LIBERTÉ! - Maatschappijkritiek in street art en tijdens de Franse romantiek

• Burgerschap
• Culturele en kunstzinnige vorming
• +4
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introductie

Deze les laat leerlingen op een actuele en activerende manier kennismaken met de Franse romantiek door het te verbinden aan hedendaagse street art (iets dat hen vaak aanspreekt). Van 19 oktober 2024 t/m 23 maart 2025 zijn veel van de schilderijen in deze les in het Dordrechts Museum te bewonderen tijdens de tentoonstelling LIBERTÉ! Deze les kan echter ook prima los van een tentoonstellingsbezoek gegeven worden. De les eindigt met een (optionele) eindopdracht, waarbij de leerlingen zelf creatief aan de slag gaan door een eigentijdse versie te maken van een Frans romantisch werk - in street art stijl.

Instructies

Slotopdracht Liberté - LessonUp - Dordrechts Museum.pdf

 LIBERTÉ! - Maatschappijkritiek in street art en tijdens de Franse romantiek

Deze les laat leerlingen op een actuele en activerende manier kennismaken met de Franse romantiek door het te verbinden aan hedendaagse street art (iets dat hen vaak aanspreekt). Van 19 oktober 2024 t/m 23 maart 2025 zijn veel van de schilderijen in deze les in het Dordrechts Museum te bewonderen tijdens de tentoonstelling LIBERTÉ! Deze les kan echter ook prima los van een tentoonstellingsbezoek gegeven worden. De les eindigt met een (optionele) eindopdracht, waarbij de leerlingen zelf creatief aan de slag gaan door een eigentijdse versie te maken van een Frans romantisch werk - in street art stijl.

Aan het eind van deze les:

• ...heb je kennisgemaakt met de Franse romantiek (de periode en de kunst)
  
  
• …ken je overeenkomsten tussen thema's uit de Franse romantische kunst en onderwerpen die nu spelen
  
  
• ...ken je verbanden tussen de Franse romantiek en hedendaagse street art
  
  
• ...kun je een tijdloos kunstwerk uit de Franse romantiek omzetten in een hedendaagse street art versie die bij jouw ideeën past

Wat weet jij al over

Frankrijk (ca. 1800-1850)?
rond 1800-1850?

(Gokken mag! Bijv. beroemde personen, belangrijke gebeurtenissen, een vaag beeld dat je hebt... etc. Klik op de vraagtekens als je hints wil zien!)

hint 2

hint 1

hint 3

Aanvankelijk denken leerlingen misschien dat ze niks weten over Frankrijk in deze periode, maar stimuleer ze maar eens om de hints te openen. Ook als ze de details over deze periode niet weten, kunnen ze wat afleiden uit de hints. De daar afgebeelde kunstwerken laten zien:

• De onthoofding van Marie Antoinette met een guillotine tijdens de Franse revolutie (eind 18de eeuw), toen duizenden leden van de Franse adel - waaronder ook de koning - werden geëxecuteerd door het volk, dat meer vrijheid en gelijkheid wilde.
• De Franse keizer en dictator Napoleon, die een groot deel van Europa (waaronder Nederland!) wist te veroveren en dus voor veel onrust zorgde.
• De figuur van 'Marianne' die de vrijheid moet verbeelden. We zien rijke én arme burgers samen optrekken onder haar leiding van de vrijheid. Dit schilderij gaat over de revolutie van 1830, toen er wéér een nieuwe Franse koning op de troon kwam (de zoveelste in enkele decennia), maar de figuur van Marianne grijpt terug op de Franse revolutie.

Klik op de hotspots om meer te
leren over Frankrijk (1800-1850).

Globale betekenis

We zien hier één van de beroemdste schilderijen uit de Franse romantiek (helaas niet te zien in het Dordrechts Museum, maar in het Louvre in Parijs). Het werd geschilderd door een vriend van Scheffer: Eugène Délacroix. We zien hier de figuur van 'Marianne' die de vrijheid moet verbeelden. Rijke én arme burgers samen optrekken onder haar leiding van de vrijheid. Dit schilderij gaat over de revolutie van 1830, toen er wéér een nieuwe Franse koning op de troon kwam (de zoveelste in slechts 40 jaar). De figuur van Marianne is echter al terug te vinden tijdens de Franse revolutie (1789). Tijdens de Franse revolutie (vanaf 1789) werden duizenden leden van de Franse adel - waaronder ook de koning - onthoofd door het volk, dat meer vrijheid en gelijkheid wilde.

