Les-3: Wat zijn de onderliggende manipulatietechnieken van desinformatie?
1 / 24
Lesduur is: 60 minIntroductie
In de derde les wordt uitgelegd welke manipulatietechnieken worden gebruikt bij desinformatie, hoe je deze technieken kan herkennen en in welke vormen dit op onze beeldschermen verschijnt.
Instructies
Download de docentenhandleiding die handig is om te gebruiken tijdens het lesgeven. Deze informatie staat ook op de geeltjes aan de achterkant van de les.
In de docentenhandleiding staan suggesties voor het overslaan van bepaalde onderdelen uit de les, aanvullende voorbeelden om met leerlingen te bespreken en verdere achtergrondinformatie.
Deze les is onderdeel van een lessenreeks bestaande uit 4 lessen. We raden aan om alle lessen chronologisch te volgen, maar het is ook mogelijk de lessen individueel te geven.
Ter voorbereiding van de les, zie bijlagen:
- Een doorloop van de les met daarin instructies en informatie voor elke slide.
- De werkbladen voor het maken van een eigen desinformatie campagne (printen)
Instructies
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Welkom bij de derde les over desinformatie van Beeld & Geluid.
Vandaag leren we welke manipulatietechnieken schuilgaan achter desinformatie en op welke manieren het op onze beeldschermen verschijnt.
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Wat weet je nog van desinformatie?
Slide 3 - Woordweb
Deze slide heeft geen instructies
Slide 4 - Tekstslide
Desinformatie verwijst naar onjuiste informatie die met kwade bedoelingen wordt verspreid. Er zijn drie belangrijke redenen waarom mensen desinformatie verspreiden: om geld te verdienen, om de publieke opinie te beïnvloeden en om polarisatie te bevorderen.
Slide 5 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Ken jij de manipulatietechnieken nog?
Slide 6 - Woordweb
Toelichting slide:
- Vraag aan de leerlingen of ze (nog) weten wat desinformatie is.
- Leg uit: Desinformatie is valse of onnauwkeurige informatie die met opzet is gecreëerd en verspreid om geld te verdienen, de publieke opinie te beïnvloeden en iemand, een groep mensen, een organisatie of een land te schaden. De afzender heeft slechte bedoelingen. Zoals uitgelegd in Les 2, worden hierbij bepaalde manipulatietechnieken gebruikt zoals emotie, polarisatie, diskrediet en complotdenken.
Slide 7 - Tekstslide
Zie de docentenhandleiding voor een uitgebreide uitleg voor elke manipulatietechniek.
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 9 - Tekstslide
Desinformatie verschijnt op allerlei manieren op onze beeldschermen. Zo worden er berichten gemaakt die sprekend lijken op nieuws (nepnieuws), worden er beelden met AI gegenereerd, hashtags gebruikt, memes gemaakt en haatdragende reacties gepost onder berichten van anderen (trollen).
Slide 10 - Tekstslide
Op de volgende slides zie je voorbeelden van desinformatie.
Ga op zoek naar wat er niet klopt én denk na over welke manipulatietechniek wordt gebruikt (emotie, in diskrediet brengen, complotdenken, polariseren).
Slide 11 - Tekstslide
Tegenwoordig is het met de toegang van generative AI steeds makkelijker om beelden te genereren om mensen bewust op het verkeerde been te zetten. In het voorbeeld zien we een AI geproduceerde afbeelding van Frans Timmermans die massaal werd verspreid naar aanleiding van zijn werkbezoek in het buitenland. Enkele van deze berichten, zoals 'Links lullen, rechts zakken vullen' en 'de heer Timmermans vliegt weer terug naar Malaga', werd dit beeld gedeeld.
Er zijn verschillende elementen waaraan je kunt zien dat dit beeld niet echt is. Kijk voor een uitgebreide uitleg in de docentenhandleiding.
Slide 12 - Tekstslide
- Een vorm van desinformatie is nepnieuws, waarbij misleidende of onjuiste informatie wordt gepresenteerd als een echt nieuwsbericht. Vaak worden sensationele koppen gebruikt om mensen aan te trekken en hen ertoe aan te zetten erop te klikken.
- Maar ook videomateriaal wordt geregeld gebruikt, zoals in het voorbeeld rechts waarbij een Indiase nieuwszender melding zou doen van bomaanslagen in Afghanistan.
- De video is afkomstig uit het spel 'Arma III'. Het oorspronkelijke geluid van het spel is aangepast, en de video is bewerkt en in een format geplaatst om de indruk te wekken dat het een nieuwsuitzending betreft. Kijk voor meer informatie in de docentenhandleiding.
Slide 13 - Tekstslide
- Soms wordt desinformatie gemaakt met berichten van traditionele nieuwsmedia.
- De screenshot die online wordt verspreid, suggereert dat RTL Nieuws een afbeelding uit een film heeft gebruikt in een liveblog over de oorlog in Oekraïne. Gebruikers van sociale media beweren dat dit bewijs is dat de traditionele media het publiek manipuleren.
