Les-1: Wat is journalistiek?
1 / 30
Lesduur is: 60 minIntroductie
In deze eerste les wordt uitgelegd wat nieuws is, waarom journalistiek van belang is voor de maatschappij, hoe journalistiek werkt en wat van invloed is op het werk van een journalist.
Instructies
Download de docentenhandleiding die handig is om te gebruiken tijdens het lesgeven. Deze informatie staat ook op de geeltjes aan de achterkant van de les.
In de docentenhandleiding staan suggesties voor het overslaan van bepaalde onderdelen uit de les, aanvullende voorbeelden om met leerlingen te bespreken en verdere achtergrondinformatie.
Deze les is onderdeel van een lessenreeks bestaande uit 4 lessen. We raden aan om alle lessen chronologisch te volgen, maar het is ook mogelijk de lessen individueel te geven.
Ter voorbereiding van de les, zie de bijlage:
- Een doorloop van de les met daarin instructies en informatie voor elke slide.
Instructies
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Toelichting slide:
- Welkom bij de eerste les over desinformatie van Beeld & Geluid
- Vandaag gaan we leren hoe journalistiek werkt.
Slide 2 - Tekstslide
Leerlingen kunnen aan het einde van de les antwoord geven op de volgende vragen:
- Wat is nieuws?
- Waarom is journalistiek belangrijk?
- Hoe gaat een journalist te werk?
- [BONUS] Wat beïnvloedt het werk van een journalist?
Slide 3 - Tekstslide
Elke dag gebeurt er van alles over de hele wereld. Denk hierbij aan politieke ontwikkelingen, sportwedstrijden, protesten tegen klimaatverandering, de lancering van een nieuwe smartphone, misdrijven, of iemand die een wereldrecord verbreekt.
Dit komt echter niet allemaal in de krant of in het journaal: de journalist moet keuzes maken.
Wat was er
deze week
in het nieuws?
deze week
in het nieuws?
Slide 4 - Woordweb
- Klassikale vraag aan groep: Wat was er deze week in het nieuws?
- Welk nieuws je volgt kan van persoon tot persoon verschillen en is afhankelijk van de bronnen die je raadpleegt (mediawijs.be).
- Het bespreken van de antwoorden maakt inzichtelijk welk nieuws bij de leerlingen bekend is.
- Maar hoe wordt nieuws gemaakt? In de volgende video legt een journalist uit hoe dat in zijn werk gaat.
Slide 5 - Video
Toelichting na video:
De journalist vertelt dat nieuws een product is dat nog gemaakt moet worden en dit begint bij het selecteren van gebeurtenissen. Journalisten worden daarom ook wel poortwachters genoemd. Ze wegen af of bepaalde gebeurtenissen relevant zijn voor het publiek. Een gebeurtenis kan bijvoorbeeld relevant zijn als het dichtbij plaatsvindt, veel impact heeft, afwijkend is en/of actueel is.
Slide 6 - Tekstslide
NB: als je op de afbeelding klikt wordt deze uitvergroot.
Voeg nieuwsfoto’s toe van nieuwsgebeurtenissen die jij belangrijk vond deze week.
Journalisten maken voor ons een nieuwsselectie en vervolgens maken wij onze eigen nieuwsselectie.
Dit is mijn (docent) nieuwsselectie van deze week:
- Herkennen jullie de onderwerpen die erbij horen? We lopen ze even langs.
- Is dit ook het nieuws dat jullie volgen?
- Eventueel kan de video waarin journalisten toelichten wanneer zij informatie als nieuws beschouwen klassikaal worden bekeken.
Slide 7 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Waarom denk jij
dat journalistiek belangrijk is?
dat journalistiek belangrijk is?
Slide 8 - Woordweb
Klassikale vraag aan groep:
Waarom vind je journalistiek belangrijk in onze samenleving? En waarom denk je dat het belangrijk is in een democratie? (bespreek enkele antwoorden van de leerlingen)
Mogelijke antwoorden vanuit groep:
- Controle van de machthebbers: het publiek vertellen wat er in de politiek speelt, schandalen aan het licht brengen (kindertoelagschandaal), politici interviewen over besluiten en beleid, verslag doen van persconferenties en deze uitzenden, vragen stellen en moeilijke onderwerpen onderzoeken.
- Confronteren verantwoordelijke partijen: de waarheid blootleggen, opmerkelijke gebeurtenissen uitlichten, kritische vragen stellen, tegenstrijdige argumenten tonen binnen de overheid, bedrijven en andere invloedrijke instellingen.
- Het publiek informeren: verslag doen van wat er in de samenleving speelt, verslag doen van nieuws uit het buitenland, verslag doen van verhalen van burgers, meerdere kanten van een verhaal tonen, gebeurtenissen analyseren, duiden wat er gebeurt en waarschuwen voor wat er komt.