Gegevens kunstwerk

Ary Scheffer

Zelfportret op 31-jarige leeftijd, 1826

olieverf op doek

collectie Dordrechts Museum

Wie was Ary Scheffer?

De in Dordrecht geboren Ary Scheffer (1795-1858) was een leidende figuur binnen de Franse Romantiek. Hij verhuist in 1811 naar Parijs en groeit uit tot een van de belangrijkste schilders van Frankrijk. De 19de eeuw is in Frankrijk een tijd van politieke onrust. Revoluties en machtswisselingen volgen elkaar op. Dit heeft een grote invloed op de kunsten. Met hun penselen als wapens nemen Scheffer en vele andere kunstenaars deel aan revoluties en protesten. De idealen van de Franse Revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – klinken door in hun werk. Onder het volk (waaronder de kunstenaars) heerst onvrede over de verschillende heersers en regimes in deze tijd. Dit komt tot uiting in de kunst. 

Gegevens kunstwerk

Eugène Délacroix

De vrijheid leidt het volk, 1830

olieverf op doek

collectie Louvre (Parijs, Frankrijk)

De informatie op deze dia hebben de leerlingen nodig om de vragen op de volgende slides te beantwoorden.

Van het schilderij op de vorige dia is door een street artist in Londen

deze moderne versie gemaakt. Wat zou de betekenis hiervan zijn, denk je?
(Leer meer over street art via het plusje →)

 

Street art

Onder street art vallen diverse soorten kunst in de openbare ruimte (de straat is het "museum"). Street art komt o.a. voor in de vorm van stickers, sjabloondruk (met graffiti), posters, (illegaal) geplaatste beelden en muurschilderingen. Vaak leveren street artists kritiek op de maatschappij. Veel kunstenaars werken anoniem en 's nachts, omdat wat ze doen meestal illegaal is.

Door eventueel door te vragen komen de leerlingen hopelijk op het juiste antwoord. Op deze moderne versie van 'De vrijheid leidt het volk' hebben de figuren geen vlaggen en wapens vast, zoals op het origineel, maar verfrollers, kwasten en verfspuitbussen. Zij gebruiken dus geen geweld als wapen in de strijd tegen onrecht, maar middelen om kunst te maken! Kunst kan een manier zijn om onrecht te laten zien en aan de kaak te stellen, en kan zelfs helpen om (soms machtige!) medestanders te vinden in je strijd tegen dit onrecht.

Wat vind jij: leven we nu ook in een tijd van (maatschappelij-
ke) onrust, net als tijdens de Franse romantiek?

helemaal niet

niet echt

neutraal

een beetje

zeker wel

Vraag enkele leerlingen om hun antwoord toe te lichten, liefst aan de hand van voorbeelden. Hierbij kunnen ze o.a. denken aan oorlogen (bijv. in Oekraïne, Gaza, Libanon), protesten van klimaatactivisten en boeren, steeds meer burgers die zich sinds de corona-pandemie afzetten tegen de overheid, miljoenen ontheemde mensen die genoodzaakt zijn hun thuisland te ontvluchten…

Globale betekenis

Van dit schilderij, van Scheffers vriend Théodore Géricault, is een mooie voorstudie in het Dordrechts Museum te zien. Het is gebaseerd op de beruchte schipbreuk van het Franse schip 'Méduse' (1816) bij de westkust van Afrika. Aan boord was een groot vlot gebouwd, dat bij het zinken van het schip 149 opvarenden moest redden. Vervolgens werden ze door kapitein en officieren zonder voedsel of water aan hun lot overgelaten. Deze kapitein en officieren namen plaats in een echte reddingssloep. Bijna 2 weken dobberde het vlot rond. Toen het werd teruggevonden waren nog maar 15 mensen in leven. De anderen waren overboord gesprongen, geduwd, verhongerd of opgegeten.

De ramp kreeg veel belangstelling in heel Europa door het verhaal van de overlevenden. Dit verhaal bracht de Franse regering in diskrediet, door zowel de bekwaamheid van de kapitein aan boord als de organisatie van de reddingsoperatie in twijfel te trekken.

Gegevens kunstwerk

Théodore Géricault

Het vlot van de Medusa, 1818

olieverf op doek

collectie Louvre (Parijs, Frankrijk)

Dit schilderij is één van de beroemdste werken uit de Franse romantiek. Het is wel 7,5 meter breed! Ontdek meer via de hotspots.

