FIG Jaar 2 - Dialect & Accenten

• Film
• MBO
• Studiejaar 2

Dialect & Accenten

INTRO

Deze les staat in het teken van accenten en dialecten in films, aansluitend bij het vak dat jullie deze periode hebben. 

Het gebruik van dialecten en accenten in films heeft verschillende functies voor de kijker en wordt dan ook meestal bewust ingezet door de regisseur. We kijken naar deze functies, enkele voorbeelden van films en series waarin accenten en dialecten voorkomen en hoe acteurs een accent of dialect onder de knie krijgen. Want de juiste tongval kan het verschil maken tussen een goede acteerprestatie en de plank volledig misslaan. 

Dialect of accent

Een dialect spreken of een accent hebben zijn twee verschillende dingen.

Een accent gaat over uitspraak. De klank is anders maar de woorden zijn hetzelfde. Bijvoorbeeld hoe de 'g' wordt uitgesproken. Het kan in sommige streken zangeriger klinken dan in andere.

Bij een dialect is het verschil groter. Het gaat verder dan de klanken. Een Vlaming zegt bijvoorbeeld 'goesting' in plaats van' ik heb er zin in'. In zinsbouw zit een verschil. Sommige woorden of woorddelen staan in een andere volgorde. Er is vaak een verschil in woordenschat; friet en patat is hier een voorbeeld van.

AUTHENTICITEIT

Het gebruik van dialecten kan een film realistischer en authentieker doen lijken. Een film maakt die op een bepaalde plek of regio plaatsvindt, krijgt een authentieker gevoel als het lokale dialect gesproken worden. Als een film of een serie zich in een streekgebonden context afspeelt, dan vertolken de acteurs en actrices hun rol geloofwaardiger wanneer ze de regionale tongval beheersen.

Van God los

Van God Los is gebaseerd op een waargebeurd verhaal: de Bende van Venlo, een groep in de jaren 90 dienaast een aantal roofovervallen ook zeven verschrikkelijke moorden pleegde. Regisseur Pieter Kuijpers groeide op in de buurt van Venlo, besloot iets met dit bizarre verhaal te doen en kwam zo op het idee van deze film.

Om dit verhaal authentiek te laten overkomen, kon het niet anders dan dat er Venlo's in gesproken zou worden.  Op de set liepen mensen rond die luisterden of het accent wel accuraat werd uitgesproken. Egbert-Jan Weeber: “We hadden het script door mensen uit Venlo laten inlezen en toen zijn we het maar gaan doen.” Toen Van Gods los uitkwam, werd er wel wat gemokt over het accent (vooral door mensen uit Venlo en omstreken), maar voor ieder ander persoon klinkt het wel als Venlo’s in de oren. 

Wat is de meerwaarde in Van God Los dat er in dialect gesproken wordt?

HUMOR

De regisseur kan dialecten of accenten in een film ook gebruiken voor het komische effect. Sommige eenvoudige woorden of grappen kunnen als humoristischer ervaren worden als ze in dialect of met accent uitgesproken worden. Bovendien kan dialect worden gebruikt om 'dialectkomedies te maken', denk bijvoorbeeld aan New Kids. 

IDENTITEIT

En dialect in film geeft de identiteit van het personage vorm en dat kan op 3 vlakken: 

a. Regionale afkomst: Het dialect of accent van een personage geeft aan welk (deel van het) land hij / zij komt.

b. Persoonlijke kenmerken: Regionale stereotypering zorgt ervoor dat er persoonlijke kenmerken aan een personage worden gegeven. Bijvoorbeeld een Fransman is romantisch en een Brabander is gezellig. 

c. Sociale status: Dialecten (en accenten) geven personages een sociale klasse. Iemand met bijvoorbeeld een plat stads accent geeft direct een andere sociale status dan iemand met een ietwat bekakt accent. 

Wat kan je afleiden uit hoe de personages in dit fragment spreken?

OPKOMST

Heel lang leek heel Nederland op het scherm te spreken zoals in Haarlem. Acteurs moesten vroeger abn praten. Alleen de postbode had misschien een leuk Amsterdams accent. Met nieuwe generaties filmmakers is dat veranderd. De Nederlandse uitspraak zoals eerder op de toneelschool werd geleerd, zo netjes praten mensen niet. 