- Analyseren wat er in de samenleving gebeurt: meerdere bronnen verzamelen, mensen een stem geven en opinies in de samenleving peilen, onderbelichte onderwerpen aan het licht brengen
Slide 9 - Video
Toelichting na video:
- Door alles dat je ziet en hoort kun jij jouw mening vormen. Nieuws helpt jou bij jouw meningsvorming.
- Journalisten hebben in een maatschappij verschillende functies.
Slide 10 - Tekstslide
- Informeren: Journalisten houden ons op de hoogte van wat er gebeurt in de wereld en geven daarbij duiding en achtergrondinformatie.
- Controleren van de macht: Journalisten controleren machthebbers en autoriteiten door te kijken of zij zich aan afspraken houden en verantwoordelijkheden nakomen.
- Burgers een stem geven: Journalisten geven burgers een stem en maken zo inzichtelijk wat er speelt in de samenleving.
- Agenderen: Journalisten geven aandacht aan bepaalde thema’s in het nieuws en hebben hiermee invloed op de publieke opinie. Zij bepalen mede hierdoor de maatschappelijke agenda.
Disclaimer:
De volgende drie slides bevatten fragmenten die je met de klas kan kijken. Bij elk fragment kun je de volgende vraag stellen: ‘Welke journalistieke functie(s) herkennen jullie in deze fragmenten?”. Alle drie de fragmenten kunnen worden behandeld. Je kan er ook voor kiezen er één te behandelen.
Slide 11 - Tekstslide
- Klassikale vraag groep: Welke journalistieke functie herkennen jullie in deze fragmenten?
- Je ziet hier een voorbeeld van ‘controleren van de macht’. Journalisten leggen uit hoe zij de toeslagenaffaire, waarin de overheid misstappen heeft begaan, aan het licht brengen.
Slide 12 - Tekstslide
- Klassikale vraag groep: Welke journalistieke functie herkennen jullie in deze fragmenten?
- Je ziet hier een voorbeeld van ‘informeren’. Het item vertelt ons over de wateroverlast in Deventer en welke voorzorgsmaatregelen worden getroffen om het hoge water tegen te houden.
Slide 13 - Tekstslide
- Klassikale vraag groep: Welke journalistieke functie herkennen jullie in deze fragmenten?
- In dit fragment zie je terug hoe journalisten burgers een stem geven (spreekbuisfunctie). Er wordt gevraagd en gekeken naar de meningen van mensen.
Slide 14 - Tekstslide
Toelichting slide:
- Hoe gaan journalisten dan te werk?
- Nieuws is er niet zomaar, het is een product dat nog gemaakt moet worden.
Slide 15 - Tekstslide
In onderstaand fragment krijg je een kijkje bij de redactie van NOS.
Slide 16 - Video
Toelichting na video:
Journalisten doen hun werk volgens een code om kwaliteitsnieuws te leveren.
Slide 17 - Tekstslide
Herhaal de codes van de Code van Bordeaux:
- Waarheidsgetrouwheid: Journalisten zijn altijd op zoek naar de waarheid en maken daarbij onderscheid tussen feiten en meningen.
- Hoor & wederhoor: Het betekent dat je beide kanten van een verhaal hoort, van zowel de betrokkenen als de tegenpartij, om een eerlijk en gebalanceerd verslag te kunnen maken.
- 1 bron = geen bron: Journalisten hebben minimaal twee bronnen nodig om een verhaal te bevestigen.
- Integriteit: Het integer werken van journalisten slaat op meerdere zaken, zoals: het zorgvuldig en respectvol omgaan met bronnen en het niet laten omkopen of beïnvloeden door externe partijen.
Slide 18 - Tekstslide
- In dit fragment zie je hoe verslaggever Albert Bos de vuistregel ‘1 bron is geen bron’ toepast. Er kunnen pas officiële uitspraken over de val van het kabinet worden gedaan zodra er een tweede bron is die dit bevestigt.
- Warning: Op de volgende slide wordt de foto van Alan Kurdi besproken. Dit kan mogelijk als heftig worden ervaren. Je kunt ervoor kiezen deze slide over te slaan.
Slide 19 - Tekstslide
- In dit fragment zie je hoe redacties van kranten zijn omgegaan met de foto van Alan Kurdi. In Nederland is Trouw de enige krant die besluit dit beeld op de voorpagina te plaatsen. De redactie vertelt waarom ze de foto wél laten zien. Deze keuze heeft met integriteit te maken, omdat journalisten nadenken over de impact van berichtgeving op het publiek.
Slide 20 - Tekstslide
- Er komen dagelijks verschrikkelijke berichten over oorlog, honger en ellende in het nieuws. Hierbij vind je eigenlijk altijd ook beeldmateriaal, met soms hartverscheurende beelden van volwassenen, kinderen of dieren die pijn lijden (of erger).
- Wat vind jij? De uitdrukking 'Een beeld zegt meer dan 1000 woorden' geeft aan dat een goede afbeelding soms een heel verhaal kan vertellen zonder woorden. Maar is dat een juiste manier? Wat is integer? En kun je in deze tijd van sociale media waarop alles gedeeld wordt überhaupt een afbeelding afschermen?