De informatie op deze dia hebben de leerlingen nodig om de vragen op de volgende slides te beantwoorden.

Er lopen een paar opvallende schuine lijnen door dit schilderij. Deze zorgen ervoor dat er 2 driehoeken ontstaan, doordat 4 schuine lijnen elkaar bovenaan raken. Zet de 2 driehoeken op de goede plekken (blauw in het linker plaatje, rood rechts), zodat de zijden van de driehoeken op de plek van de schuine lijnen  staan.

Op de volgende slide is het antwoord zichtbaar.

Doordat de vormen in dit schilderij in twee driehoeken zijn geordend

(zie deze afbeelding), noemen we dit een driehoekscompositie.

Waar wordt je aandacht naartoe geleid, dankzij deze driehoeken?

1. Naar de onderkant van de driehoek
2. Naar het topje van de piramide/driehoek
3. Tussen de twee toppen van de driehoeken in
4. Naar het zijkant van de driehoek

Hier zie je een street art versie van Het vlot van de Medusa.

Sleep sterren naar zoveel mogelijk verschillen die je ziet met het originele schilderij uit 1818. 

Door goed te kijken, heb je het origineel niet nodig om mee te vergelijken!

Gegevens kunstwerk

'Cover' van Het vlot van de Medusa, 2019

Pascal Boyart

Geschilderd op het dak van een voormalige goudgieterij in Ivry-sur-Seine (Frankrijk)

Foto gemaakt door Pascal Boyart

Globale betekenis

Dit kunstwerk gaat over de hoge inflatie van de afgelopen jaren (inflatie betekent dat je geld minder waard wordt: voor hetzelfde bedrag kun je minder spullen of diensten kopen). Deze schipbreukelingen proberen de inflatie te overleven, maar aan het zeil met bankbiljetten te zien is hun geld niets meer waard.

Tip: als je de sleepvraag bent gestart kun je op het pijltje naar rechts klikken, waardoor het kunstwerk groot in beeld blijft staan voor de leerlingen zonder dat het antwoord weggegeven wordt.

Bespreek de antwoorden. Je kunt de leerlingen wijzen op het zeil, dat van bankbiljetten gemaakt is, en het moderne reddingsvest dat iemand aan heeft, de wc-rol rechts van deze persoon (direct op het vlot), de moderne sneakers, telefoon die rechts naast deze persoon ligt, een modern horloge en hedendaagse kleding.

Dit is een street art werk van Banksy. Banksy is de bekendste street artist ter wereld en komt uit
Bristol (Engeland). Niemand weet wat zijn echte naam is, want die houdt hij geheim (graffiti spuiten is 
immers verboden).

Wat is de betekenis van zijn versie van Het vlot van de Medusa, denk je?

Op de horizon van dit werk is een jacht te zien; een enorm luxe boot die vaak honderden miljoenen euro's kost. Een aankoop die dus alleen is voorbehouden aan miljardairs. Met dit werk laat Banksy zien dat hij vindt dat hele rijke mensen, zoals de eigenaars van een jacht, arme(re) mensen in de steek laten. Net als de kapitein en officieren in 1816 de schipbreukelingen in de steek lieten, en hen lieten verhongeren.

Het voldoet om een stukje van dit filmpje te laten zien, bijv. de 1e minuut.

Dit filmpje laat een opblaasbootje zien met poppen, op het wereldberoemde Britse festival Glastonbury. Bij het optreden van de Engelse postpunkband Idles liet de street artist Banksy dit bootje over het publiek 'crowdsurfen'. Hiermee wil hij vermoedelijk kritiek geven op de manier waarop bootvluchtelingen (vaak uit Afrika) die in nood komen op de Middellandse Zee worden behandeld. 

De geïnterviewde man in het nieuwsartikel is nogal boos over de actie van Banksy, die hij als spottend
en beledigend beschouwt voor de slachtoffers van bootrampen op de Middellandse Zee. Geef met een
emoji aan of jij zo'n actie ook te ver vindt gaan, of dat je het juist goed vindt dat Banksy zo kritiek levert.

😒🙁😐🙂😃

Vraag enkele leerlingen om hun antwoorden toe te lichten. Is de nieuwsaandacht die zo'n actie krijgt het waard om een kunstwerk te maken dat door veel mensen als beledigend wordt ervaren?