Rond de eeuwwisseling kwam er een opkomst van het gebruik van dialect en accenten in popcultuur, zowel in muziek als op tv en in film. Er kwamen dialectfilms zoals Wilde mossels (Zeeland) en Van God los (Limburg), de soap Van jonge leu en oale grond (Twente) en dialectpop van de band Skik (Drenthe).

Realisme

Inmiddels is het dialect meestal verwerkt in een gewoon verhaal. Twintig jaar geleden werd dialect geromantiseerd, nu zien we het een meer realistische weerspiegeling van hoe het waarschijnlijk is. In series en films praten sommige mensen met een accent en sommige niet, net als in het echte leven. 

Fragment 2

Welke dialecten of accenten hoor je in dit fragment uit De Libi?

METHODEN

Veel acteurs gebruiken de strategie van de bandopname en het oefenen met een bekende die het dialect/accent (in)spreekt. Zo ook actrice Hadewych Minis, die de rol speelde van de Rotterdamse Rachel Hazes in Bloed, zweet en tranen. Haddewych komt uit Limburg, dus Rotterdams ligt ver weg van haar eigen uitspraak. Haar tactiek: 

"Vaak laat ik de teksten uit het script eerst door iemand inspreken die van zichzelf het accent heeft. Het Rotterdams van Rachel heb ik met Hans Kesting geoefend. Dan luister je heel goed naar de r-, s-, en t-klanken, of het voor of achter in de mond wordt gesproken, snel of langzaam. Op een bijna muzikale manier probeer je je de klank eigen te maken." 

Dialectcoach

In sommige productie wordt een stem- en dialectcoach ingezet. Een bekende is Fransje van Luin. Zij heeft een achtergrond in de logopedie. Zij vindt dat je om goed een dialect of accent te kunnen spreken, je muzikaal moet zijn. Het tempo moet kloppen, de melodiebogen en de plek waar de klinkers in je mond worden gemaakt. "Nederland heeft die rare r, die op honderd manieren uitgesproken kan worden, die bepaalt heel veel. Als je daar inconsequent in bent, dan geloven mensen je niet meer."

Van Luin doet eerst onderzoek naar een accent waar ze een acteur mee gaat helpen. Maar je bent er nog niet als je alleen de regio of de stad weet. Het gaat ook om de sociale achtergrond van de spreker, de persoonlijkheid, alles speelt mee." 

Sprekende kaart

Fransje van Luin maakt veel gebruik van de Nederlandse Dialectenbank en de Sprekende Kaart van het Meertens Instituut waarop verschillende fragmenten met dialecten en accenten uit heel Nederland te vinden zijn.

Jullie kunnen deze ook gebruiken om accenten te vinden en te beluisteren.

https:

VOORBEELDEN

Limburg

De provincie Limburg is de eerste en enige provincie in Nederland met een eigen regionaal filmfonds. Natuurlijk is er de bekende Theaterschool in Maastricht. En er zijn diverse festivals waar zowel filmliefhebbers als -makers terecht kunnen. Om de samenwerking te bevorderen bestaat bovendien de alliantie Film in Limburg. Al met al zorgt dit ervoor dat er redelijk veel films zijn die in Limburg afspelen en/of met een Limburgs dialect. Voorbeelden zijn Hemel op aarde, Van god los, Flikken Maastricht (serie), 10 Torens diep en Glückauf. 

Gluckauf

Glückauf is een dramafilm over de relatie tussen een vader en een zoon, die zich staande proberen te houden in het verarmde Limburg. Lei, een dolende vijftiger die onderaan de sociale ladder leeft, doet alles om te overleven. Wanneer Jeffrey ontdekt dat zijn vader een schuld heeft bij een onderwereldfiguur, beschouwt hij zijn vaders schuld als de zijne.

De film won de Gouden Kalf voor beste film in 2015. 

Brabant

Brabantse dialecten en accenten worden vaak ingezet in Nederlandse komedies, zoals Draadstaal, New Kids en Debiteuren Crediteuren. Maar ook zijn er verscheidene films en series waarin Brabants serieus ingezet wordt om de authenticiteit en de identiteit van personages kracht bij te zetten. Voorbeelden hiervan zijn Undercover (Netflix serie) en de films De bende van Oss en Zomer. 