- Overleg in tweetallen wat je vindt: mogen sprekende maar schokkende beelden gebruikt worden om een verhaal te vertellen?
- Er is geen goed of fout antwoord. Het gaat erom dat leerlingen nadenken over wat zij wel of niet integer vinden. Dat houdt in dat er wordt nagedacht over de mate waarin je rekening houdt met anderen.
Slide 21 - Tekstslide
- Soms maken journalisten ook fouten. Zodra dit gebeurt, wordt dit door de journalistiek zelf benoemd en gerectificeerd. Op deze slides vind je twee voorbeelden die dit laten zien. Je kan allebei of één van de twee de voorbeelden behandelen.
- Op 16 oktober 2023 vond er in Brussel een aanslag plaats waarbij uiteindelijk twee doden vielen. In het artikel van De Standaard lees je hoe de VRT en VTM steken lieten vallen. Zo was er bij VRT sprake van technische problemen, waardoor live verbindingen niet mogelijk bleken. VTM bracht onjuiste informatie naar buiten die niet geverifieerd bleek te zijn, zoals het aantal daders, de vermomming van de daders en het plaats delict. Dit zorgde niet alleen voor verwarring, maar ook paniek bij de inwoners van Brussel. Ook journalisten worden door de journalistiek gecontroleerd en teruggefloten als ze fouten maken.
- In het videofragment zie je hoe oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen bij OP1 toelicht hoe journalisten onjuiste berichtgeving en cijfers van partijen overnemen in het conflict in Israël en Palestina. Hij is hier kritisch op mede journalisten.
Slide 22 - Tekstslide
Disclaimer:
De volgende zes slides over persvrijheid zijn optioneel.
Je kan dan door naar de ‘nu weet je’-slide met de behandelde leerdoelen.
Slide 23 - Video
Toelichting na video
De mate van persvrijheid in een land heeft invloed op de kwaliteit van de journalistiek.
Slide 24 - Tekstslide
- Dit betekent dat journalisten het recht hebben om vrijelijk informatie te verzamelen en te publiceren zonder dat iemand hen censureert of belemmert.
- Kwalitatieve journalistiek en persvrijheid is nodig zodat wij een eigen mening kunnen vormen op basis van feiten die ons worden aangereikt.
Slide 25 - Tekstslide
- Aan de hand van verschillende indicatoren (politiek, economisch, juridisch, veiligheid en sociologisch) brengt Reporters Without Borders jaarlijks in kaart hoe het wereldwijd gesteld is met de persvrijheid in elk land.
- In 2021 stond Nederland op plek 6. In 2022 stond Nederland op plek 28.
- Vraag de leerlingen waarom zij denken dat Nederland op plek 28 terecht is gekomen. Bespreek een aantal antwoorden voordat de volgende slide met de antwoorden wordt getoond.
Slide 26 - Tekstslide
- Bedreigingen van journalisten: als gevolg van berichtgeving over onder andere het Covid-beleid, kregen journalisten te maken met verbale en fysieke agressie. Foto en cameraploegen van de NOS besloten daarom de logo’s van filmbusjes te verwijderen. Dit kan leiden tot zelfcensuur, door het niet aanpakken van bepaalde onderwerpen uit vrees voor agressie.
- Dood van Peter R. de Vries: De Nederlandse misdaadverslaggever Peter R. de Vries overleed bij een aanslag door de georganiseerde misdaad. Hoewel zijn moord te maken had met zijn betrokkenheid bij de kroongetuige Nabil B. en niet direct met zijn rol als journalist, is het essentieel dat journalisten, zonder angst voor geweld, hun werk kunnen doen.
- Lees hier meer in een artikel van de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) over de daling op de wereldranglijst persvrijheid.
Artikelen met uitleg:
Slide 27 - Tekstslide
- In 2023 rapporteert Reporters Without Borders dat de dreigingen jegens journalisten afnemen. Ook worden de verdachten in de Zaak-DeVries vervolgd. Ook zou de hulp die journalisten ontvangen via Persveilig, een initiatief ter bescherming van de journalistiek, hebben bijgedragen aan betere omstandigheden voor Nederlandse journalisten.
- De Nederlandse Vereniging van Journalisten waarschuwt nog steeds voor de digitale en fysieke veiligheid van journalisten. Ook misleidende en onjuiste berichten spelen een rol in het vertrouwen in en houding ten opzichte van de journalistiek. Lees het hele artikel hier.
Slide 28 - Tekstslide
- Herhaal de leerdoelen van de les
- Kijk of er nog vragen zijn.
Slide 29 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 30 - Tekstslide
Deze les was initieel ontwikkeld in het Europese samenwerkingsproject SMILES, gefinancierd door Erasmus+ Programme. De drie lessen die in dat project waren ontwikkeld zijn uitgebreid met een introducerende les over journalistiek, de lessen zijn toegankelijk gemaakt op het docentenplatform LessonUp en inhoudelijk geüpdate en verrijkt door BENEDMO.