Globale betekenis

Een Russische man verplettert de Poolse staat. Ook vandaag nog is de witte adelaar het nationale symbool van Polen. De vrouw met een kroon van stadsmuren is een personificatie (een allegorie) van de macht van de staat. Zij verbeeldt dus eigenlijk de staat Polen. Scheffer toont zich hiermee begaan met het lot van het Poolse volk, dat in 1830 in opstand komt tegen de Russische overheersing. Veel Poolse vluchtelingen vestigen zich in Parijs. 

Gegevens kunstwerk

Ary Scheffer

Polonia, 1831

Aquarel

Collectie Dordrechts Museum

Ontdek meer over dit schilderij via
de hotspots.

Waarom werd dit geschilderd?

Niet alleen in Frankrijk wordt er strijd gevoerd: in o.a. Griekenland en Polen woeden ook heftige onafhankelijkheidsoorlogen. De Fransen - inclusief de romantische schilders - zijn begaan met het lot van de onderdrukten daar. De oorlogen aan de randen van Europa doen hen denken aan het verlangen naar vrijheid in eigen land.

De informatie op deze dia hebben de leerlingen nodig om de vragen op de volgende slides te beantwoorden.

Kun jij zelf ideeën bedenken voor een eigentijdse versie van Polonia? Zodat het, met een 
één of meer kleine aanpassingen/toevoegingen, over een ander onderwerp (uit onze eigen tijd) gaat?
(Denk hierbij aan hoe o.a. Banksy dit deed bij kunstwerken op de vorige dia's →)

Banksy

Er is hier natuurlijk geen goed/fout. Een mooi voorbeeld om te noemen (voor of na het insturen van de antwoorden): je hoeft de vrouwelijke figuur alleen maar te vervangen door een Oekraïense soldaat om een hedendaagse versie van dit werk te krijgen. Bespreek eventueel met de leerlingen wat er in Oekraïne gaande is, als ze daar onvoldoende besef van hebben.

Gegevens kunstwerk

Loretto

The Pyschos

Street art in Londen (Engeland)

Foto credits: Loco Steve (Flickr)

Gegevens kunstwerk

Plan B

No Putin. No war.

Street art in Helsinki (Finland)

Foto credits: rajatonvimma /// VJ Group Random Doctors (Flickr)

Gegevens kunstwerk

Loretto

Rock, paper, scissors

Street art in Londen (Engeland)

Foto credits: Loco Steve (Flickr)

Gegevens kunstwerk

Woman with a gas mask

Banksy

Street art in Kyiv, Oekraïne

Bespreek, indien nodig, de betekenis van de vier street art werken. Het is fijn als de leerlingen een idee hebben van de strekking hiervan, voor ze het op waarde kunnen schatten.

• Linksboven: de Russische president Poetin wordt als een puppet master uitgebeeld, die mensen in Oekraïne (weergegeven als marionetten) bestuurt.
• Rechtsboven: Poetin en Zelensky (de Oekraïense president) spelen rock, paper, scissors. Poetin heeft voor 'papier' gekozen en wordt verslagen door Zelensky's 'schaar'.
• Linksonder: Poetin, Kim Jong-Un (de Noord-Koreaanse dictator) en Donald Trump (de Amerikaanse oud-president en presidentskandidaat) spelen samen in de fictieve band "The Psychos" ('de psychopaten').
• Rechtsonder: op de buitenmuur van een uitgebrand/gebombardeerd huis in Kyiv, Oekraïne, is een vrouw in badjas te zien. Met een gasmasker op en brandblusser in de hand probeert zij haar huis te redden.

Welk voorbeeld van street art over de oorlog in Oekraïne
vind jij het meest geslaagd?

Vraag enkele leerlingen om hun antwoord toe te lichten. Hierbij kunnen ze o.a. aan de volgende aspecten denken om hun antwoord te beargumenteren:

• Compositie
• Kleur
• Betekenis/boodschap erachter en de kracht waarmee deze binnenkomt
• Interactie met de omgeving (denk bijv. aan Banksy die dit bewust heeft gemaakt op een uitgebrand pand)
• Impact op de kijker

Jullie gaan nu zelf, alleen of in groepjes, een eigentijdse street art versie van een kunstwerk uit de Franse romantiek maken. 

1. Brainstorm eerst ideeën. Met welk onderwerp zou je iets willen doen? Is er iets in het nieuws waar je kritiek/commentaar op wil leveren? Raadpleeg eventueel nieuwssites zoals nos.nl voor inspiratie.
   
