaanse Rijk 

Rusland

Engeland

Frankrijk

Uit welk bondgenootschap is deze afbeelding afkomstig?

Centralen

Geallieerden

Centralen, want je ziet in de prent (van W.Trier) dat Duitsland een twee frontenoorlog voert, waarbij het in het oosten ‘de Rus’ terugdringt en in het westen zijn pistool op Engeland en Frankrijk richt.

Oorzaken

Aanleiding

Gevolg

Oorzaken: omstandigheden die maakt dat iets ontstaat.

Aanleiding: De belangrijkste oorzaak waaardoor iets ontstaat

Gevolg: Hetgeen dat ontstaat door omstandigheden

Modern imperialisme

Eerste Wereldoorlog

Nationalisme

Militarisme

Moord op Franz Ferdinand

Bondgenootschappen

Frans-Duitse oorlog

De aanleiding

De moord op Franz-Ferdinand

Problemen op de Balkan

• Op de Balkan veel verschillende volken in veelvolkerenstaten
  
• Vooral in keizerrijk Oostenrijk-Hongarije veel ontevreden volken 
  
• Conflict met Servië
  over Bosnië (wie mag het hebben?)
  
• Servië net onafhankelijk van Ottomaanse Rijk (ook een veelvolkerenstaat)
  

Bezoek Franz-Ferdinand aan Sarajevo

• 28 juni 1914: bezoek van kroonprins Franz Ferdinand van O-H aan Sarajevo (Bosnië) 
  
• In Bosnië woonden veel Serviërs 
  
• 28 juni voor Serviërs dag van nationale rouw (verloren op die dag in 1389 van Osmaanse Rijk) 
  

De moord op Franz-Ferdinand

• Leden van ‘De zwarte hand’ hadden aanslag voorbereid 
  
• Servisch-nationalistische groep 
  
• Gavrilo Princip schoot Franz-Ferdinand neer
  

Bondgenootschappen

(tot 1917)

• Geallieerden: Frankrijk, Engeland, Rusland, Italië, Servië
  

• Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Turkse Rijk, Bulgarije

• Neutrale landen: Nederland, Spanje, Zwitserland, Noorwegen, Zweden

De kettingreactie

1. Princip doodt Frans-Ferdinand (28 juni 1914) 
   
2. Oostenrijk zoekt steun bij Duitse keizer 
   
3. Wilhelm II geeft Oostenrijk onvoorwaardelijke steun 
   
4. Oostenrijk eist dat Servië het Oostenrijkse leger toelaat om nationalisten in Servië op te sporen 
   
5. Servië vraagt steun aan Rusland (=broedervolk) 
   
6. Rusland mobiliseert zijn troepen (1 aug.) 
   
7. Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland (1 aug.) 
   
8. Frankrijk (bondgenoot van Rusland) mobiliseert 
   
9. Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk (3 aug.) 
   
10. Duitsland valt België binnen (neutraal land) 
    
11. Engeland verklaart de oorlog aan Duitsland (4 aug.) 
    
12. WOI uitgebroken (Centralen – Geallieerden) 
    

Von Schlieffenplan

Duitsland was ingesloten tussen twee vijanden: Frankrijk en Rusland

Om een tweefrontenoorlog te voorkomen wilden de Duitsers met dit plan

eerst snel Frankrijk uitschakelen, om daarna Rusland te kunnen verslaan

Von Schlieffenplan

Een Duits plan om via een verrassingsaanval Frankrijk in te nemen via het neutrale België, bedacht door generaal Von Schlieffen.

Het plan mislukte om 2 redenen:

• de opmars in het westen liep vast
• Rusland mobiliseerde sneller dan verwacht

--> hierdoor ontstond tweefrontenoorlog

Wanneer begon de Eerste wereldoorlog ?

1. 1913
2. 1914
3. 1915
4. 1916

De aanleiding voor het uitbreken van WO I is:

1. Frans-Duitse oorlog
2. Moord op Franz- Ferdinand
3. Wapenwedloop
4. Nationalisme

Wat zie je op de afbeelding?

1. Gevolg van de Eerste Wereldoorlog
2. Aanleiding van de Eerste Wereldoorlog
3. Indirecte oorzaak van de Eerste Wereldoorlog
4. Gevolg van de Tweede Wereldoorlog

Wat zie je op de afbeelding?

1. Gevolg van de Eerste Wereldoorlog
2. Aanleiding van de Eerste Wereldoorlog
3. Oorzaak van de Eerste Wereldoorlog

Welke oorzaak staat afgebeeld?

Welk begrip?
Vlaggen – volksliederen – kolonies

Welke oorzaak is afgebeeld?

Dit is een foto van een wapenfabriek uit de Eerste Wereldoorlog.

Van welke oorzaak van de Eerste Wereldoorlog is dit een voorbeeld?

1. Bondgenootschappen
2. Nationalisme
3. Modern imperialisme
4. Bewapeningswedloop