- In werkelijkheid blijkt dit een screenshot te zijn die is genomen van een nieuwsartikel van RTL Nieuws. Deze is gemanipuleerd met een foto uit de film ‘Fortress of War’.
- Bekijk meer uitleg in de docentenhandleiding.
Slide 14 - Tekstslide
Pizzagate begon toen complotdenkers vreemde verbanden begonnen te leggen op basis van uitgelekte e-mails van John Podesta, de campagneleider van Hillary Clinton. In deze e-mails sprak de eigenaar van Comet Ping Pong over een benefietavond in zijn restaurant, bedoeld om geld in te zamelen voor de campagne van Clinton. Volgens complotdenkers suggereren de e-mails iets heel anders. Ze beweerden dat het restaurant eigenlijk een dekmantel was voor een groot satanisch netwerk van kindermisbruikers. Op basis van deze foutieve informatie besloot een 29-jarige gewapende man het restaurant Comet Ping Pong binnen te vallen om ‘kinderen te redden’. Er raakte niemand gewond en hij werd opgepakt.
Bekijk de docentenhandleiding voor verdere toelichting van de tweets.
Slide 15 - Tekstslide
In het voorbeeld zien we beelden van het gehavende terrein achtergelaten door klimaatstakers (veelal middelbare scholieren) en een schoon terrein achtergelaten door de boeren na hun protesten tegen het stikstofbeleid. Deze foto’s zijn niet het Malieveld, maar het campingterrein van het Belgische festival Pukkelpop. De bovenste foto is de camping na afloop van het festival. De onderste foto is het campingterrein vooraf het festival begon.
Bekijk de docentenhandleiding voor verdere toelichting van afbeelding.
Slide 16 - Tekstslide
- Trollen is een online activiteit waarbij individuen bewust provocerende, kwetsende of misleidende berichten plaatsen om reacties uit te lokken en chaos te veroorzaken in online gemeenschappen.
- Dit kan alles omvatten, van beledigende opmerkingen tot het verspreiden van valse informatie, met als doel verwarring en verdeeldheid te veroorzaken.
- Een opzichzelf staande reactie hoeft geen desinformatie te bevatten, maar kan wel degelijk onderdeel uitmaken van een desinformatie campagne online.
Bekijk de docentenhandleiding voor verdere toelichting van afbeelding.
Slide 17 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 18 - Tekstslide
Toelichting slide:
Je gaat nu zelf met deze technieken aan de slag! Dit betekent: nepprofielen maken en inhoud die je namens deze accounts kan plaatsen.
Slide 19 - Tekstslide
Doel van jouw campagne:
Er is een plan om een nieuw attractiepark te bouwen op een plek waar nog veel bomen staan en je lekker kunt wandelen. Onze bewoners kunnen straks stemmen voor een referendum: voor of tegen bouwen. Met jouw desinformatie campagne (als trol) wil je de publieke opinie beïnvloeden en ontwrichten. Het belangrijkste doel van jouw desinformatie campagne is om jongeren ervan te overtuigen dat het referendum over het nieuwe themapark corrupt en frauduleus is; het 'voor'-kamp zal altijd winnen. Stemmen? Dat is zinloos!
Slide 20 - Tekstslide
Je maakt twee soorten content:
- Regelmatige inhoud om volgers, vertrouwen en geloofwaardigheid te krijgen (bijv. kattenvideo's, vakantiefoto's, grappige memes, het laatste nieuws van betrouwbare nieuwsorganisaties, 'persoonlijke' ervaringen met jouw nepaccount)
- Content die je helpt je doel te bereiken (bijv. 'serieuze' grappige memes, nepdocumenten, nepnieuwsverhalen, polariserende hashtags)
- Door deze twee soorten inhoud te combineren, krijg je volgers en draag je tegelijkertijd bij aan het hoofddoel van de desinformatiecampagne.
Slide 21 - Tekstslide
- Maak groepjes van 4 en werk samen aan de campagne bestaande uit een memes, nepverhalen, persoonlijke verhalen en nieuwsberichten.
- Verdeel in jouw groepje deze taken en overleg goed met elkaar over jullie campagne. Pas in de volgende les komt het nepprofiel aan bod. Dit werkblad mag voor nu overgeslagen worden.
- De leerlingen ontvangen uitgeprinte hand-outs met uitgebreide instructies over het succesvol afronden van de opdracht.
Slide 22 - Tekstslide
Toelichting slide:
Zijn er nog vragen?
Slide 23 - Tekstslide
Slide 24 - Tekstslide
Deze les was initieel ontwikkeld in het Europese samenwerkingsproject SMILES, gefinancierd door Erasmus+ Programme. De drie lessen die in dat project waren ontwikkeld zijn uitgebreid met een introducerende les over journalistiek, de lessen zijn toegankelijk gemaakt op het docentenplatform LessonUp en inhoudelijk geüpdate en verrijkt door BENEDMO.