   
2. Bekijk dan kunstwerken uit de Franse romantiek en bedenk met welke kleine toevoegingen/aanpassingen je dit werk geschikt kunt maken voor een eigentijdse versie over het door jouw gekozen onderwerp. Denk voor ideeën aan de voorbeelden die je hebt gezien in deze les, van o.a. Banksy. Tip: kies een kunstwerk dat niet al teveel figuren bevat, liefst niet meer dan één of enkele mensen/objecten. Nog een tip: zoek op afbeeldingsites zoals https://commons.wikimedia.org/ met zoektermen als "French romantic painting".
   
   
3. Zoek met behulp van Google afbeeldingen een foto van het door jou gekozen kunstwerk. Kopieer en plak de afbeelding in Powerpoint. In de taakbalk bovenaan ga je naar Afbeeldingsindeling > Kleur > Andere kleuren > Zwart-wit.
   >>> lees verder op de volgende slide

Optioneel:  slotopdracht

Download de volledige instructie hier in PDF

Klik hier.

Als je deze les(sen) wil uitbreiden, kan het leuk zijn om een creatieve slotopdracht te geven. Maar natuurlijk is het niet per se nodig; ook zonder deze opdrachten hebben de leerlingen vast een hoop geleerd.

De benodigdheden die handig zijn om te regelen voor jou als docent zijn:

• Computers met Powerpoint;
• Printer (de mogelijkheid om ergens te printen);
• Hobbymesjes;
• Snijmatten;
• Schilderstape;
• Vellen stevig papier (in hetzelfde formaat als waarin er op maximale grootte geprint kan worden), liefst gekleurd in bijv. lichtgrijs;
• Goedkope sponzen, eventueel in stukken gesneden/geknipt;
  
• Verf op waterbasis in - in elk geval - zwart en wit (bijv. (goedkope) acrylverf);
• Eventueel: bijv. oude kranten als ondergrond om op te schilderen.

NB De slotopdracht kan ook hier als PDF gedownload worden, zodat je deze digitaal of in hardcopy aan de leerlingen kunt verstrekken. Dan hebben de leerlingen alle stappen bij de hand.

Optioneel:  slotopdracht

4. Print je afbeelding (liefst op A3-formaat) tweemaal uit. Bij het ene printje snij je met een hobby-/stanleymesje de zwarte onderdelen eruit, bij het andere printje de witte onderdelen. Je hoeft dit niet te doen bij de achtergrond; gebruik alleen het hoofdonderdeel van het schilderij die nodig is om jouw boodschap over te brengen. Dus alleen de één of enkele mensen/objecten.

5. Voeg indien nodig nog het onderdeel toe dat nodig is om er een eigentijdse versie van te maken. Zoek een afbeelding die je daarvoor kan gebruiken, en maak er weer een zwartwit-afbeelding in Powerpoint van. Daarna maak je er op dezelfde manier twee stencils van (één voor witte verf, één voor zwarte verf) als bij stap 4 (zie de vorige slide).

6. Gebruik een groot vel papier om jouw eindwerk op te maken, liefst in een kleur als lichtgrijs. Zoek een geschikte ondergrond om op te schilderen (bijv. oude kranten), eventueel in overleg met je docent.

7. Gebruik eerst jouw ene stencil (waaruit je de zwarte stukken hebt gesneden) om op het grote vel vast te plakken. Gebruik hiervoor schilderstape op de hoekjes. Met een spons ga je de gaten in je stencil deppen met zwarte verf. Wissel daarna je stencil om en doe hetzelfde met de witte verf.
>>> lees verder op de volgende slide 

Download de volledige instructie hier in PDF

Klik hier.

Optioneel:  slotopdracht

8. Tot slot kun je nog jouw toevoegingen/aanpassingen in je eindwerk verwerken. Gebruik hiervoor de stencils die je bij stap 5 hebt gemaakt.

9. Bekijk elkaars werken! Wiens street art heeft de meeste zeggingskracht en waarom? Extra leuk is het om ze een mooie plek op de muur te geven, waar street art uiteindelijk thuishoort.

Download de volledige instructie hier in PDF

Klik hier.

Bedankt!

Wil je meer ontdekken over Ary Scheffer en de Franse romantiek?

Bezoek dan de tentoonstelling LIBERTÉ! in het Dordrechts Museum (te zien van 19 oktober 2024 t/m 23 maart 2025). Meer info →

Voor vragen of boekingen (bijv. een zelfstandig bezoek of een interactieve museumles met optionele workshop): mail naar [e-mail] of kijk op deze site.