12.2 Het zit in de familie - versch. manieren van overerving

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Hoe noteer je genotypen?

Om genotypen kort en overzichtelijk op te schrijven, gebruiken we letters:

*Dominante allelen geef je aan met een hoofdletter

*Recessieve allelen geef je aan met een kleine letter. 

Tip: Kies áltijd een letter waarbij de hoofdletter niet lijkt op de kleine letter. 

Hoe noteer je genotypen?

Voor elke eigenschap 2 allelen (want op elk chromosoom - van moeder en van vader- ligt er één)
Daarom: een genotype 'code' bestaat uit 2 letters. 

*BB betekent homozygoot dominant

*Bb betekent heterozygoot

*bb betekent homozygoot recessief

Taaislijmziekte is een ernstige erfelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een recessief gen (r). Mensen die het dominante gen (R) bezitten, hebben de ziekte niet.

Het onderzoek wijst uit dat de baby geen taaislijmziekte zal krijgen.

Welk genotype of welke genotypen kan de baby hebben?
 

Sleep het vinkje naar het goede antwoord.

alleen rr

alleen Rr

alleen RR

Rr of rr

RR of Rr

Mevrouw Pierik heeft blauwe ogen. Wat kan de code van haar genotype wat betreft 'oogkleur' zijn? (Tip: gebruik niet de letter 'O' - die verschilt namelijk niet van hoofd-of kleine letter!)

Hoe zien de nakomelingen eruit?

Je kunt aan de hand van het genotype van ouders, een voorspelling doen over het genotype van de nakomelingen.
Hiervoor gebruik je een kruisingsschema. 

(Kruising = twee ouders die samen nakomelingen krijgen)

Hoe maak ik een kruisingsschema?

Bij mensen is het gen voor bruine ogen dominant over het gen van blauwe ogen. De vader van Juul en Jacques heeft blauwe ogen. Moeder heeft bruine ogen. Juul heeft blauwe ogen.

Hoe groot is de kans dat Jacques bruine ogen heeft?

Tip: Maak een kruisingsschema

1. 0%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Zijn er nog vragen of opmerkingen?

Thema 12: Erfelijkheid en evolutie

Benodigheden

- Werkboek en schrift

- Pen, potlood, etc.

- iPad/mobiel/laptop

Lesson Up

Ja

Overzicht:

Korte uitleg intermediair fenotype, incompleet dominant, multipele allelen

(aantekeningenschrift nodig) 

Stambomen

leerdoelen:

- je kunt van de verschillende typen overerving een kruisingsschema maken, fenotypenverhouding en genotypenverhouding bepalen

Manieren van overerving

Aandoening is :

• polygenetisch / monogenetisch

Overerving is:

• autosomaal recessief / autosomaal dominant (2 fenotypen)
• geslachtsgebonden recessief / geslachtsgebonden dominant (2 fenotypen) 
• met intermediaire fenotype of incomplete dominantie (3 fenotypen) 
• met multipele allelen (co-dominantie) (4 fenotypen)

--> pak je schrift en maak deze aantekening en de volgende....

autosomaal recessief / autosomaal dominant 

(2 fenotypen): allelen A en a 

afwijking is autosomaal recessief: 

--> bij heterozygoot genotype, geen afwijkend fenotype (recessieve allel komt niet tot uiting fenotype) 

afwijking is autosomaal dominant:

--> in heterozygoot genotype, wel afwijkend fenotype 

geslachtsgebonden recessief / geslachtsgebonden dominant 

(2 fenotypen): allelen X^A en X^a 

gen op geslachtschromosoom - bv. Kleurenblindheid

Y-chromosoom is genetisch leeg! --> invloed op fenotypenverhouding j/m

autosomaal met intermediaire fenotype of incomplete dominantie 

(3 fenotypen) 

heterozygoot genotype geeft 

1. nieuw fenotype --> intermediair fenotype  allelen KA en KB 
2. fenotype waarin ook recessieve allel een beetje tot uiting komt ('afgezwakt fenotype') --> incomplete dominantie allelen A en B 

waardoor?

• hebben bijna alleen maar jongens de ziekte van Duchenne?
• kun je de bloedgroepen 0, A, B en AB niet verklaren met dominante en recessieve allelen?
• vind je enorme kleurverschillen bij kuikens van één hen en één haan? 

co-dominantie / multipele allelen

IA, IB en i 

4 verschillende fenotypen: bv bloedgroepen

bloedgroep A: IAIA of IAi

bloedgroep B: IBIB of IBi

bloedgroep AB: IAIB

bloedgroep 0: ii 

huiswerk

 maak van 12.2 opdrachten 1-12

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor B bruine ogen is dominant over het allel voor b blauwe ogen. Welk(e) genotype(n) kan de vader gehad hebben?

1. BB
2. Bb
3. BB en Bb
4. Bb en bb

BIj een dier zijn de volgende eigenschappen bekend:
A = krullend haar
a = sluik haar

Bij welke kruising is de kans het grootst op zoveel mogelijk jongen met sluik haar?

1. Aa x aa
2. Aa x Aa
3. AA x aa
4. AA x Aa

Sommige mensen zijn niet in staat om pigment te vormen in hun huid, in hun haren en in de iris van hun ogen. Zo iemand wordt een albino genoemd.
Bij mensen is het gen voor albinisme recessief. Een echtpaar krijgt een tweeling. De ene baby heeft een donkere huid. De andere baby is een albino.
Kan deze tweeling één-eiig zijn? En twee-eiig?

1. alleen één-eiig
2. alleen twee-eiig
3. zowel één-eiig als twee-eiig

Iemand, die in staat is zijn tong op te rollen is in het bezit van het allel R. Een persoon die zijn tong niet kan oprollen (rr) heeft twee zusters, die dit wel kunnen. Zijn beide ouders kunnen dit ook.

1. Ouders RR en Rr, zusters RR en/of Rr.
2. Ouders Rr en Rr, zusters alleen RR.
3. Ouders RR en Rr, zusters alleen Rr.
4. Ouders Rr en Rr, zusters RR en/of Rr.

de vrouw heeft bloedgroep A en de man heeft bloedgroep B. Ze krijgen een kind met bloedgroep 0. Wat zijn de genotypen van de ouders?

1. IAi en IBi
2. IAIA en IBi
3. IAi en IBIB
4. IAIB en ii

Bij een geslachtsgebonden eigenschap komt de aandoening nooit bij meisjes voor. Wat is hiervan de oorzaak zijn?

1. meisjes zijn immuun voor de aandoening
2. jongetjes sterven eerder dan ze zich kunnen voortplanten
3. de aandoening is recessief

Uit een kruising van eenplant met haarloze bladeren en een plant met behaarde bladeren komen nakomelingen met doorns op de stengel. Hoe noemt men dit fenotype

1. co-dominant
2. incompleet dominant
3. intermediair
4. multipel

Uit een kruising van een plant met haarloze bladeren en een plant met behaarde bladeren komen nakomelingen met stekels op de stengel. Hoe noemt men dit fenotype

1. co-dominant
2. incompleet dominant
3. intermediair
4. multipel