6.4 Verzet, aanpassing of collaboratie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Notaris Arnold van den Bergh

Miep Gies

Verzet

Verraad 

Maar wat zit daartussen? 

Is dit wel zo makkelijk te bepalen?

?

Vandaag

- Bezetting in Nederland: 

verzet - accommodatie - collaboratie

- Opdracht: Keuzes in de oorlog

Je gaat je verplaatsen in het leven van personen die WOII hebben meegemaakt en moesten kiezen tussen collaboratie en verzet. 

Leerdoelen

Je kent de begrippen verzet, accommodatie en collaboratie 

Je kunt keuzes van mensen verklaren aan de hand van de gegeven situatie

Je kunt de nuances herkennen tussen zwart-wit en goed-kwaad tijdens de bezetting van Nederland in WOII

De opdracht

Wat?

In deze opdracht ga je kijken naar verschillende mensen die in de oorlog een keuze hebben gemaakt.

- Werkten zij samen met de Duitsers (collaboratie), pasten zij zich aan (accommodatie) of kwamen zij in verzet?

- En deden ze dit uit eigen belang of uit algemeen belang?

Hoe?

- Aan de hand van korte verhalen van personen die echt geleefd hebben, ga je bepalen welke keuzen ze maakte in de oorlog.

- Je werkt deels alleen, deels samen.

- Je volgt de stappen in de LessonUp.

Stap 1

De stap doe je alleen

1) Open deze LessonUp via je klassencode.

2) Teken op een leeg vel papier een horizontale lijn.

3) Schrijf links 'collaboratie' en rechts 'verzet'.

4) Lees de persoonsinformatie van de vijf personen in de LessonUp.

5) Zet de initialen met potlood langs de horizontale lijn. 

Aan welke 'kant' hoort ieder van hen thuis?

Stap 2 

Deze stap doe je alleen

1) Teken nu een verticale lijn, door het midden van je eerste lijn.

2) Schrijf bovenaan 'algemeen belang' en onderaan 'eigen belang' 

3) Zet de initialen van de personen met potlood langs de verticale lijn. In hoeverre handelden zij uit eigen belang of in het algemeen belang?

Stap 3

Werk nu samen met je buurman/vrouw

1) Teken op een leeg blad een nieuwe horizontale en verticale lijn.

2) Elke persoon moet ergens geplaatst worden op het blad. Bedenk samen hoe ver naar links, rechts en naar boven en beneden een persoon geplaatst moet worden. Zet de initialen bij de lijn.

3) Bespreek samen waarom je deze keuze maakt.

Pip Matthée (P.M.) 

is een 23-jarige eigenaar van een reclame-adviesbureau uit Roosendaal als in 1942 het gevaar dreigt om in Duitsland te werk gesteld te worden. Dat betekent het verlies van zijn baan. Op advies van NSB-burgemeester Daems wordt Pip lid van de NSB, maar krijgt desondanks een oproep om in Duitsland te gaan werken. Meteen zegt hij zijn lidmaatschap op. Snel trouwt hij, in de hoop dat zijn echtgenote de zaak mag overnemen. Dat lukt niet en Pip moet naar Wenen.

Pro-Duits affiche met stempel van reclamebureau Pip Matthée, Roosendaal

Dr. H.M. Hirschfeld (H.M.H.) (1899-1961)

is secretaris-generaal van twee ministeries: dat van Handel, Nijverheid & Scheepvaart en van Landbouw & Visserij. Hij was gedeeltelijk van joodse afkomst en moest niets van de Duitsers hebben. Toch kon hij uitstekend met hen samenwerken. De Duitsers deelden zijn mening over de rust en orde die in Nederland nodig was. Binnen enkele dagen na de capitulatie van Nederland maakte deze ambtenaar met de bezetter belangrijke afspraken over openbare orde, voedselvoorziening en economische 'samenwerking' met Duitsland.

 Hannie Schaft (H.S.) (1920-1945) 

is opgevoed met socialistische ideeën. In de oorlog heeft ze op verschillende manieren (onder andere door het stelen van persoonsbewijzen van niet-joodse vrouwen om deze door te geven aan joodse vrouwen en door het verzenden van pakjes naar Westerbork en andere kampen) geprobeerd haar protest tegen de bezetting om te zetten in daden tegen de bezetters. Ze ging echter veel verder. Ze papte met Duitsers aan om aan informatie te komen. Verschillende Nederlanders, ook verzetsmensen, zagen haar als verraadster. Ze heeft meegewerkt aan verschillende sabotage-aanslagen. Uiteindelijk is ze opgepakt en in de duinen door de Duitsers terechtgesteld.

Henk Kistemaker (H.K.) (1922-2003) 

meldt zich, op aandringen van zijn vader, aan voor de SS omdat hij werkloos is. Zijn vader is dokwerker en heeft, omdat hij vloeiend Duits spreekt, goede contacten met de bezetter. Ook is vader anti-communistisch en voorstander van een Groot- Duitsland. Bij Henks vertrek naar Duitsland bracht vader, tot grote schaamte van Henk, de Hitlergroet. In het eerste gedeelte van de oorlog heeft Henk gevochten als infanterist bij SS Standarte 'Germania' en in het tweede gedeelte als Funker (radiobediende) bij SS-pantserregiment 5 "Wiking". Hij is enkele malen gewond geraakt, maar heeft de oorlog overleefd. Tot 1948 heeft hij in de gevangenis gezeten.

Generaal H. Winkelman (H.W.) (1876-1952) 

was, als opperbevelhebber van de Nederlandse strijd- krachten, een militair van de oude stempel: zeer trouw aan Koningin, Volk en Vaderland. Hij was een briljant strateeg, maar vergeleken met de Duitse oorlogsvoering waren zijn tactieken verouderd. Dat was het Nederlandse oorlogsmaterieel, waarvoor hij verantwoordelijk was, ook. De Nederlandse strijd- krachten reageerden traag op de Duitse inval en onderschatte de tegenstander daarbij. Na het bombardement op Rotterdam heeft generaal Winkelman vrijwel onmiddellijk gecapituleerd en niet gewacht op Franse en Engelse troepen die onderweg waren(en niet verder gekomen zijn dan een eindje over de grenzen van Zeeland en Brabant). Het welzijn van het Nederlandse volk ging hem vóór het voortbestaan van de staat. Winkelman heeft geweigerd zich aan de nieuwe machthebbers aan te passen en is de hele oorlog krijgsgevangen gebleven. Op 1 oktober 1945 is hij eervol ontslagen.

Discussie

Wanneer vind je dat iemand in verzet is? En wanneer collaboreert iemand?

Wat zou je zelf doen? 

Kunnen we hier eigenlijk wel achteraf over oordelen?

,,Ik geloof overigens niet dat er zoveel mensen pro-Duits waren. Maar men was zeker ook niet zo vreselijk anti-Duits. De meeste mensen konden gewoon doorleven, ze hoefden ook geen keus te maken. De breuk in mei 1940 was veel minder groot dan steeds is aangenomen. Mensen bleven naar kantoor of de fabriek gaan, er was zelfs sprake van stijgende welvaart. Van de jodenvervolging merkte je niet veel. Het was niet zwart-wit, het was een hele glijdende schaal met veel grijstinten.''

Leerdoelen

Je kent de begrippen verzet, accommodatie en collaboratie 

Je kunt keuzes van mensen verklaren aan de hand van de gegeven situatie

Je kunt de nuances herkennen tussen zwart-wit en goed-kwaad tijdens de bezetting van Nederland in WOII