Zomer

Zomer (2014) is een coming-of-age verhaal over het 16-jarige Brabantse dorpsmeisje Anne. Samen met haar vriendengroep probeert Anne  tijdens een broeierige zomervakantie de sprong naar volwassenheid te maken. Maar die gezamenlijke ervaring verandert in een conflictsituatie als Anna gevoelens voor de stoere Lena ontwikkelt.

Leuk detail: Wie speelt de moeder van Anne? Een goede bekende van ons. 

Friesland

De Hel van '63 vertelt over de legendarische Elfstedentocht in dat jaar. Vanwege de extreme kou en wind haalden van de 10.000 deelnemers maar 69 de eindstreep. De film focust op vier personages, ieder met hun eigen verhaal: Annemiek rijdt voor haar overleden vriend, Kees wil zich tegenover zijn zwangere vriendin bewijzen, Henk is een soldaat die deserteert om aan de tocht deel te nemen en boerenzoon Sjoerd schaatst voor een eigen boerderij. Een deel van de personages spreekt in Fries. 

Andere voorbeelden van (deels) Fries gesproken films of series zijn Nynke, De schippers van de Kameleon, Zaai en Dokter Deen. 

Je hoorde in dit fragment zowel Friese taal als accent. Wanneer hoorde je welk dialect/accent en door wie?

Twente

De in Markelo opgegroeide Johan Nijenhuis vond dat hij De Beentjes van Sint-Hildegard maken moest in het Twents. Hij was al succesvol met met de regio-soap Van Jonge Leu en Oale Groond, waarvan hij tussen 2005 en 2009 maar liefst 102 afleveringen maakte voor RTV Oost.

De cast van De Beentjes van Sint-Hildegard bestaat op één na uit (oud-) Twentenaren. 

De film is doorspekt met Twentse woorden en uitdrukkingen. Zoals het Twentse 'disselen' voor ruziemaken en 'oet' in plaats van 'uit'. 

Zuid-Afrikaans

Actrice Monic Hendrickx staat ook bekend om haar beheersing van allerlei accenten. De van oorsprong Brabantse heeft een Amsterdams accent in Penoza, speelde in het Fries in Nynke (2001), een Poolse die in Groningen terechtkomt in De Poolse bruid (1998) en in het Zuid-Afrikaans in Stellenbosch (2007). 

Roemeens

Elise Schaap wordt geroemd om het neerzetten van typetjes. Daarbij is ze goed in het onder de knie krijgen van accenten en dialecten. Ze vertolkte o.a. Danielle in de serie Undercover en de Roemeense internetbruid Ruxandra in de serie Familie Kruys.

Neptalen

Er bestaan natuurlijk ook films die in niet-bestaande landen of werelden afspelen. Als de filmmakers dit een authentiek gevoel willen geven, verzinnen ze daarbij een taal of dialect. Ook dan moeten de acteurs dit leren. Nadeel: je hebt geen voorbeeld van wie je kunt leren, maar voordeel is dat de kijker ook geen vergelijkingsmateriaal heeft. Maar toch, alle acteurs moeten een zelfde taal/accent/dialect spreken. 

Voorbeelden zijn het Wakanda-dialect in Black Panther gebaseerd op de oude Nigeriaanse taal Nsibidi, het Na’vi in Avatar wat een mix is tussen Ethiopisch  en Māori (Nieuw-Zeeland) en het Dothraki in Game of Thrones, een mix van Spaans, Arabisch, Swahili en Estlands. 

Ten slotte...

Vergeet niet dat het dialect of het accent één aspect is, maar dat het uiteindelijk echt sterk wordt als je een totale samensmelting vindt van het dialect/accent met een stemgebruik dat past bij je personage. In de volgende video zie je een bekende Amerikaanse dialect coach die verschillende performances bespreekt en waarin hij dat ook nog eens duidelijk maakt. Geen Nederlandse dialecten en accenten, maar zeker ook de moeite waard om eens te bekijken.